عضو هیئت علمی دانشگاه تهران مطرح کرد؛

خطر غرق‌شدگی در فضای ناامن مجازی

با گسترش استفاده از فضای مجازی، تربیت کودکان دستخوش تغییر می‌شود

 امروزه اعتیاد صرفاً محدود به استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی نمی‌شود بلکه سایر رفتارها مانند اعتیاد به اینترنت نیز وجود دارد که شایسته توجه است، اعتیاد به اینترنت به شکل سوءمدیریت در استفاده از این فناوری و استفاده افراطی و خارج از کنترل آن تعریف می‌شود که با پیامدهای منفی همراه است.

علاوه بر آن، با افزایش اعتیاد به اینترنت، ویژگی‌های روان‌رنجوری افزایش پیدا می‌کند و باعث افزایش نارضایتی افراد مهم زندگی همچون والدین و دوستان می‌شود، بنابراین استفاده افراطی و غیرمناسب از اینترنت در حوزه‌های مختلف زندگی اختلال جدی وارد می‌کند و در نتیجه کیفیت زندگی را به‌صورت منفی تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مطالعات بیانگر آن هستند که میزانی از اعتیاد به اینترنت و استفاده افراطی از شبکه‌های مجازی در بین گروه‌های سنی (29-3.) نوجوانان و جوانان در ایران رواج دارد؛ به‌طورمثال یافته‌های یک مطالعه نشان داده که 5/17 درصد دانش‌آموزان اعتیاد به اینترنت خفیف و 1/5 درصد، اعتیاد به اینترنت شدید دارند و مطالعه‌ای دیگر نشان داده که 9/19 درصد دانش‌آموزان سال اول دبیرستان در معرض اعتیاد به اینترنت و 1/9 درصد دارای اعتیاد به اینترنت بوده‌ا‌ند.

همچنین یافته‌های مطالعه‌ای نشان داد که 1/19 درصد از دانشجویان اعتیاد متوسط و 1/2 درصد اعتیاد شدید به اینترنت دارند و مطالعه‌ای دیگر نشان داد که 3/7 درصد از دانشجویان معتاد به اینترنت و 5/29 درصد در معرض در معرض خطر بودند (22.) یافته‌های پژوهشی دیگر نشان داد که علائمی از اعتیاد شدید به اینترنت در بین دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاهی گزارش نشد، اما نسبت بالایی از افراد مورد مطالعه درگیر اعتیاد خفیف و متوسط به اینترنت بودند.

شایا ن ذکر است استفاده افراطی از اینترنت و وجود علائم آن یک مشکل جهانی است البته یافته‌های یک پژوهش نشان داد شهروندانی که در کشورهای توسعه‌یافته زندگی می‌کنند، به احتمال کمتری در معرض اعتیاد به اینترنت قرار می‌گیرند درواقع کشورهایی همچون ایران که واردکننده فناوری‌های جدید مانند اینترنت هستند، به ‌دلیل نیاموختن فرهنگ استفاده صحیح از این فناوری و ضعف در مهارت‌های اساسی زندگی، آسیب‌پذیری بیشتری از خود نشان می‌دهند. به همین دلیل بررسی وضعیت فعلی استفاده از این فناوری و عوامل مرتبط با آن در رسیدن به اهداف بزرگتر و بلندمدت‌تر ضرورت دارد.

در همین راستا و با موضوع تبعات عادت به فضای مجازی با یکی از متخصصین این حوزه به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که نتیجه را باهم می‌خوانیم:

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به آموزش آنلاین دانش‌آموزان در دوران کرونا مطرح کرد: گسترش فضای مجازی و عدم متناسب‌سازی و کنترل آن در سنین مختلف باعث شد که کودکان و نوجوان به بهانه درس خواندن با انواع سایت‌ها و فضا‌های غیراخلاقی نیز آشنا شوند و این امر موجب بلوغ زودرس در آن‌ها شده است.

فرشته روح‌افزا با اشاره به ضرورت تهیه گوشی برای کودکان، عنوان کرد: در شرایط کرونایی وزرات آموزش و پرورش می‌توانست برنامه‌ریزی کند تا کودکانی که سنین پایین‌تری قرار دارند از طریق رسانه ملی و یا گوشی‌های پدر و مادرشان آموزش‌ها را دریافت کنند که متأسفانه دولت در این خصوص ضعیف عمل کرده و این امر نگرانی‌هایی را به وجود آورده است.

وی با بیان اینکه کانال‌ها و گروه‌های معاند در فضای مجازی از آب گل‌آلود ماهی گرفتند و کودکان را با موضوعاتی که مناسب سن آن‌ها نیست آشنا کردند، مطرح کرد: در این راستا دانش‌آموزان به بهانه درس خواندن ساعت‌های زیادی را در گروه‌ها و کانال‌ها ناامن و بی‌اخلاق سپری کردند که نمونه این امر شرکت کردن یک پسر بچه در لایو نامناسب خانم معروف بود که باعث تعجب آن فرد هم شده بود.

