پروتکل مونترال و لزوم حفاظت از لایه ازون‌

  تخریب‌کننده‌های لایه ازون

بعضی مواد شیمیایی برای لایه ازون مضر هستند. ازجمله این مواد می‌توان از هالوکربن‌ها نام برد. هالوکربن‌ها مواد شیمیایی هستند که در آن‌ها یک یا چند اتم کربن با یک یا چند اتم هالوژن (فلور، کلر، برم یا ید) پیوند دارد. هالوکربن‌های حاوی برم معمولاً دارای پتانسیل تخریب ازون (ODP) بسیار بالاتری نسبت به آن‌هایی است که حاوی کلر هستند.

مواد شیمیایی ساخته‌شده توسط انسان بیشتر حاوی کلر و برم هستند که از عمده تخریب‌کننده‌های لایه اوزون محسوب می‌شوند و عبارت‌اند از متیل برومید، متیل کلروفرم، تتراکلرید کربن و خانواده مواد شیمیایی معروف به هالون، کلروفلوروکربن (CFC) و هیدروکلرو فلوروکربن (HCFC).

  روز جهانی حفاظت از لایه ازون

تأیید علمی تخریب لایه ازون جامعه بین‌المللی را بر آن داشت تا مکانیزمی برای همکاری جهت اقدام در جهت حفاظت از لایه ازون ایجاد کنند. تأیید رسمی این تصمیم در کنوانسیون وین انجام گرفت که 22 مارس 1985 و به منظور حفاظت از لایه ازون توسط 28 کشور تصویب شد و به امضا رسید. سپتامبر سال 1987، این تصمیم به شکل‌گیری پروتکل مونترال انجامید که طی اقدامات آن تخریب‌کننده‌های لایه اوزون از بین می‌روند. سال 1994، مجمع عمومی سازمان ملل متحد 16 سپتامبر را به‌عنوان روز جهانی حفاظت از لایه ازون تعیین کرد که یادآور تاریخ امضای پروتکل مونترال در سال 1987 برای نابود کردن تخریب‌کننده‌های لایه ازون است.

روز جهانی حفاظت از لایه ازون به منظور ارتقای فعالیت‌های جهانی مطابق با اهداف پروتکل مونترال و اصلاحات آن تعیین شده است و فرصتی را برای تمرکز توجه روی این مسئله حیاتی زیست‌محیطی و انجام اقدامات جهانی فراهم می‌آورد. روز جهانی حفاظت از لایه ازون سال 2021، به دنبال برجسته‌تر کردن پروتکل مونترال است که به‌طور جهانی توسط 197 کشور عضو سازمان ملل پذیرفته شده و به تصویب رسیده است.

  پروتکل مونترال و حفاظت از لایه ازون‌

پروتکل مونترال با هدف اصلی محافظت از لایه ازون با انجام اقدامات لازم برای کنترل تولید جهانی و مصرف تخریب‌کننده‌های لایه ازون، همچنین هدف نهایی حذف این مواد بر اساس پیشرفت‌های دانش علمی و فناوری اطلاعات شکل گرفت. این برنامه به چندین گروه از مواد تخریب‌کننده ازون تقسیم شده است.

گروه‌های شیمیایی که حدوداً شامل 100 ماده می‌شود، بر اساس خانواده شیمیایی خود طبقه‌بندی و در ضمیمه‌های متن پروتکل مونترال فهرست شده‌اند و پروتکل مونترال با هدف حذف کامل، برنامه‌ای برای حذف مرحله تولید و مصرف هر گروه یا پیوست مواد شیمیایی تعیین کرده است. این برنامه در مورد مصرف تخریب‌کننده‌های لایه ازون اعمال می‌شود. مصرف به‌عنوان مقادیر تولید شده به اضافه واردات منهای مقادیر صادر شده در هر سال تعیین می‌شود. برای تعیین درصد تخریب نیز کسری وجود دارد که نسبت به سال پایه‌ای که برای هر ماده تعیین شده سنجیده می‌شود.

