ورود به لیست سیاه FATF تاثیری بر تعاملات بانکی ایران ندارد

اقدامات مقابله‌ای از ابتدا هم تعلیق نشده بود

سپهرغرب، گروه ایران و جهان: اقدامات مقابله‌ای FATF، روابط بانکی رسمی ایران را هدف قرار می‌دهد و این در حالی است که این روابط به دلیل تحریم‌های بانکی آمریکا به شدت محدود است. در نتیجه، با وجود تحریم‌های بانکی، ورود ایران به لیست سیاه FATF تاثیری بر تعاملات بانکی ایران ندارد.

طبق بیانیه اخیر گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، ایران به لیست سیاه این گروه بازگشته و اقدامات مقابله‌ای علیه تبادلات بانکی ایران فعال شده است. ایران از سال 2009 در لیست کشورهای غیرهمکار و پرریسک FATF قرار گرفته بود. در خرداد 95 (ژوئن 2016) ایران با پذیرش برنامه اقدام ارائه شده از سوی FATF و ارائه یک تعهد سطح بالای سیاسی برای اجرای این برنامه اقدام، توانست به صورت موقت از لیست سیاه به حالت تعلیق دربیاید که در بیانیه‌ی خرداد 95 FATF منعکس شده بود.

البته از همان ابتدا طبق بیانیه‌هایی که FATF منتشر کرده است؛ ایران به طور کامل از اقدامات مقابله‌ای رها نشده بود؛ بلکه مهمترین اقدامات مقابله‌ای که بحث شناسایی هویت مشتری به صورت مضاعف (EDD) بود؛ برای ایران فعال مانده بوده و FATFدر تمام بیانیه‌هایش از کشورهای عضو درخواست داشت که اجرای این اقدام را علیه ایران به صورت جدی در دستور کار قرار دهند. استدلال FATF برای تداوم اجرای EDD، وجود ریسک تامین مالی تروریسم در نظام بانکی ایران بود. FATF از همان ابتدا نیز در بیانیه‌ها عنوان می‌کرد که وضعیت و رفتار ایران را رصد می‌کند و اگر ایران نتواند به صورت کامل و مطابق با استانداردها برنامه اقدام (Action plan) را اجرا کند به لیست سیاه برمی‌گردد و اقدامات مقابله‌ای بیشتری علیه ایران فعال می‌شود.

در نشست بهمن 98 FATF، ایران دوباره به حالت قبل از 2016 بازگشت و جزو لیست سیاه این گروه قرار گرفت. حال سوالی که وجود دارد این است که بازگشت مجدد ایران به لیست سیاه FATF چه تاثیری بر فضای اقتصادی کشور دارد؟ برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید ببینیم که FATF چه اقدامات مقابله‌ای را برای کشورهای پرریسک درنظر گرفته‌اند.

      هیچ یک از 9 اقدام مقابله‌ای FATF توصیه‌‌ای به قطع همکاری با کشور پرریسک نمی‌کند

اقدامات مقابله‌ای FATFعلیه یک کشور طبق توصیه شماره‌ 19 انجام می‌شود. توصیه‌ شماره 19 شامل 9 اقدام است که از کشورهای عضو می‌خواهد که این 9 اقدام را علیه کشورهای پرریسک و نگران‌کننده اجرا کنند. این 9 اقدام شامل مواردی است که کمک می‌کند تا ریسک‌های مربوط به پولشویی و تامین مالی تروریسم کشور نگران‌کننده پوشش داده شود. نکته‌ جالب توجه اینکه هیچ یک از این 9 اقدام، توصیه‌‌ای به قطع همکاری با کشور پرریسک نمی‌کند بلکه به افزایش احتیاط در همکاری‌ها هشدار می‌دهد.

اولین اقدام مقابله‌ای FATF مربوط به شناسایی هویت مشتری به صورت مضاعف(EDD) است که طبق توصیه شماره 10 انجام می‌شود که مفاد این بند از همان ابتدا علیه تبادلات بانکی ایران اجرا می‌شد و هیچ وقت تعلیق نشده بود. در نتیجه، بند اول از این اقدامات 9 گانه بر ضرورت اجرای EDD توسط موسسات مالی تاکید می‌کند.

بند دوم توصیه 19 درباره‌ی مکانیزم گزارش‌گیری در روابطی است که با کشور پرریسک وجود دارد. بند سوم بحث جلوگیری از تاسیس یک شعبه‌ی جدید از موسسات مالی کشور نگران‌کننده در کشور میزبان است. بند چهارم ممنوعیت برای تاسیس یک شعبه در خاک کشور مورد نگرانی است. بند پنجم بحث محدود کردن روابط تجاری و تراکنش‌های مالی با کشور مورد نگرانی است. بند ششم ممنوعیت دخالت یک موسسه‌ی مالی در کشور مورد نگرانی در فرآیند شناسایی هویت مشتریان است.

بند هفتم درخواست می‌کند که اگر کشورها لازم دیدند از موسسات مالی‌شان بخواهند که در چگونگی روابط با کشور مورد نگرانی اصلاحاتی را انجام دهند و در صورتی که بازنگری اکتفا نکرد، روابطشان را به طور کلی قطع کنند. در بند نهم نیز درباره حسابرسی‌های بیرونی از همکاری‌هایی است که با موسسات مالی کشور مورد نگرانی انجام می‌شود. این 9 اقدام به عنوان یک بسته‌ی اقدامات مقابله‌ای در حال حاضر فعال است. البته از این 9 اقدام، 4 موردش در گذشته نیز فعال بوده است و در این دوره 5 مورد بعدی فعال شده است.