عضو ارشد شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه تبعات استفاده کودکان از فضای مجازی بسیار زیاد است، اظهار کرد: کودک در این فضا با مطالبی آشنا می‌شود که مناسب سن او نیست و این مورد باعث آسیب به روابط، عواطف، رشد شخصیتی آن‌ها و غیره خواهد شد.

روح‌افزا با اشاره به افرادی که از منبع ناامن فضای مجازی اطلاعات خود را دریافت می‌کنند،تصریح کرد: در سنین بزرگ‌سالی افراد از این فضای ناامن اخبار و اطلاعات خود را دریافت می‌کنند که این امر می‌تواند تبعات زیادی از جمله افزایش خشم، عصبانیت و بی‌اعتمادی در جامعه شود.

وی با اشاره به گستردگی فضای مجازی، ابراز کرد: در این فضا می‌توان در مورد هر عنوانی مطالبی پیدا کرد و در سال‌های اخیر شاهد افزایش فساد و کلاهبرداری هستیم.

مدیر طرح و برنامه و تدوین سیاست شورای فرهنگی اجتماعی زنان با بیان اینکه لازم است برای هر گروه سنی محدودیت‌هایی برای استفاده از فضای مجازی در نظر گرفت، خاطرنشان کرد: در گذشته والدین می‌توانستند کنترل بیشتری بر عملکرد کودکان خود در فضای مجازی داشته باشند اما در حال حاضر کودکان با بهانه درس خواندن و پاسخ به سوالات درسی خود، در طول روز ساعات زیادی در فضای ناامن مجازی سپری می‌کنند.

روح‌افزا بیان کرد: استفاده از فضای مجازی برای تأمین نیاز‌های افراد در جامعه به مرور زمان به این عادت برای آن‌ها تبدیل می‌شود که به سراغ منابعی دیگر نمی‌روند، به تمام موضوعات و مباحثی که مطرح می‌شود اعتماد می‌کنند و این امر می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد.

وی در ادامه با بیان اینکه به مرور زمان استفاده‌کنندگان از فضای مجازی به دریافت منابع ناامن، نامطمئن و اشتباه عادت می‌کنند، تصریح کرد: در این راستا ذهنیت‌ها و شخصیت‌ها در این فضای آلوده، ناامن، نامطمئن شکل می‌گیرد و خطرات تربیتی که در این خصوص به وجود می‌آید قابل جبران نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه هنگامی که کودک وارد این فضای ناامن می‌شود دیگر اصول تربیتی خانواده‌ها را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد، ابراز کرد: در همین راستا یک شکاف فکری و تربیتی بین خانواده و کودکان شکل خواهد گرفت و این امر می‌تواند باعث دوری و فاصله گرفتن کودکان از خانواده‌ها شود.

روح‌افزا با اشاره به گسترش ارتباطات در فضای مجازی، عنوان کرد: در گذشته والدین می‌توانستند ارتباطات کودکان خود در کنترل کنند اما در حال حاضر این امکان وجود ندارد و والدین خبر ندارند که فرزندشان با چه کسانی در ارتباط است.

وی افزود: استفاده از شبکه‌های اجتماعی به‌رغم نزدیکی فیزیکی و در زیر یک سقف بودن در داخل خانواده، گاه فاصله عاطفی و معنوی زیادی از یکدیگر را باعث شده و افراد خانواده کمترین مراودات و گفت‌وگوی همدلانه را با هم دارند.

عضو ارشد شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: این امر آسیب‌زا بوده و باعث تخریب در روابط خانوادگی، سست ‌شدن بنیاد خانواده‌ها، طلاق عاطفی زوجین و کمرنگ شدن صمیمیت میان اعضای خانواده شده است. بنابراین علاوه بر اعتیاد، خطر دیگری که خانواده‌ها را تهدید می‌کند، سردی روابط خانوادگی در پی فعالیت بدون حد و مرز در شبکه‌های اجتماعی است.

روح‌افزا با بیان اینکه گسترش فضای مجازی در حوزه روابط فرزندان و والدین تغییراتی ایجاد کرده است، خاطر نشان کرد: از جمله آن می‌توان به کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو اشاره کرد.

وی با بیان اینکه معمولا فضای مجازی اطلاعات بسیار زیاد اما کم‌عمق به مخاطبین خود می‌دهد، تصریح کرد: در کشور‌های غربی که خودشان متولی این فضا هستند نظارت شدیدی بر عملکرد و استفاده از فضای مجازی در سنین مختلف دارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به طرح کنترل فضای مجازی که بر سر تصویب آن اختلاف وجود دارد، یاد آور شد: با توجه به اینکه فساد اخلا قی، سیاسی و مالی زیادی در این فضا رخ می‌دهد اجرای این طرح می‌تواتند به نفع تمام آحاد جامعه باشد.

