هفت‌خوان نظافت شهری در نگاه ژاپنی ها

سپهرغرب، گروه شهر: واژه Keirei در ژاپنی هم به معنای تمیزی و هم زیبایی است، وقتی یک ژاپنی از نظافت صحبت می‌کند، هم‌زمان زیبایی و آراستگی را نیز مد نظر دارد؛ بر همین اساس محیط شهری نه‌تنها باید تمیز باشد، بلکه آراستگی‌اش نیز بسیار مهم است.

وقتی یک ژاپنی از نظافت شهری سخن می‌گوید، باید ببینیم دقیقاً از چه چیزی حرف می‌زند.

یک؛ بطری نوشابه همراه کاغذ ساندویچ و پلاستیک در دستم مانده است، توی تمام پارک هیچ سطح آشغالی وجود ندارد، اما همه‌جا تمیز است. حتی یک ته سیگار هم روی زمین دیده نمی‌شود؛ آشغال در دست از چند نفر سراغ سطل زباله را می‌گیرم. مردی از کنارم رد می‌شود که به کوله بزرگش چند کیسه آویزان کرده و درون یکی فقط کاغذ است، می‌گوید زباله‌هایش را در یک کیسه انداخته و نمی‌تواند از دستشان خلاص شود؛ همراه او به یک بقالی می‌روم، چند سطل جلوی شیشه مغازه قرار دارد و روی هر سطل نوشته‌ای برای تفکیک وجود دارد. آشغال‌ها را به تفکیک دور می‌اندازم؛ چند وقت بعد هنگامی که به خانه جدیدم منتقل شدم، صاحب‌خانه مرا به شهرداری فرستاد و آنجا نقشه منطقه به همراه روز و ساعت جمع‌آوری آشغال‌ها را نشانم دادند. پشت نقشه جدول بزرگی از مواد دورریز کشیده بودند و زمان دور ریختن هر چیزی (اعم از تلویزیون، دستگاه‌های دیجیتال، تیروتخته، وسایل آشپزخانه، باتری و غیره) را توضیح داده بودند.

مسئول شهرداری برایم گفت تنها رعایت روز و زمان کافی نیست. اگر اسباب‌کشی داشته باشم و یا بخواهم وسایل خانه را دور بریزم، باید به شهرداری بیایم و مالیات دورریز چیزهایم را بپردازم و به‌اصطلاح کوپن دور ریختن برایشان بخرم و روی وسایلم بچسبانم؛ توضیح داد که اگر این قوانین را رعایت نکنم، مجبور به پرداخت جریمه خواهم شد.

      هفت‌خوان نظافت شهری در نگاه ژاپنی‌ها

دو؛ واژه Keirei در ژاپنی هم به معنای تمیزی و هم زیبایی است. وقتی یک ژاپنی از نظافت صحبت می‌کند، هم‌زمان زیبایی و آراستگی را نیز مد نظر دارد. بر همین اساس محیط شهری نه‌تنها باید تمیز باشد، بلکه آراستگی‌اش نیز بسیار مهم است.

در ژاپن مسئله تفکیک زباله بسیار جدید و بخشی از وظایف شهروندی است. هر ژاپنی از کودکی یاد می‌گیرد بهترین راه برای فهمیدن قوانین پیچیده دورریز در ژاپن، کمتر تولید کردن زباله است. البته قوانین دورریز از شهری به شهر دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت بوده؛ در بعضی مناطق کیسه‌های تفکیک زباله با رنگ‌های متفاوت مشخص می‌شوند و در بعضی دیگر حتی پاکت مواد غذایی باید شسته و جدا از دورریز مواد خوراکی بسته‌بندی شوند. در برخی شهرها هرروز آشغال را می‌توان دور ریخت، اما در برخی تنها طی روزهای خاص و برای برخی زباله‌ها یک روز در ماه یا در سال جمع می‌شوند.

