بسیاری از فعالان و متخصصان محیط‌زیست پلاستیک را قاتل خاموش طبیعت می‌دانند به تعبیر بهتر هرچقدر رفاه زندگی بشر در سال‌های اخیر بیشتر شده پلاستیک نقش مؤثرتری در زندگی روزمره انسان‌ها ایفا کرده است، اما پیش‌بینی می‌شود که محیط‌زیست در آینده به‌سختی بتواند جان سالم از آلودگی‌های زباله‌های پلاستیکی به در ببرد.

بر اساس تحقیقات انجام‌شده، تنها در ایران سالانه بیش از سه میلیون تن پلاستیک مصرف می‌شود. بیشتر این پلاستیک‌ها نیز از جنس بادوام هستند و صدها سال طول می‌کشد تا به‌خودی‌خود تجزیه شوند براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره با کارشناس محیط‌زیست گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

فرخ مستوفی با بیان اینکه فعالیت و تولید صنایع پتروشیمی پاسخگو نبودن در قبال طبیعت در ایران و نیز قیمت ارزان و استحکام کیسه‌های پلاستیکی برای حمل یا بسته‌بندی اجناس مختلف، علت اصلی میل به استفاده از پلاستیک است گفت: ناگفته نماند که همین کیسه‌های پلاستیکی به دلیل مصرف روزانه و عمومی‌شان، تقریباً یک‌بارمصرف هستند و به‌سرعت تبدیل به زباله‌هایی می‌شوند که گاه غیرقابل بازیافت بوده و مشکلات محیط زیستی فراوانی را به بار می‌آورند.

وی با تأکید براینکه زباله‌های پلاستیکی به دلیل ماندگاری بیش از 500 سال در محیط، باعث آلودگی محیط‌زیست می‌شوند خاطرنشان کرد: کیسه‌های پلاستیکی به‌راحتی خرد شده و همراه با باد جابه‌جا می‌شوند، وارد رودخانه‌ها و کانال‌های آب می‌شوند و نهایتاً گرفتگی آبراه‌ها را ایجاد می‌کنند.

کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه با اشاره به اینکه کیسه‌های پلاستیکی در صورت ورود به محیط‌زیست دریایی وارد زنجیره غذایی جانداران دریایی شده و سالانه هزاران گونه آبزی بر اثر خوردن زباله‌ها و کیسه‌های پلاستیکی خفه می‌شوند و می‌میرند و حتی در پی تغذیه انسان این آبزیان وارد چرخه تغذیه ما نیز می‌شوند اذعان کرد: تأسف‌بارتر اینکه کیسه‌های بلعیده‌شده، حتی پس از مرگ و تجزیه اجساد جانوران، باز هم سالم باقی می‌مانند و حیات جاندار دیگری را به خطر می‌اندازند.

مستوفی با اشاره به اینکه یکی دیگر از مسائلی که محیط‌زیست را از طریق آبزیان تهدید می‌کند شیرابه‌هایی است که در محل دفن زباله‌ها به وجود می‌آید تصریح کرد: در محل دفن زباله‌های پلاستیکی، شیرابه‌ای تشکیل می‌شود که به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند. این شیرابه، شامل ترکیباتی نظیر فلزات سنگین و سایر ترکیبات پلیمری مانند پلی‌اتیلن است که جزو ترکیبات خطرناک برای محیط‌زیست به شمار می‌روند.

وی با بیان اینکه هنوز برای مقابله با مصرف بیش‌ازاندازه پلاستیک ‌کار جدی‌ای در ایران صورت نگرفته است اذعان کرد: مردم چاره‌ای جز استفاده از ظروف پلاستیکی ندارند، تهیه ظروف گیاهی گران است. باید تولید ظروف گیاهی بیشتر شود.

این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به اینکه دراین‌بین شهرداری‌ها یکی از متهمان اصلی در عرصه استفاده بی‌رویه از پلاستیک و در نهایت گسترش آلودگی‌های زیست محیطی در کشور به‌حساب می‌آیند تشریح کرد: باید در بازار سبزی و میوه و نیز بازار روزها کیسه‌های گیاهی جایگزین پلاستیکی شوند، اما از عملی و اجرایی شدن این طرح خبری نیست!

مستوفی با تأکید براینکه پلاستیک باید به‌طورکلی از چرخه اصلی خرید مردم جدا شود یعنی نیاز است عرضه پلاستیک در فروشگاه‌ها کاهش پیدا کند اذعان کرد: علت اصلی استفاده بیش‌ازحد از ظروف و کیسه‌های پلاستیکی، گرانی، تولید کم و کمبود تبلیغ کیسه‌های گیاهی است.

وی درباره تأثیر قوانین در بهبود مصرف پلاستیک توضیح داد: در قانون پسماند تا جایی که من اطلاع دارم، موضوع کنترل مصرف پلاستیک قید نشده است. پلاستیک در قوانین پسماند به‌عنوان زباله ویژه ذکر نشده است باید در آیین‌نامه‌ها به این موضوع توجه بیشتری شود.

