تاریخ زیر پای‌ پُل

سپهرغرب، گروه خبر: تپه تاریخی «چغاگاوانه» اسلام‌آباد غرب که مربوط به دوران پیش از ایران باستان است، اکنون به‌واسطه ساخت پُل روگذر و ساخت‌وسازهای صورت‌گرفته اطراف آن، درحال نابودی است.

در لایه‌های اولیه این محوطه تاریخی که 19 تیرماه 1348 به‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده، تاکنون آثار بسیار گران‌بهایی از دوران قبل ورود آریایی‌ها و ایلام باستان به فلات ایران کشف شده است؛ اما به گفته باستان‌شناسان لایه‌های زیرین این تپه رازهای بسیاری متعلق به دوران ناشناخته از تاریخ در دل خود دارد.

در این تپه 10 هزار متری که با ارتفاعی حدود 25 متر در وسط شهر اسلام‌آباد غرب و بین خانه‌های مسکونی قرار دارد، تاکنون آثار بسیار ارزشمندی مربوط به دوره سنگ، مس و عصر آهن به‌دست آمده است. در ضلع غربی تپه چغاگاوانه و فاصله حدود 40 متری آن، میدانی به‌نام امام خمینی (ره) وجود دارد که شهرداری اکنون به‌منظور ایجاد یک پُل روگذر، وسط میدان و بخشی از بلوارهای شمالی و جنوبی آن را تخریب کرده و درحال خاک‌برداری است.

براساس اعلام اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه در زیر محلی که شهرداری برای ایجاد پُل انتخاب کرده، آثار تاریخی وجود دارد و در حفاری‌های اخیر نیز بقایای استخوان انسان در آن کشف شده است. این اداره کل در هفته‌های گذشته با کمک دستگاه قضائی یک‌بار از اجرای پروژه روگذر در اسلام‌آباد غرب جلوگیری کرد، اما بار دیگر روند ساخت پُل از سر گرفته شده و به گفته مسئولان شهرداری به‌زودی کار حفر پایه‌های آن آغاز خواهد شد.

      ثروت ملی چغاگاوانه درحال نابودی است

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه از اجرای طرح روگذر در اسلام‌آباد غرب به‌عنوان «تخریب یک ثروت ملی نام برد» و گفت: آثار تاریخی تپه چغاگاونه در منطقه غرب زاگرس بی‌نظیر است و یک ثروت ملی محسوب می‌شود.

امید قادری با بیان اینکه درحال مذاکره برای توقف پروژه هستیم، افزود: شهرداری ساخت پروژه را آغاز کرده و دستگاه قضائی تاکنون به نامه‌های ما برای توقف اجرای این پروژه جواب نداده است.

وی اعلام کرد: محلی که اکنون کار احداث پُل در آنجا انجام می‌شود، یک محوطه تاریخی است و نباید هیچ حفاری در آنجا انجام شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه با بیان اینکه نباید برای اجرای یک طرح ترافیکی، میراث باستانی ملتی را نابود کرد، گفت: چغاگاوانه یک اثر مهم ملی و متعلق به تاریخ بشری است که باید حفظ شود.

      صدور مجوز توسط میراث فرهنگی برای اجرای طرح روگذر

بااین‌حال مسئولان شهرداری اسلام‌آباد غرب مدعی هستند که اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه مجوزهای لازم به‌منظور ساخت پُل روگذر را صادر کرده و این پروژه به شکلی قانونی درحال اجرا است.

رئیس شورای شهر اسلام‌آباد غرب در رابطه با اجرای این طرح گفت: شهرداری پیش از اجرای طرح مجوزهای لازم را از تمام ادارات مربوطه همچون برق، گاز، آب و فاضلاب و میراث فرهنگی گرفته است.

بهروز جلیلیان به مشکلات ترافیکی شهر اسلام‌آباد غرب اشاره کرد و افزود: ساخت این پُل روگذر بخشی از مشکل ترافیکی ساکنان شهر را برطرف می‌کند.

به گفته وی پیمانکار کار ساخت پروژه را آغاز کرده و به‌زودی حفاری‌های لازم به‌منظور ایجاد پایه‌های پُل آغاز خواهد شد.