پروتکل مونترال محدودیتی برای استفاده از مواد کنترل‌شده بازیافتی موجود فراتر از تاریخ حذف ندارد. در فهرست تعیین شده چند مورد استثنایی برای استفاده‌های اساسی وجود دارد که جایگزین‌های قابل قبولی برای آن‌ها ایجاد نشده است. برای مثال در اسپری‌های استنشاقی با دوز اندازه‌گیری‌شده (MDI) که معمولاً برای درمان آسم و سایر مشکلات تنفسی استفاده می‌شود و یا سیستم‌های مهار آتش هالون که در زیردریایی‌ها و هواپیماها به کار می‌رود.

  پروتکل مونترال، خنک نگه داشتن خودمان، غذاها و واکسن‌هایمان

پروتکل مونترال به‌عنوان یک توافق جهانی برای محافظت از لایه ازون، تلاشی است یکپارچه برای حذف تدریجی مواد تخریب کننده ازون و تاکنون این وظیفه را به خوبی انجام داده و آن را به یکی از موفق‌ترین توافق‌نامه‌های زیست‌محیطی تا به امروز تبدیل کرده است. بدین معنا که امروزه سوراخ لایه ازون در حال بهبود است و به نوبه خود از سلامت انسان، اقتصاد و اکوسیستم‌ها محافظت می‌کند.

پروتکل مونترال در سال جاری پررنگ‌تر خواهد شد و با گسترش دامنه فعالیت‌ها، فواید بیشتری به دنبال خواهد داشت، از جمله کند شدن تغییرات آب‌وهوایی و کمک به افزایش بهره‌وری انرژی در بخش سرمایش که به امنیت غذایی کمک می‌کند. موضوع امسال پروتکل مونترال خنک نگه داشتن خودمان، غذاها و واکسن‌هایمان است چرا که زنجیره سرد برودتی برای همه کشورها بسیار ضروری است و ارتباط مستقیمی با کاهش تلفات و ضایعات مواد غذایی، حفاظت از سلامت عمومی و حمایت از اقتصاد دارد.

  اجرای پروتکل مونترال

پروتکل مونترال در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه با پیشرفت خوبی مواجه بوده و تمامی برنامه‌های حذف و گاهی بیشتر از آن، در بیشتر موارد رعایت شده است. در ابتدا برنامه‌های پروتکل مونترال بر مواد شیمیایی دارای پتانسیل بیشتر برای تخریب لایه ازون ازجمله CFC و هالون‌ها متمرکز بود و برنامه حذف گازهای سردکننده HCFC به دلیل پایین‌تر بودن پتانسیل آن‌ها برای تخریب لایه ازون و اینکه جایگزین موقتی مناسبی برای CFC‌ها بودند کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت.

برنامه حذف HCFC در سال 1992 برای کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه ارائه شد، با جایگزینی یخ‌زدگی در 2015 ادامه یافت و برای حذف کامل آن‌ها تا 2030 در کشورهای توسعه‌یافته و 2040 در کشورهای درحال‌توسعه برنامه‌ریزی‌هایی انجام گرفت. با این وجود در سال 2007 اعضای پروتکل مونترال تصمیم گرفتند تا برنامه حذف HCFC را برای هر دو گروه کشورها تسریع کنند.

پروتکل مونترال علی‌رغم چالش‌ها و شرایط ناگوار، دشوار و پیچیده ناشی از همه‌گیری کووید -19 و تمامی جان‌باختن‌ها، مشکلات اقتصادی و اختلالات اجتماعی به وجود آمده، تاب‌آوری و قدرت قابل توجهی از خود نشان داده، کشورهای عضو آن به تعهدات خود پای‌بند بوده و به محافظت از لایه ازون و سیستم‌های آب‌وهوایی ادامه داده‌اند. این «تداوم در مواجهه با سختی‌ها»، پروتکل مونترال را به یک مثال درخشان تبدیل می‌کند که به دولت‌ها و افراد متعهد نشان می‌دهد می‌توان حتی در طول یک بیماری همه‌گیر به حفاظت از محیط زیست جهانی ادامه داد.