مرغ سبز، ارگانیک و یا طبیعی است؟

سپهرغرب، گروه زیست‌بوم: مرغ سبز نسبت به مرغ‌های معمولی و رایج در بازار سالم‌تر است و قطعاً برای کسانی که نسبت به سلامتی ‌خانواده‌ خود حساسیت بیشتری دارند، می‌تواند یک گزینه مناسب باشد؛ اما نباید مرغ سبز را به معنای مرغ ارگانیک یا طبیعی دانست و ادعای احتمالی تولیدکنندگان را بر این مبنا پذیرفت.

احتمالاً ما با دیدن تصاویر تعداد زیادی از مرغ‌ها و ماکیان رها و پُرجنب‌وجوش در علفزارهای سبز و خرم، این جمله را با خود زمزمه کرده‌ایم که حتماً این ماکیان نسبت به مرغ‌های صنعتی سالم‌ترند. به‌مرور زمان و با توجه به نیاز روزافزون جوامع بشری به مواد غذایی و تخریب قابل توجهی از مراتع طی سالیان متمادی شرایطی پیش آمده که ماکیان را از حقوق اولیه خود یعنی حضور در فضای آزاد برای زندگی طبیعی محروم کرده است.

سیستم‌های فشرده تولیدی امروز، کیفیت و سلامت محصولات غذایی را فدای کمیت و تولید بیشتر به هر قیمتی کرده‌اند و کمتر پیش می‌آید که مردم لذت خوردن غذاهای طبیعی و محلی را به‌دست آورند. این تجربه امروزه تنها با مسافرت و حضور در مناطقی که کمتر دستخوش تغییر شده‌اند و پوشش گیاهی مناسب‌تری دارند، حاصل می‌شود. این درحالی است که اختصاص یارانه برای تولید محصولات ارگانیک می‌تواند ضمن تولید غذای سالم، باعث کاهش هزینه در حوزه بهداشت و درمان توسط مصرف‌کننده و دولت شود.

در میان محصولات غذایی مختلف گوشت مرغ ارگانیک، یکی از محصولات پُرطرفدار در میان مصرف‌کنندگان جهان است و طی مطالعه‌ای که در دانشگاه شهیدبهشتی به مدت 10 سال انجام شده، مصرف‌کنندگان ایرانی دو محصول گوشت مرغ و سبزی و صیفی‌جات ارگانیک را اولویت نخست خود دانسته‌اند؛ دلیل اصلی این تقاضا ناراضی بودن مصرف‌کنندگان از تولید محصولات به شیوه رایج و صنعتی ازلحاظ سلامت غذایی بوده است.

      تفاوت روش‌های تولید ارگانیک و غیر ارگانیک ماکیان

یکی از بارزترین ویژگی ماکیان و مرغان ارگانیک، پرورش آنان در فضای باز است تا رفتار طبیعی طیور اجازه بروز یابد؛ اما در پرورش صنعتی این کار در فضای محدود و نگهداری در قفس انجام می‌گیرد. درحالی ‌که نگهداری در قفس و فضای محدود در شیوه تولید ارگانیک ممنوع است، به‌دلیل اینکه فلسفه وجودی کشاورزی ارگانیک درواقع برطرف کردن مشکلات جدی زیست‌محیطی، سلامت و ایمنی محصولات رایج کشاورزی بوده، به همین منظور در نظام تولید مرغ ارگانیک به‌دلیل اهمیت موضوع تأمین رفاه پرندگان برخلاف روش‌های رایج، نیازمند شرایطی جهت تأمین سلامت طیور از منظرهای مختلف هستیم.

در تولید مرغ ارگانیک پنج اصل از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ چیزی که در تولید و پرورش صنعتی طیور کمتر مورد توجه است. این پنج اصل عبارت‌اند از:

1- حفاظت از طیور و ماکیان در برابر تشنگی و گرسنگی با ایجاد دسترسی حیوان به آب سالم و خوراک روزانه 2- تأمین شرایط لازم به‌منظور راحتی طیور با فراهم کردن محیط‌زیست مناسب شامل سرپناه 3- جلوگیری از بروز درد، آسیب‌های فیزیکی و بیماری با پیشگیری، تشخیص و یا درمان 4- ایجاد آزادی برای بروز رفتارهای طبیعی با تأمین فضای کافی، امکانات مناسب و ایجاد دسته‌های گروهی طیور و ماکیان 5 - حفاظت از پرنده در برابر ترس و استرس با تأمین شرایط مناسب.