این کارشناس محیط‌زیست در ادامه درباره زیان‌هایی که پلاستیک به طبیعت وارد می‌کند، معتقد است: پلاستیک بلای جان محیط‌زیست و به‌طورکلی حیات است.

مستوفی ادامه داد: بازهم تأکید می‌کنم پلاستیک عنصر قابل تجزیه‌ای نیست ارقامی که برای زمان تجزیه پلاستیک می‌گویند، مثل 100 یا 500 سال، هیچ‌کدام مستند نیستند. مسلماً زمان بسیار طولانی برای تجزیه پلاستیک لازم است. برخی از انواع پلاستیک هم اصلاً قابل تجزیه نیستند و می‌توانند اثر مخرب و سوء برای زمان طولانی در طبیعت ایجاد کنند. به‌طور مثال اگر پلاستیک در خاک فرو رود، فرآیند رسیدن اکسیژن به ریشه گیاهان را مختل می‌کند یا اگر پلاستیک در دریا ریخته شود، می‌تواند اثرات مخربی در تغذیه جانوران آبزی داشته باشد. حتی گفته می‌شود بطری‌های پلاستیکی که در آن‌ها آب آشامیدنی ریخته می‌شوند، پس از مدتی مواد شیمیایی را به آب وارد می‌کنند که در درازمدت برای سلامت بدن زیان‌آور است.

وی با اشاره به تخریب زیبای منظر در طبیعت نیز گفت: امروزه متأسفانه در هر شهر و منطقه طبیعی از ایران که می‌رویم، شاهد از میان رفتن زیبایی مناظر طبیعی به خاطر وجود زباله‌ها و پلاستیک‌های موجود در طبیعت هستیم. درباره خطرات پلاستیک در طبیعت می‌توان صدها مقاله و کتاب نوشت زیرا مسئله بسیار پراهمیتی است.

این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به اینکه آلودگی هزار کیلومتری ساحل دریای خزر در شمال کشور و چهره زشتی که این زباله‌ها (که اغلب آن‌ها نیز اقلام و اشیای پلاستیکی هستند) به طبیعت تحمیل کرده به‌هیچ‌وجه به لحاظ زیست‌محیطی قابل پذیرش نیست اظهار کرد: در حال حاضر نمی‌توان گفت افزایش مصرف پلاستیک در جهان اتفاق می‌افتد چون در حال حاضر شاهد هستیم در بسیاری از کشورهای دنیا مصرف پلاستیک را کاهش داده‌اند. مثلاً در فروشگاه‌ها دیگر اجازه نمی‌دهند که خرید با کیسه پلاستیک صورت بگیرد و کیسه‌های پارچه‌ای را جایگزین کرده‌اند یا اصلاً خودشان به مشتری‌ها کیسه پلاستیکی ارائه نمی‌دهند.

مستوفی افزود: حتی در کشوری همچون هند به ازای ارائه کیسه پلاستیکی هزینه دریافت می‌شود اما در کشور ما این مهم به‌صورت رایگان است و مغازه به ازای کوچک‌ترین خرید چند پلاستیک در اختیار مشتری قرار می‌دهد.

وی با تأکید براینکه اگر ما بخواهیم مصرف پلاستیک را کاهش دهیم، باید وضعیت بسته‌بندی کالاها را تغییر دهیم، باید تبلیغ و تشویق کنیم که تولیدکننده‌ها پلاستیک‌های دوستدار محیط‌زیست و فسادپذیر بسازند اذعان کرد: یا باید برنامه‌های فرهنگی در شهرها به‌گونه‌ای باشد که انگیزه برای بازیافت در مردم ایجاد شود.

وی با اشاره به اینکه در بسیاری از کشورهای اروپایی فرهنگ جداسازی پلاستیک‌ها از سایر زباله‌های فسادپذیر خانگی، کاملاً در میان مردم جا افتاده است اذعان کرد: نه‌تنها در خانه‌ها بلکه در مراکز تجاری و رستوران‌ها هم این موضوع اتفاق می‌افتد.

این کارشناس محیط‌زیست ادامه داد: بنابراین نیاز به آموزش مردم در نحوه استفاده از پلاستیک و آگاه کردن آن‌ها از مضرات پلاستیک برای محیط‌زیست داریم.

مستوفی به اهمیت نقش مردم در کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی اشاره کرد و گفت: زمانی که فروشندگان کیسه پلاستیکی به مشتری‌ها ارائه نکنند، مشتری‌ها مجبور هستند که از کیف و زنبیل خرید خودشان برای حمل اجناس استفاده کنند و به همین دلیل هم دیگر این‌همه ریخت‌وپاش در مصرف پلاستیک صورت نمی‌گیرد؛ اما ما شاهد هستیم که در فروشگاه‌ها هرکدام از اجناس را در یک پلاستیک جداگانه به مشتری‌ها ارائه می‌کنند.