سه؛ قوانین امروزی زباله در ژاپن طی دهه 60 میلادی وضع شد. آن زمان دولت وقت با درنظر گرفتن افزایش جمعیت و نداشتن زمین کافی برای دفع زباله، تصمیم گرفت با پایه‌گذاری قوانین ملی زباله و احداث کارخانه‌های بزرگ بازیافت، از دفن شدن ژاپن زیر انبوهی زباله در سال‌های بعد جلوگیری کند. براساس آمار اطلس زباله، هر ژاپنی در سال 356.2 کیلوگرم زباله تولید می‌کند که درمجموع 45 میلیون و 360 هزار تُن زباله سالانه در ژاپن تولید می‌شود. این رقم ژاپن را در فهرست زباله‌سازترین کشورهای دنیا در رده هشتم قرار داده؛ بااین‌حال ژاپن یکی از کشورهای پیشرو در تبدیل دورریز به مواد بازیافتی است. برای مثال از بطری‌های پلاستیکی، بطری‌های جدید می‌سازند و یا از آشغال، برق و انرژی حرارتی تولید می‌کنند.

چهار؛ در خیابان‌های ژاپن به‌ندرت رفتگری می‌بینید که درحال تمیز کردن خیابان باشد. نظافت خیابان و زیباسازی برعهده شهروندان است و هر فردی موظف بوده خیابان روبه‌روی محل کسب خود را تمیز نگه دارد. براساس قانون نانوشته‌ای ژاپنی‌ها روبه‌روی منزل و یا محل کار خود گلدان‌های مختلفی می‌گذارند تا به سبزتر شدن فضای شهری کمک کنند؛ در شرکت‌های بزرگ نظافت محل کار با کارمندان است و همه اعضای شرکت یک روز از سال به نظافت و تمیز کردن محل کار خود می‌پردازند. در مراکز آموزشی مانند مدارس نیز دانش‌آموزان براساس جدول رده کلاس‌ها و زمان‌بندی، مدرسه را تمیز می‌کنند.

پنج؛ نوآوری در ساخت وسایل الکترونیک جدید از مشخصه‌های جامعه ژاپن است و عجیب نیست که این نوآوری‌ها پای خود را به بازار پُررونق نظافت نیز باز کرده باشد. ازجمله این فناوری‌ها توالت‌های خودکار (wachlet) است که شست‌وشو و خشک کردن را خود انجام می‌دهد و در عین حال صدای طبیعت هم پخش می‌کند؛ ضمن اینکه درجه حرارت آب و نشیمنگاه صندلی این توالت‌ها تابع فصل تغییر می‌کند.

ضمن اینکه برخلاف ایران، استفاده از حمام‌های عمومی برای نظافت روزانه مثل قدیم، همچنان رواج دارد. هر محله‌ای در شهرهای بزرگ یک حمام عمومی دارد که این حمام‌ها مورد استفاده اقشار مختلف جامعه به‌ویژه شهروندانی با درآمد پایین قرار می‌گیرند؛ حتی پا به سن گذاشته‌هایی که همدم و مونسی ندارند، برای یافتن هم‌صحبت به حمام عمومی می‌روند.

شش؛ در میان شلوغی بازار مصرف و تلاش برای تمیز کردن هرچه بیشتر زندگی، گروهی از شهروندان ژاپنی به‌ تبع جنبش جهانی مینی‌مالیسم زیبایی و نظافت را در کوچک کردن محیط زندگی و کمتر مصرف کردن می‌دانند. طرفداران این جنبش در خانه‌هایی کوچک با حداقل امکانات زندگی می‌کنند؛ به اعتقاد آن‌ها هرچه وسایل زندگی کمتر باشد، زباله کمتری تولید می‌شود و درنتیجه محیط زندگی ساده‌تر و سادگی، زیبایی و تمیزی را با خود به همراه می‌آورد.

هفت؛ امروز روز نظافت دانشگاه است. از یک ماه قبل در تقویم این روز را علامت گذاشته‌اند و از همه خواسته‌اند برای نظافت به دانشگاه بیایند؛ استاد و دانشجو در این روز باهم برابرند و ارشد گروه آموزشی موظف است تا وسایل شست‌وشو را برای هر اتاق تهیه کند. وظایف روی کاغذی نوشته شده و به قید قرعه بین اعضای گروه پخش می‌شود؛ برپا داشتن این رسم قدیمی باعث می‌شود تا هرکس مراقب باشد که کمتر مکان کار خود را کثیف کند. در پایان روز اعضای دانشگاه مانند کارگران روزمره که منتظر نشان دادن نتیجه کار خود هستند، در نزدیکی اتاق می‌ایستند و با لبخند جشن پایان شست‌وشوی گروهی را اعلام می‌کنند. به نظر می‌آید ژاپنی‌ها نظافت را مثل کشورشان دوست دارند.