در سیستم پرورش طیور ارگانیک اگر شرایط آب‌وهوایی ایجاب کند، طیور باید در فضای باز پرورش یابند و به فضای آزاد دسترسی داشته باشند؛ نگهداری ماکیان در قفس مجاز نیست. برای خوابیدن و تخم‌گذاری مرغ‌های تخم‌گذار در لانه‌ها باید فضای کافی و بزرگ در دسترس باشد، برای استراحت و خوابیدن طیور باید چوب خواب یا مکان بالاتر از کف سالن بوده و تعداد متناسب با جمیعت و گونه پرندگان باشد. اگر در این سیستم ماکیان مبتلا به بیماری خاصی شدند، باید با توجه به اصول پرورش متناسب با نیازمندی هر گونه، نسبت به تقویت مقاومت به بیماری و پیشگیری از عفونت اقدام کرد؛ دادن خوراک ارگانیک با کیفیت مناسب همراه با دسترسی ماکیان به چراگاه یا گردش در هوای آزاد، شرط دیگر ارگانیک بودن محصول تولیدی است که موجب تقویت سیستم ایمنی طبیعی بدن آن‌ها می‌شود؛ همچنین اطمینان از تراکم مناسب جمعیت ماکیان در واحد سطح و اجتناب از تراکم یا ازدیاد جمعیت دام‌ها و بروز مشکلات سلامتی ناشی از آن، در روش ارگانیک محل توجه است.

حال با توجه به رعایت تمام موارد گفته‌شده در بالا اگر طیور بازهم دچار بیماری شدند، استفاده از داروهای‌ دامی‌ در سیستم ارگانیک، شرایط خاص خود را دارد؛ مثلاً باید گیاهان دارویی به‌جزء آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده شوند. حال اگر احیاناً روش‌های مجاز در این سیستم برای درمان بیماری کارساز نبود، در شرایط خاص و محدود طبق مقررات واکسیناسیون دام، استفاده از مواد انگل‌کش یا کاربرد درمانی داروهای رایج دامپزشکی مجاز است. به این نکته هم باید توجه کرد که آنتی‌بیوتیک‌ها، باکتری بیماری‌زا، مواد دارویی، محرک‌های رشد و یا هر ماده ی دیگری که به‌منظور تحریک رشد باشد، نباید در خوراک دام و طیور در سیستم ارگانیک به‌کار رود.

محققین در پژوهشی دریافتند که پرورش مرغان گوشتی در سیستم مزرعه و فضای باز تأثیر مثبتی بر کیفیت لاشه از طریق کاهش میزان چربی آن داشته است. در ادامه یک پروژه تحقیقاتی که با همکاری 14 گله‌ پرورش مرغ در سیستم مزرعه باز توسط سازمان غذا و دارو آمریکا انجام گرفت، مشخص شد که تخم‌مرغ‌های به‌دست‌آمده از مرغان پرورش‌یافته در سیستم مزرعه باز (همان ارگانیک) به‌لحاظ تغذیه‌ای ارزش بالاتری نسبت به تخم‌مرغ‌های تولیدشده در سیستم تجاری دارند. نتایج این پژوهش نشان داد تخم‌مرغ پرورش‌یافته در سیستم مزرعه باز 33 درصد کلسترول کمتر، 25 درصد اسید چرب اشباع کمتر، 66 درصد ویتامین A بیشتر، دو برابر اسید چرب امگا-3، سه برابر ویتامین E و هفت برابر بتاکاروتن (این ترکیب پیش‌ساز ویتامین A است و در بدن تبدیل به این ویتامین می‌شود) بیشتر داشته‌اند.