بااین‌حال مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمانشاه معتقد است که از مجوز مدیریت قبلی سوء برداشت می‌شود؛ وی توضیح داد: مجوزی که زمان مدیریت قبلی صادر شد، ساخت پُل روگذر را منوط به انجام فعالیت‌های باستان‌شناسی و نبود آثار تاریخی کرد؛ اما تاکنون کار باستان‌شناسی در محل ساخت پُل انجام نشده و پیدا شدن بقایای استخوان انسان در محل حفاری‌های شهرداری گواه وجود آثار باستانی در محل و دلیل جلوگیری از ساخت پُل است.

      چغاگاوانه در مسیر باستانی ساسانی

قادری با بیان اینکه چغاگاوانه در مسیر راه تاریخی ساسانی و راه ابریشم قرار دارد، گفت: ما به دنبال ثبت جهانی مسیر ساسانی هستیم، ازاین‌رو احداث این پُل کار ثبت جهانی مسیر را در یونسکو متوقف خواهد کرد.

یک باستان‌شناس کرمانشاهی نیز اجرای این طرح را تعرض به عرصه چغاگاوانه دانست و بیان کرد: تپه باستانی چغاگاوانه یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی در امتداد راه خراسان بزرگ یا راه ابریشم در منطقه غرب ایران است که در مسیر عبور از اراضی پست بین‌النهرین و ورود به ارتفاعات قرار دارد.

سجاد علی‌بیگی در گفت‌وگویی با بیان اینکه براساس مطالعات باستان‌شناسی در این محوطه آثاری از سکونت انسان از دوره نوسنگی و هشت هزار سال قبل میلاد تا امروز به‌دست آمده است، گفت: این محوطه تنها منطقه باستانی در غرب ایران است که 10 هزار سال سکونت انسان را به‌صورت متوالی نشان می‌دهد.

      آثار ارزشمند چغاگاوانه

سال 1349 طی نخستین کاوش‌ها در چغاگاوانه 56 لوح گلی سالم و 28 لوح گلی شکسته‌ منقوش به خط میخی دوره بابل قدیم کشف شد که به گفته باستان‌شناسان بیش از سه هزار و 800 سال قدمت دارند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در رابطه با این لوح‌ها گفت: لوح‌های گلی که در چغاگاوانه کشف شده است، بسیار قدیمی‌تر از دوره هخامنشی، منشور کوروش و لوح‌هایی هستند که به‌تازگی از آمریکا به ایران بازگشته‌اند؛ ازاین‌رو برای تاریخ ایران بسیار پُراهمیت هستند.

همچنین در این تپه آثار تاریخی به‌دست آمده است که با آثار کشف‌شده از شوش، شباهت‌های بسیاری دارد و ازجمله آن‌ها می‌توان به مجسمه‌ حیوانی شبیه به گرگ، مجسمه‌ سفالی، پیکان مفرغی، آویز طلا و مهر استوانه‌ای با متنی به خط میخی بابلی اشاره کرد.

در مهر استوانه‌ای که متعلق به هزاره‌ دوم پیش از میلاد است، چهره‌ زنی با لباسی چین‌دار و بلند حک شده که مقابل یکی از خدایان ایستاده است و کلاهی مدور بر سر دارد؛ باستان‌شناسان متن نوشته‌شده بر روی لوح را چنین ترجمه کرده‌اند، «سامی توم دختر تالری خدمتگزار خدای اداد»

کشف مجسمه «الهه‌ کریشنا» در منطقه چغاگاوانه باستان‌شناسان را به وجود آثاری از ایلام باستان در این محوطه نیز مطمئن کرده است.

همچنین در یک حفاری تیغه‌ای مفرغی با خط میخی بابلی در قسمت شرقی تپه و در طبقه اول به‌دست آمد که روی آن نوشته «کاخ دای» که کلمه دای آخر نام صاحب کاخ است‌. گویا قسمت غربی مرکز کارهای اداری و صنعتی و قسمت شرقی محل سکونت بوده، ساکنان طبقه اول دو کوره سفالگری احداث کردند که در نوع خود قابل توجه است.

      محوطه‌ای که تاریخی شناخته نشده است

براساس تقسیم‌بندی‌های شهری در اسلام‌آباد غرب محوطه‌ای که اکنون کار ساخت پُل در آن درحال انجام است، جزء محوطه تاریخی چغاگاوانه محسوب نمی‌شود و بخشی از عوارض شهری است.

