چوب حراج بر یک برگ تاریخ همدان/ آگهی «خانه سماوات» در «دیوار»!

 ۱۷ ساعت پیش در یکی از سایت‌های فروش آنلاین آگهی عجیبی تحت عنوان «فروش خانه ویلایی با نمای سنتی» منتشر شد. عکس‌های انتشار یافته در این آگهی نشان از بنایی باارزش اما فاقد نشان ملی در سطح شهر همدان داشت که در غفلت مسئولان امر به حراج گذاشته شد.

این نخستین بار نیست که یک بنای تاریخی طعمه ساخت و ساز یا خرید و فروش در همدان می‌شود، دست آخر هم مزد رسانه برای سهم‌خواهی‌های منطقی می‌شود انتقاد مالکان و متولیان امور اما به واقع در تمام دنیا برای حفظ خانه‌های قدیمی که قدمت و تاریخ کشورشان را نشان می‌دهد تلاش فراوانی می‌شود اما متأسفانه این موضوع در برخی از شهرها گاه دستخوش اموری می‌شود که نتیجه آن افتادن بولدوزرهای برخی سودجویان به جان این خانه‌های قدیمی و تاریخی برای تخریب و تبدیل این خانه‌ها به برج‌ها و خانه‌های چندطبقه است که هر کدامشان نشان از تاریخ و معماری یک دوره دارد.

حالا جای تاسف است که در غفلت میراث فرهنگی همدان خانه واجد ارزش و قجری «سماوات» به آگهی برای فروش در یک سایت آنلاین تبدیل شد.

عجیب‌ترین بخش ماجرا آنجاست که در دسته‌بندی آگهی‌های این سایت «خانه تاریخی سماوات» در ردیف خانه و ویلا با نمای سنتی آمده و سال ساخت این عمارت ۵۶۰ متر قبل از ۱۳۷۰ مطرح شده است در صورتی که تاریخ عمارت به پایان قاجار و پهلوی اول بازمی‌گردد.

خانه باغ ویلایی که امروز برای فروش حواله شده میراثی است که تا ساعاتی دیگر شاید با ثبت یک امضا زیر یک قرارداد به یک معامله فروش و بعد هم طعمه ساخت و ساز تبدیل شود.

تاریخ هر کشوری، سرمایه ارزشمند و گرانبهایی است که می‌توان با پاسداشت و گرامیداشت آن، حلقه اتصال نسل‌ها را به یکدیگر پردوام‌تر کرده و به آن افتخار کرد. هر ملتی که تاریخ خود را چه زشت و چه زیبا، به باد فراموشی بسپارد، در حقیقت برای خود هیچ هویتی قائل نیست و در عرصه رقابت با ملل دیگر، نخواهد توانست شناسنامه قابل عرضه‌ای ارائه کند و دیرینگی فرهنگ و تمدن خویش را مطرح کند.

تمام حوداث و اتفاقات و آثار و ابنیه‌ای که مربوط به تاریخ یک ملت است باید به دقت حفاظت و نگهداری شده و در حافظه تاریخی تمام انسانها ثبت و ضبط شود چراکه همه این موارد چه آنهایی که گویای تلخ ترین روزگاران و منفورترین چهره های تاریخی یک جامعه بوده و چه آنهایی که خاطره‌ای شیرین و به یادماندنی برای آحاد ملت‌ها به ارمغان آورده است همه و همه، بخشی از مجموعه تاریخ آن ملت محسوب می شوند که برای پند و عبرت و یا الگو گرفتن برای ساختن آینده ای بهتر باید مورد توجه جدی مسئولان و روشنفکران و هنرمندان قرار گیرد.

پس از تخریب خانه‌های ثبت شده و واجد ارزش تاریخی در همدان حالا نوبت به «خانه تاریخی سماوات» رسیده است،
«خانه سماوات» که بر خلاف تاریخی بودن و شاخص بودن معماری‌اش حتی اقبال ورود به آثار ملی را هم تا امروز نداشته حالا برای فروش آگهی شده است.

این خانه در خیابان بوعلی شهر همدان در محله آقاجانی‌بیگ، کوچه سماوات واقع شده است. هرچند اطلاعاتی از زمان ساخت این بنا در دست نیست اما بر اساس شواهد و مدارک موجود به نظر می‌رسد بنا در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی ساخته شده است. مالک این بنا فردی به نام آقای سماوات بوده است.

