سپهرغرب، گروه کشاورزی: احیا و مرمت 40 هزار قنات با عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری (پخش سیلاب) می‌تواند نقش مؤثری در آبادانی روستاها و مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها داشته باشد.

قنوات از ابداعات و افتخارات فرهنگ و تمدن ایرانی برای مهار سیل و تأمین آب مورد نیاز برای شرب و کشاورزی و مقابله با خشک‌سالی و شکل گرفتن آبادی‌ها و شهرها محسوب می‌شود. ایران را می‌توان از کشورهای پیشتاز در ساخت قنات در دنیا و مدیریت بهینه آب از قدیم‌الایام دانست.

طبق آمار، ایران با دارا بودن حدود 60 هزار رشته قنات از بیشترین تعداد در مقایسه با سایر کشورهای صاحب قنات برخوردار است که می‌تواند سالیانه بیش از هفت میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی را بدون مصرف انرژی الکتریکی یا سوخت فسیلی و خصوصاً بدون پیامدهای زیست‌محیطی عمدتاً در اختیار بخش کشاورزی قرار دهد. برآورد صورت گرفته نشان می‌‌دهد که اگر قرار بود حجم آبی که توسط قنات استحصال می‌‌شود با استفاده از پمپاژ و نیروی الکتریسیته برداشته شود به 800 مگاوات برق نیاز بود، قنوات به‌صورت کاملاً طبیعی و هیچ‌گونه انرژی این مقدار آب را استحصال می‌‌کنند که می‌‌بایست توسط نیروگاه‌‌های بزرگ با مشکلات فراوان و آلودگی‌‌های زیست‌محیطی تولید می‌‌شد.

ظرفیت بالای قنات‌ها برای آبادانی و سرسبزی و رونق روستاها باعث شده است خوشبختانه احیای قنوات در اسناد و قوانین بالادستی جمهوری اسلامی ایران بدان اشاره شود؛ برای مثال در بند (ث) ماده 35 قانون برنامه توسعه ششم چنین آمده است: «احیاء، مرمت و لایروبی قنوات به‌میزان سالانه پنج‌درصد (5 درصد) وضع موجود در طول اجرای قانون برنامه با تأکید بر فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری برای احیای قنوات».

به اذعان بسیاری از کارشناسان، احیای قنوات با انجام عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری، علاوه بر حفظ میراث ارزشمند «قنات و کاریز»، موجب استمرار تولید کشاورزی و پایداری سکونتگاه‌های روستایی، کنترل مهاجرت از مبدأ، مهاجرت معکوس به روستاها و افزایش رضایتمندی جوامع محلی خواهد شد، دراین‌باره مسعود منصور رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری می‌گوید: «ما با فعالیت‌های آبخیزداری آب را به سفره‌های زیرزمینی نفوذ داده و موجب تقویت چاه‌ها و قنات شده‌ایم، با این اقدامات تاکنون توانسته‌ایم مهاجرت به روستاها را رقم بزنیم درحالی‌که در گذشته مهاجرت به شهرها افزایش یافته و این مهاجرت آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی بسیاری به‌دنبال داشته است.»

همچنین به‌گفته کاظم خاوازی وزیر جهاد کشاورزی با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری، دبی قنات‌ها بین یک ‌و نیم تا پنج برابر افزایش پیدا کرده است و همچنین باعث کاهش فرسایش خاک به‌میزان 9 تن در هکتار در سال و نفوذ حدود 500 مترمکعب آب در هر هکتار در هر سال می‌شود.

  بیش از 9 هزار قنات تحت پوشش طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری است

ابوالقاسم حسین‌پور مدیرکل آبخوان‌داری و پخش سیلاب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نیز درباره تحقق ماده 35 برنامه ششم توسعه می‌گوید: «در سال گذشته حدود 1913 رشته قنات در 408 حوزه آبخیز با اختصاص 510 میلیارد تومان اعتبار در برنامه طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفت. همچنین تاکنون 9815 رشته قنات در کشور تحت پوشش طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری قرار گرفته است که استان‌های خراسان رضوی با یک هزار و 289 رشته، اصفهان با یک هزار و 236، کرمان با یک هزار و 91، یزد با 872 و خراسان جنوبی با 769 رشته قنات به‌ترتیب بیشترین قنوات تحت پوشش طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری را به خود اختصاص دادند.»

به‌گفته مدیرکل آبخوان‌داری و پخش سیلاب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، بیش از 40 هزار رشته قنات به‌طول 270 هزار کیلومتر به‌ارزش 50 میلیارد دلار در کشور وجود دارد که در زمان حاضر از 32 هزار رشته قنات با آبدهی سالانه 2.4 میلیارد مترمکب، به‌عنوان یکی از منابع آبی مهم در پایداری سکونتگاه‌های روستایی و تولید کشاورزی در پهنه وسیعی از مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور بهره‌برداری می‌شود.

به گزارش خبرگزاری تسنیم؛ در پایان پیشنهاد می‌شود، با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و به‌منظور تأمین امنیت غذایی و رونق و آبادانی روستاها، به مباحث دانش آبخیزداری (که از آن به‌عنوان دانش مملکت‌داری یاد می‌شود) در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های توسعه به‌خصوص برنامه هفتم توسعه توجه ویژه شود و همچنین برای مقابله با مهاجرت روستاییان به شهرها و جهش تولید در بخش کشاورزی و رونق اقتصاد کشاورزی، احیاء و مرمت 40 هزار قنات و کاریز رها شده و نظام‌مند کردن حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق و رواج دوباره سازماندهی تولید جمعی (بنه، صحرا و...) با قید فوریت در دستور کار مجلس شورای اسلامی و وزارت جهاد کشاورزی واقع شود و در قانون برنامه توسعه هفتم به‌صورت ویژه بدان عنایت شود.