حال با توجه به آنچه گفته شد تکنولوژی‌های جدید ارتباطی و به خصوص فضای مجازی، در عین اینکه کاربرد‌های مثبت داشته و مخاطب را از رخدادها و وقایع مطلع می‌کنند، محدودیت‌ها و امکاناتی را هم دارند که کاربر را به خود وابسته کرده و امکان تحلیل را از وی سلب می‌نمایند، به این معنی که مخاطب این رسانه‌ها، دانستن را مقدم بر تحلیل کردن می‌داند و این نخستین قدم برای از بین رفتن تفکر انتقادی و نقاد در جامعه‌ است.

از طرفی همان‌طور‌که می‌دانید اعتیاد سبک و سیاق مختلفی دارد از اعتیاد به مواد‌مخدر گرفته تا عادت‌های غلط در خلق‌و‌خوهای پیش پا افتاده روزمره، در دنیای امروز و عصر تکنولوژی اعتیادهای نوینی پدیدار شده که به‌مراتب خطرناک‌تر و حتی مخرب‌تر از مواد مخدر عمل می‌کند.

در عصر کنونی اعتیاد به اینترنت، وب‌گردی یا گشت و گذار در فضای مجازی آن هم بی‌هدف به رویه رایجی تبدیل شده و روز به روز در حال افزایش است، به همین دلیل گفته می‌شود که اعتیاد به فضای مجازی از رایج‌ترین آسیب‌های تکنولوژی امروز است.

اعتیاد به اینترنت انواع مختلفی دارد که می‌توان به اعتیاد به ارتباط محاوره‌ای، اعتیاد به جستجو در صفحات اینترنتی، اعتیاد به هک کردن، اعتیاد به سایت‌های غیر اخلاقی، اعتیاد به وبلاگ و صحفحات موجود در مرورگرها، اعتیاد به بازی‌های آنلاین و اعتیاد به سایت‌های شرط بندی و قمار اشاره کرد.

در واقع اعتیاد اینترنتی گونه‌ای از مشکلات روانی محسوب می‌شود که کاربر به عناصر اجتماعی و ارتباطی اینترنتی مانند شبکه‌های اجتماعی، اشتراک‌گذاری، ‌بازی‌های رایانه‌ای، وبلاگ‌نویسی، پورنوگرافی و خرید اینترنتی معتاد می‌شود و زمان زیادی را بدون هدف در اینترنت سپری می‌کند.

به گفته روانشناسان اضطراب، افسردگی، بی‌قراری و خیالبافی از علائم اعتیاد به فضای مجازی است. در این نوع اعتیاد کاربر تمایل به استفاده بی‌رویه از اینترنت داشته و در زمان‌هایی که دچار اضطراب، یاس و ناامیدی می‌ شود، متمایل به استفاده از اینترنت می‌شود.

اعتیاد به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مسئله کم‌اهمیتی نیست، زیرا کارایی ما را کاهش داده و موجب می‌شود به جای انجام کارهای مفید، وقت خود را هدر دهیم و از بسیاری از دستاوردهایی که در حالت عادی می‌توانستیم به دست بیاوریم، محروم شویم به همین دلیل است که کارشناسان مسائل خانواده حتی کارشناسان فضای مجازی زنگ خطر اعتیاد اینترنتی یا فضای مجازی را در سال‌های اخیر به صدا درآورده و مسئولان متولی را نسبت به این مسئله آگاه کرده‌اند.

همان‌طور‌که اعتیاد به موادمخدر سن و سال نمی‌شناسد، باید گفت اعتیاد به اینترنت و گشت و گذار در فضای مجازی نیز سن و سال نمی‌شناسد و حتی گاهی بزرگ‌ترها به دلیل اعتیاد به فضای مجازی دچار آسیب شده و تا جایی پیش رفته‌اند که نهاد خانواده از هم پاشیده شده است.

در کشور ما با وجود تدابیر مقام معظم رهبری و ابلاغ سیاست‌های کلی فضای مجازی از طرف ایشان، کم‌کاری‌های زیادی صورت گرفته که نتایج آن در جامعه مشهود و محسوس است.

به نظر می‌رسد تا زمانی که مسئولین فرهنگی و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت کشور، اعتقاد و باور راسخی به جنگ نرم رسانه‌ای دشمن که با سوءاستفاده از ابزارهای متنوع اتفاق می‌افتد، نداشته باشند، نمی‌توان افق روشنی در این رابطه متصور بود.