در کتاب خانه‌های قدیمی همدان که یکی از مستندات معتبر استان در این زمینه است آمده که بر اساس گونه‌شناسی صورت گرفته در فصل دوم، این خانه از حیث کالبدی جزء بناهای گونه التقاطی است. با توجه به نحوه استقرار فضاها که در جبهه شمالی بنا قرار گرفته‌اند این بنا جزء بناهای یک‌طرفه است. جهت‌گیری آن نیز به سمت جنوب با 28 درجه چرخش به سمت شرق است که مطابق با جهت‌گیری مطلوب اقلیمی در شهر همدان است. راه ورود به بنا از جبهه جنوب‌شرقی است و مستقیماً به داخل حیاط باز می‌شود. ساختمان و قسمتی از حیاط به دلایل اقلیمی از معبر پایین‌تر است و زمین مانند یک عایق حرارتی اطراف ساختمان را احاطه کرده و از تبادل حرارت بین ساختمان و محیط جلوگیری می‌کند.

همانطور که در فصل دوم درباره ویژگی‌های گونه التقاطی بیان شد، بناهای این گونه، التقاطی از گونه درونگرای قاجاری و بعضی از مشخصه‌های گونه برونگرای پهلوی است. طبقه همکف(سیزان) که به دلیل شرایط اقلیمی دارای سقف کوتاه‌تر نسبت به طبقات و مربوط به فضاهای خدماتی است، در جبهه شمال‌غربی قرار دارد و از ویژگی‌های گونه قاجاری است.

در این بنا جابه‌جایی محل پله از تختگاه به طنبی(مرکز بنا) و شکل گیری بالکن و پدیده بالکن‌سازی از خصوصیات الگوی برونگرای پهلوی است که با الگوی خانه های قاجاری ترکیب شده است. در این بنا اتاق‌های مرسوم سه‌دری به دو‌دری تبدیل شده‌اند و پنج‌دری نیز به سه‌دری تغییر یافته است، این الگو از اواخر دوره قاجار مرسوم شده است.

همدان به علت داشتن خانه‌ها و ابنیه واجد ارزش تاریخی متعدد در دل خود به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین نام گرفت، این دیار دارای آثار ارزشمند متعدد تاریخی است که شاید به دلیل تعدد ابنیه سیمای بصری تکراری را به همگان عرضه کرده است که اینگونه و عموماً مورد بی‌مهری متولیان امور قرار گرفته و گاه سایه سنگین اهمال‌کاری‌های غیرکارشناسی و غیرمسئولانه، باعث نابودی و یا بی‌ارزشی آثار گرانقدر تاریخی در آن شده که نمونه بارز آن از بین رفتن خانه‌های قدیمی چمن کبابیان و تخریب عمارت جنانی و... است.

خانه‌هایی که با وجود قدمتی چند صدساله همچنان اسیر ندانم‌کاری‌ها و بی‌توجهی‌های مالکان و عدم نظارت مسئولان است، تماشای این ویرانی که حاوی پیام غم‌انگیزی برای آیندگان است حالا دیگر کاملا مشهود است و این مهم آنچنان غم‌انگیز و ملال‌آور است که روح در کالبد آدمی را بی اختیار به تلاطم می‌اندازد اما غم‌انگیزترین حالت ممکن سر درآوردن مشخصات یک بنای با ارزش تاریخی از یک سایت خرید و فروش است آیا نمی‌توان ادعا کرد حافظان میراث تاریخی همدان در خواب غفلت هستند؟

البته ناگفته نماند خرید و فروش آن دسته از خانه‌های تاریخی که ثبت ملی نشده به خودی خود مانعی ندارد اما داستان اینجاست که مالکان از عدم ثبت خانه‌های تاریخی سوء استفاده کرده و نسبت به فروش آن و ایجاد ساختمان‌های جدید به جای این خانه‌ها که هویت تاریخی من و شماست اقدام می‌کنند، پس میراث فرهنگی باید در این زمینه پاسخگو باشد که چرا اقدام به ثبت به موقع این خانه‌ها نمی‌کند تا شاهد هر تصمیمی در مورد سرنوشت آنها نباشیم؟