باستان‌شناس کرمانشاهی در این رابطه گفت: در سال 67 زمانی که عرصه محوطه تعیین شد، بخشی که امروز قرار است شهرداری در آن روگذر احداث کند، بنا به وضعیت آن روز شهر به‌عنوان عرصه محوطه درنظر گرفته نشد.

علی‌بیگی افزود: هر باستان‌شناس آگاهی می‌تواند این را تشخیص دهد که فاصله 30 تا 40 متری از محوطه باستانی وسیع و مرتفعی همچون چغاگاوانه به‌طورقطع بخشی از عرصه یا حداقل حریم محوطه است، زیرا محوطه‌های باستانی یک عرصه ظاهری و یک عرصه حقیقی دارند که معمولاً به‌مرور عرصه‌های حقیقی در زیر رسوبات مدفون شده است.

      بخش اعظمی از چغاگاوانه مدفون است

وی با بیان اینکه براساس مطالعات زمین‌شناسی مناطق اسلام‌آباد غرب، ماهیدشت و کرمانشاه در طول تاریخ رسوب‌گذاری زیادی داشته‌اند، توضیح داد: این مسئله نشان می‌دهد بخش زیادی از محوطه باستانی چغاگاوانه در زیر رسوبات مدفون شده و آن چیزی که اکنون در ارتفاع 25 متری زمین می‌بینیم، تنها ارگ یک شهر قدیمی است و سایر بخش‌های شهر که پیرامون برجستگی اصلی چغاگاوانه قرار داشته‌اند، به‌مرور در زیر رسوبات طبیعی مدفون شده است.

این باستان‌شناس کرمانشاهی تأکید کرد: عکس تاریخی مهمی در دست است که سال 1315 توسط یک باستان‌شناس آمریکایی گرفته شده و زمانی را نشان می‌دهد که هنوز ساخت‌وسازهای امروزی اطراف محوطه باستانی چغاگاوانه را محصور نکرده بودند. در این عکس برجستگی‌های اطراف تپه کاملاً مشهود است و نشان می‌دهد این بخش‌ها نیز جزء عرصه این محوطه باستانی هستند.

علی‌بیگی یادآور شد: همچنین بی‌توجهی نسبت به اهمیت این محوطه باستانی باعث شد تا شهرداری اسلام‌آباد غرب در حوالی سال 79 تصمیم به تغییر کاربری تپه چغاگاوانه گرفته و آن را به پارک تبدیل کند؛ این مسئله آسیبی جدی به محوطه بود و زمینه دست‌اندازی‌های بعدی به آن را فراهم کرد.

      ساخت‌وسازهای غیر قانونی

تقریباً 80 درصد اطراف چغاگاوانه را منازل مسکونی، مغازه‌های تجاری و بانک‌ها احاطه کرده‌اند که با فاصله چندمتری از آن قرار دارند و حتی برخی از ساختمان‌ها به‌منظور انجام عملیات ساخت‌وساز، بخشی از تپه را نیز تراشیده‌اند.

آن‌طور که در اساسنامه سازمان میراث فرهنگی مصوبه مجلس شورای اسلامی ذکر شده است، محدوده‌های حریم آثار ملی ازجمله تپه چغاگاوانه باید تحت حفاظت این سازمان باشند و هرگونه تخریب و دخل و تصرف در آن‌ها و تخلف از ضوابط حفاظتی مقرر با مواد 558 تا 569 از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی جرم محسوب شده و مرتکبین شامل مجازات قانونی می‌شوند.

      کم‌کاری میراث فرهنگی

از سوی دیگر چغاگاوانه که می‌تواند محلی برای حضور سیر عظیمی از تاریخ‌دوستان جهان و توسعه صنعت گردشگری در شهرستان اسلام‌آباد غرب باشد، هیچ زیرساختی برای جذب گردشگر ندارد.

براساس مشاهدات تپه تاریخی چغاگاونه بدون هیچ نگهبان و درب ورودی رها شده است و در بخش‌هایی از تپه معتادان متجاهر زندگی می‌کنند و بخشی از تپه نیز به محلی برای تخلیه نخاله‌های ساختمانی اختصاص پیدا کرده است.