بنا بر ادعای کارشناسان داخلی درحال حاضر در کشور تولید مرغ ارگانیک وجود ندارد و فقط مرغ سبز است که سیستم تولیدی آن به‌کلی با مرغ ارگانیک متفاوت بوده؛ به همین دلیل نباید این تلقی شایع و اشتباه را داشت که مرغ سبز همان مرغ ارگانیک است.

      مرغ سبز

مرغ سبز همان مرغ بدون آنتی‌بیوتیک است؛ یعنی مرغی که به آن انواع داروهای آنتی‌بیوتیک داده نشده و خوراکش هم شبیه خوراک طیور در سیستم رایج است؛ این مرغ‌ها در طول دوره پرورش سه بار به‌وسیله سازمان دامپزشکی کشور آزمایش می‌شوند. اگر نتایج آزمایش‌ها نشان دهد که در هر سه نوبت آزمایش بدن مرغ‌ها فاقد داروهای نام‌برده (آنتی‌بیوتیک‌ها) است، به شرکت تولیدی مجوز عرضه محصول با عنوان مرغ سبز داده خواهد شد. اما اگر وجود هرگونه آنتی‌بیوتیک یا پودرهای افزودنی به دانه (داروهای ضد کوکسی دیوز) در بدن این مرغ‌ها ثابت شود، نشان مرغ سبز برای فروش از آن‌ها پس گرفته خواهد شد.

شاید برای بسیاری از ما هنگام خرید این پرسش به‌وجود بیاید که چرا این مرغ‌ها نسبت به مرغ‌های معمولی گران‌تر هستند که دو دلیل عمده در اینجا وجود دارد: نخست اینکه مدیریت و پرورش این مرغ‌ها بسیار حساس و دقیق بوده، زیرا باید ظرف 45 روزی که قرار است پرورش یابند، به‌هیچ‌وجه بیمار نشوند و مرغ‌داران مجبور به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان آن‌ها نباشند. دلیل دوم تولید و تقاضای نسبتاً کم برای مصرف این مرغ‌هاست؛ شاید در آینده‌ای نه‌چندان دور با افزایش استقبال از مرغ‌های سبز، قیمت آن‌ها هم پایین‌تر بیاید.

در تولید مرغ ارگانیک جدا از عدم مصرف داروهای شیمیایی مثل آنتی‌بیوتیک، حتی دانه‌های خوراکی روزانه مرغ نیز باید به روش ارگانیک تولید شوند که این الزامات شرایط را برای تولید مرغ ارگانیک سخت‌تر می‌کند. به‌علاوه سخت‌گیری افزون‌تر تولید ارگانیک که بازرسی مستمر و بی‌خبر از واحد تولیدی توسط بازرسان شرکت‌های گواهی‌کننده ارگانیک است و یکی از شروط تجدید گواهینامه ارگانیک برای مرغ‌های تولیدی بوده، در تولید مرغ سبز اصلاً جزء شروط نشان و گواهی آن نیست.

با توجه به مطالب گفته‌شده و همچنین ارائه توصیفی از مرغ سبز، می‌توانیم این‌گونه نتیجه‌گیری کنیم که مرغ‌های سبز نسبت به مرغ‌های معمولی و رایج در بازار سالم‌تر هستند و نباید این‌گونه قضاوت کرد که چون ارگانیک نیستند، ارزش خریدن ندارند. مرغ سبز قطعاً برای کسانی که نسبت به سلامتی ‌خانواده‌ خود حساسیت بیشتری دارند، می‌تواند یک گزینه مناسب باشد؛ اما این را هم باید درنظر داشت که نباید مرغ سبز را همان مرغ ارگانیک دانست و ادعای احتمالی تولیدکنندگان را بر این مبنا پذیرفت. همان‌طور که اشاره شد هنوز در بازار داخل کشور مرغ ارگانیک با رعایت الزامات و شرایط گفته‌شده، وجود ندارد و مرغ سبز موجود نیز به معنای مرغ ارگانیک نیست.

* احمد سلطانی، کارشناس ارشد کشاورزی اکولوژیک