وی ادامه داد: در گذشته، شیر و نوشابه را در بطری‌های شیشه‌ای که قابلیت چندبار مصرف بودن را داشتند به مردم می‌دادند اما امروزه این محصولات توسط شرکت‌های خارجی (پپسی، کوکاکولا و غیره) همگی در بطری‌های پلاستیکی (پت) عرضه می‌شوند این شرکت چون سیستمی برای مأخذ آن‌ها وجود ندارد بدون در نظر گرفتن اینکه از این طریق محیط‌زیست را آلوده می‌کنند به سود خود دست پیدا کرده و بی‌خیال آینده ما می‌شوند این در حالی است که در کشورهای اروپایی این شرکت‌ها موظف به پرداخت غرامت و یا وظیفه‌مند به پرداخت جریمه برای پاک‌سازی محیط‌زیست بوده و این امکان برایشان وجود ندارد.

این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به اینکه در برخی کشورها برنامه‌های تشویقی برای کاهش مصرف پلاستیک برای مردم ترتیب می‌دهند اذعان کرد: مثلاً به مردم می‌گویند اگر فرضاً پنج تا شیشه نوشابه خالی را به مراکز بازیافت تحویل بدهند، یک شیشه نوشابه پر، رایگان هدیه می‌گیرند. امروزه در ایران مشتری‌ها پول زیادتری بابت هزینه بسته‌بندی پلاستیکی کالاها خرج می‌کنند؛ یعنی به‌نوعی مردم از هر نظر به خاطر این بسته‌بندی‌های پلاستیکی متضرر می‌شوند. هرچقدر هم که بسته‌بندی‌های اجناس شکیل‌تر باشد، مردم پول بیشتری برای آن‌ها هزینه می‌کنند. خیلی از بسته‌بندی‌های کالاها را برای جلب‌توجه مشتری رنگ‌آمیزی می‌کنند که خود این رنگ‌هایی که روی پلاستیک‌ها به کار می‌برند هم برای محیط‌زیست مضر است.

مستوفی درباره تأثیر قوانین بر کاهش مصرف پلاستیک گفت: اگر قوانین فقط بر روی کاغذ باشد، خاصیت بازدارندگی ندارند؛ اما اگر قوانین را اجرا کنند مثلاً جرایمی برای ریختن زباله پلاستیکی در طبیعت برای مردم در نظر بگیرند که البته نوعی فرهنگ‌سازی هم به‌دنبال خودش داشته باشد، مؤثر خواهد بود.

وی ادامه داد: الآن در مناطق مختلف شهری و خارج شهر شاهد ریخته شدن مقدار زیادی زباله پلاستیکی هستیم بازهم تأکید می‌کنم سواحل شمال ایران یا جنگل‌ها آکنده از زباله‌های پلاستیکی هستند که به‌وسیله گردشگرها در آنجا ریخته شده‌اند. متأسفانه خیلی از مردم استفاده از ظروف یک‌بارمصرف را برای خودشان یک ارزش تلقی می‌کنند و حتی در مهمانی‌ها، پیک‌نیک‌ها و غیره، از سفره‌ها، بشقاب‌ها و قاشق چنگال‌های یک‌بارمصرف استفاده می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه راهکارها برای کاهش مصرف پلاستیک بسیار زیاد است اما نیاز به عزم همگانی برای اجرایی شدن این راهکارها برای کاهش مصرف پلاستیک داریم خاطرنشان کرد: اگر با دقت به معضلات زیست‌محیطی کشور پرداخته شود، به‌وضوح متوجه خواهیم شد که بزرگ‌ترین مسبب شرایط موجود، خود دولت است این گزاره، فارغ از اینکه در خصوص آلاینده‌های شهری یا آلایندگی محیط طبیعی صحبت شود صادق است و به‌خاطر چنین عملکردی، دولت باید مورد مواخذه قرار گیرد در واقع دولت با ایجاد سازمانی تحت عنوان حفاظت از محیط‌زیست، بدون قدرت اثرگذاری در این حوزه، گویی صرفاً رفع مسئولیت کرده است و دراین‌بین انتظار می‌رود سیستم بهداشت و درمان در وادی برخورد جدی‌تری داشته باشد.

مع‌‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد در ناکارآمدی قوانین و عدم نظارت بر تولید و توزیع اقلام پلاستیکی و رها شدن آن در طبیعت و محیط‌زیست در آینده نه‌چندان دور شاهد مرگ محیط‌زیست به ازای زندگی پلاستیکی در شهرها خواهیم بود که دراین‌بین به نظر می‌رسد باید این مهم در مبدأ معضل یعنی کارخانه‌های پتروشیمی و نیز شرکت‌های بسته‌بندی و تولیدی از سوی مسئولان پیگیری شود.