      ورود به لیست سیاه FATF، تاثیری منفی برای روابط بانکی ایران ندارد

از نظر اهمیت اقدامات مقابله‌ای باید در توجه داشت که مورد اول یعنی شناسایی هویت مشتری به صورت مضاعف(EDD) وزن بیشتری نسبت به باقی موارد داشته و به همین دلیل با وارد شدن ایران در لیست سیاه FATF اتفاق منفی خاصی برای روابط بانکی ایران نخواهد افتاد زیرا در شرایط تحریمی فعلی، ایران روابط بانکی جدی‌ای با سایر کشورها ندارد که اصلا نگران محدودیت‌های FATF باشد. در واقع این اقدامات مقابله‌ای روابط بانکی رسمی کشور را هدف قرار می‌دهد و در حال حاضر روابط رسمی ایران به شدت محدود است که دلیل آن نیز تحریم‌های بانکی آمریکا است.

در حال حاضر، بیش از 90 درصد تجارت ایران توسط آمریکا تحریم شده است و در این وضعیت روابط رسمی بانکی تقریبا برای ایران جایگاهی ندارد. فقط در برخی حوزه‌های محدود به تجارت بشردوستانه روابط رسمی برای ایران مطرح است و بانک‌های ایرانی درگیر هستند. این روابط بانکی هم به صورت پایه‌ای و اساسی در ریسک پولشویی و تامین مالی تروریسم قرار نمی‌گیرد و اصلا توصیه‌های FATF و محدودیت‌هایی که پیشنهاد می‌دهد نباید به آنها خلل وارد کند زیرا این موضوع تصویب شده‌ی خود FATF است و همچنین در قواعد بین‌المللی حقوق بشر هم به آن تاکید شده است.

      FATF مسیر تعامل با ایران را همچنان باز گذاشته است

نکته‌ی دیگر درباره بیانیه FATF ناظر به اظهارات نادرست برخی مسئولین است. برخی دولتمردان بر این باور هستند که اگر ایران وارد لیست سیاه شود؛ برنامه اقدام قبلی منقضی می‌شود و برای بازگشت به یک حالت تعلیق دوباره باید برنامه اقدام جدیدی را بپذیریم که پذیرش برنامه اقدام جدید می‌تواند همراه با اقدامات سختگیرانه‌تری همراه شود؛ از جمله اقداماتی که مربوط به توصیه‌ی شماره 7 و مربوط به سلاح‌های کشتار جمعی است که از نظر FATF ایران در این مورد نیز بسیار پرریسک است.

برای پاسخ به این ابهام باید گفته شود که در قسمت آخر بیانیه FATF‌ آورده شده است که وضعیت ایران در بیانیه عمومی Public Statement باقی خواهد ماند تا زمانی که برنامه اقدام را کامل اجرا کند. در ادامه بیانیه FATF‌ آورده شده است که ایران اگر پالرمو و CFT را صرفا مطابق با استانداردها بپذیرد نه اینکه اجرا کند؛ FATF تصمیم می‌گیرد برای گام بعدی که می‌تواند شامل تعلیق مجدد این کشور از لیست سیاه نیز باشد اقداماتی را در دستور کار قرار دهد.

این نکته نشان می‌دهد که FATF مسیر تعامل با ایران را همچنان باز گذاشته است و نمی‌خواهد در ایران به طور کامل احساس ناامیدی از FATF‌ ایجاد شود که این موضوع در چند روز اخیر توسط اندیشکده‌های غربی نیز به FATF‌ توصیه شده بود. مثلا در گزارشی که اندیشکده راسی انگلیس منتشر کرده بود آنها بر عدم بازگشت ایران به لیست سیاه را توصیه کرده بودند اما این توصیه به طور کامل موردتوجه قرار نگرفت.

     با خاتمه یافتن بحث FATF، اقتصاد ایران از بار روانی کاذب رها می‌شود

در مجموع به نظر می‌رسد که آمریکا برای تکمیل سیاست فشار حداکثری به دنبال این بود که ایران را به لیست سیاه بازگرداند؛ همانطور که جان بولتون نیز در توئیت خود به این موضوع اشاره کرده بود. اما به طور واقعی اتفاقی که می‌افتد این است که چماق لیست سیاه هم برای ایران بی‌اثر و بی‌معنا می‌شود و واقعیت اینکه این نوع تهدیدات اثری بر مسائل اقتصادی ایران ندارد آشکار می‌شود.

البته باید توجه داشت که جریان رسانه‌ای غربی در داخل و خارج کشور در ماه‌های اخیر در راستای ترساندن مردم از تبعات قرار گرفتن ایران در لیست سیاه تلاش بسیاری کرده‌اند. در نتیجه، ورود ایران به لیست سیاه FATF ممکن است یک تلاطمات روانی مقطعی و کوتاه مدت را در بازار ایجاد کند ولی به صورت بلندمدت اثر عینی نخواهد داشت.

به طور کلی کارشناسان معتقدند که در فضای تصمیم‌گیری کشور باید بحث کنوانسیون‌های مربوط به FATF نیز به زودی خاتمه پیدا کند تا اقتصاد ایران نیز از این بار روانی کاذب رها شود تا بتوان گامی برای حل مشکلات واقعی کشور در حوزه تبادلات بانکی برداشت. در حال حاضر، مشکلات موجود تبادلات بانکی ایران با سایر کشورها ناشی از تحریم‌های بانکی آمریکا است که حل آن با سرگرم بودن به مسائل فرعی مثل FATF‌ ممکن نخواهد بود.