ازاین‌رو سازمان میراث فرهنگی نیز براساس قانون به وظیفه خود برای حفاظت کامل و کاوش‌های باستانی در اطراف چغاگاوانه به‌صورت کامل عمل نکرده است.

به گفته مردم ساکن در اطراف تپه چغاگاوانه، شهرداری در ابتدا با ساخت‌وساز در اطراف تپه مخالفت می‌کرد، اما اندکی بعد به‌راحتی مجوز برای ساخت ساختمان‌های جدید چندطبقه در فاصله دو تا سه متری با تپه صادر شد و حتی برخی از ساختمان‌ها زیرزمین نیز برای ساختمان‌های خود کندند.

همچنین گودالی که به گفته مردم محلی توسط سگ‌ها در ضلع شمال شرقی چغاگاوانه ایجاد شده، بخشی از طاق را نمایان کرده است.

      حفاری توسط سگ‌ها

عمق بنای تاریخی در تپه چغاگاوانه به‌قدری از سطح زمین کم است که به‌راحتی می‌توان دیوارهای قله باستانی را مشاهده و با کمی کاوش، به اتاق‌های این قلعه رسید.

به گفته ساکنان محل در اطراف تپه تاریخی چغاگاوانه تعدادی سگ ولگرد زندگی می‌کنند که برای فرار از گرما و یا به دنیا آوردن توله‌های خود در اطراف تپه تونل‌هایی را حفر کرده‌اند، تونل‌هایی به عمق کمتر از یک‌ونیم متر.

براساس مشاهدات در یکی از این گودال‌ها که در دیواره تپه چغاگاوانه ایجاد شده، طاق یکی از اتاق‌های قلعه و استحکامات نگه‌دارنده سقف بیرون افتاده است.

به گفته مردم محلی ساکن کنار تپه چغاگاوانه، مردمی که در اطراف تپه به ساخت‌وساز می‌پردازند به‌راحتی برخی اشیای تاریخی همچون کوزه‌ها و خشت‌های قدیمی را پیدا می‌کنند.

      جابه‌جایی تاریخ کشاورزی جهان در چغاگاوانه

شبکه خبری «اِن‌بی‌سی» آمریکا نیز در گزارشی از این تپه بیان کرد که یافته‌های جدید باستان‌شناسی در منطقه تپه چغاگاوانه بقایایی از دانه‌های گندم، جو و عدس را از یک کلونی انسانی متعلق به 12 هزار سال پیش نشان می‌دهد که منشأ پیدایش کشاورزی اولیه را به ایران منتقل می‌کند؛ درحالی ‌که طبق تحقیقات گذشته کشاورزی در عراق، ترکیه، اردن و سوریه بود.

نیکولاس کونارد که سنگ‌شناس است، صدها دانه جو و گندم و عدس از این تپه را برای مطالعات بیشتر به دانشگاه «توبینگن» آلمان می‌فرستد که در مطالعات بیشتر ‌روی این دانه‌ها متوجه می‌شوند آن‌ها متعلق به 12 هزار سال پیش هستند؛ همچنین موضوع بیشتر گل‌نبشته‌های چغاگاوانه که به زبان اکدی (خط میخی) نوشته ‌شده‌اند نیز مرتبط با کشاورزی و دام‌داری ازجمله ارسال یا دریافت محموله‌هایی همچون جو، روغن، پارچه و محاسبه کار انجام‌شده توسط کارگزاران و حیوانات بارکش است.

با این اوصاف چغاگاوانه یک ثروت ملی برای ایران و بخشی از تاریخ بشری است که باید با صرف وقت و بودجه لازم به‌صورت کامل رازهای نهفته در آن را کشف و از تخریب آن به هر بهانه‌ای جلوگیری کرد.

از سوی دیگر اسلام‌آباد غرب با جمعیتی بیش از 150 هزار نفر، یکی از شهرستان‌های دارای بیشترین نرخ بیکاری در کشور است؛ ازاین‌رو فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای جذب تاریخ‌دوستان و گردشگران به چغاگاوانه می‌تواند رونق اقتصادی را به این شهرستان آورد و دوای دردی برای معضلات آن باشد.