چرا در ماه رمضان آرام‌تـر هستیم؟

 سپهرغرب، گروه سلامت : رئیس انجمن روان‌شناسی تربیتی گفت: دلیل اینکه مردم در ماه مبارک رمضان آرامش بیشتری دارند، این است که کنترل بیشتری روی رفتار خود دارند و این موضوع باعث بالا رفتن آستانه تحمل می‌شود.

برای بررسی شرایط سلامت روان جامعه به ویژه در دوران شیوع کرونا و راهکارهای مؤثر در کاهش این فشارهای روانی و دلائل آرامش روانی مردم در ماه مبارک رمضان با فریبرز درتاج، معاون پژوهشی سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره و رئیس انجمن روان‌شناسی تربیتی به گپ و گفت نشستیم.

 آقای دکتر! درباره سلامت روان جامعه فارغ از موضوع کرونا و تبعات آن، در ایران چه تحقیقاتی صورت گرفته و آیا غربالگری در این خصوص انجام شده است؟ چه شاخصی در ایران بالا یا پایین‌تر است؟

بررسی اپیدمیولوژی درباره غربالگری سلامت روانی به دلیل اینکه هزینه بسیار بالای به دنبال دارد، معمولا به ندرت انجام می‌شود، اما براساس پژوهش‌ها در جوامعی که تغییرات خیلی سریع رخ می‌دهد و ثبات اقتصادی و سیاسی وجود نداشته باشد و نتوان پیش بینی از آینده کرد، معمولا این موضوع پررنگ‌تر است.

مثلاً اگر نرخ افسردگی 10 درصد است، در زمان امتحانات دانش‌آموزان و دانشجویان براساس شرایط موجود این میزان افزایش پیدا می‌کند و در جوامعی که تغییرات در آن سریع است، شانس ابتلای افراد افزایش می‌یابد؛ اما در این دوران با توجه به شیوع کرونا متفاوت است.

یکی از عواملی که انسان‌ها را در این شرایط که شیوع کروناست امیدوار می‌کند، این است که این ویروس زندگی همه افراد را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ در نتیجه وقتی این اپیدمی وجود دارد، پذیرش آن نیز برای همه راحت‌تر است. در مجموع در جوامع پر تغییر در همه جای دنیا سطوح اختلالات روانی در سطح بالاتری گزارش می‌شود.

 اظهار نظرات مختلفی درباره میزان شادی در کشورهای مختلف دنیا ابراز می‌شود و کشورهای متعددی به عنوان شادترین کشورها معرفی می‌شوند، آیا واقعا در این خصوص تحقیق مستدل و علمی وجود دارد؟

میزان شادی در زمان‌های مختلف متفاوت است؛ مثلاً در اوج بحران اقتصادی یا در زمان امتحانات دانش‌آموزان، نتیجه متفاوتی دارد. البته در مجموع، برنامه و مدارس ما شاد نیست و حجم کتاب‌های دانش‌آموزان در مدارس و دانشجویان در دانشگاه زیاد است و تقریباً این افراد که جمعیت زیادی از کشور بوده و در بهترین سن قرار دارند، به دلیل نبود برنامه‌های مناسب به گونه ای مشکلاتی داشته و این خطرناک است. در مدارس ما اکنون مسابقات ورزشی بین مدرسه‌ای تقریباً در حد صفر برگزار می‌شود یا برنامه‌های اجرای نمایش و تئاتر در سطح ضعیفی است؛ در حالی که این فرایندها باعث می‌شود مطالب آموزشی را بهتر فرا بگیریم و بدن از خمودگی خارج شود. تحقیقات درباره اینکه کدام جوامع شاد هستند، فقط در سطح محدود و متناسب با جامعه هدف تحقیق است.

 با توجه به اینکه در ماه مبارک رمضان قرار داریم؛ توضیح دهید چرا در این ماه آرامش روحی و روانی مردم و آستانه تحمل آنها از روزهای دیگر بیشتر است؟

دلیل این آرامش به این خاطر است که فرد کنترل رفتاری شدیدتری را اعمال می‌کند و این باعث بالا رفتن آستانه تحمل می‌شود. مصداق کنترل رفتاری، نخوردن غذا یا مراقب بودن از بیان برخی کلمات است و این پدیده کنترل رفتاری وقتی با یک آمادگی مشخص از قبل انجام می‌شود، مثلاً فرد نیمه‌شب بلند می‌شود و پس از صرف سحری به راز و نیاز می‌پردازد، باعث ایجاد کنترل رفتاری و آرامش می‌شود.

میزان خشونت، درگیری‌های فیزیکی و حتی جرائم سازمان‌یافته در ماه رمضان به شدت کاهش می‌یابد و این به عنوان استحکام رابطه فردی است که از طریق دعا و نیایش در این ماه به وجود می‌آید

تقریبا در تمام دنیا تقویت کنترل رفتاری مؤثر بوده و سطح پرخاشگری را در این شرایط به صورت آگاهانه کنترل می‌کنیم.در این شرایط کنترل رفتاری در ما ایجاد می‌شود. میزان خشونت، درگیری‌های فیزیکی و حتی جرائم سازمان‌یافته در ماه رمضان به شدت کاهش می‌یابد و به عنوان استحکام رابطه فردی از طریق دعا و نیایش در این ماه به وجود می‌آید.

 با توجه به وجود عوامل مختلف در بروز استرس و بهم خوردن تعادل روحی و روانی در جامعه و آسیب پذیری برخی افراد، چه راهکاری برای کسب آرامش روانی به مردم پیشنهاد می‌کنید؟

بنده به دوران فعلی که با شیوع کرونا مواجه هستیم اشاره می‌کنم. اکنون از حالت شدید قرنطینه خارج می‌شویم، اما هنوز برخی فعالیت‌ها تعطیل است. برای نمونه؛ دانش‌آموزان که وقت آزاد بیشتری دارند و می‌توانند انرژی خود را در محیط خارج از خانه تخلیه کنند، چنین امکانی را ندارند؛ در نتیجه سطح اضطراب مجموعه این افراد بالا می‌رود.

در این شرایط این پرسش مطرح می‌شود که چه کاری باید انجام دهیم؟ آیا می‌توانیم با روش‌های منطقی این موضوع را حل کنیم و یا بر روی احساسات متمرکز شویم؟ بیشترین مشکل را در چنین شرایطی والدین با یکدیگر و با فرزندان خود دارند؛ چرا که والدین نقش نظارتی‌شان در چنین شرایطی بیشتر شده است؛ در نتیجه اولین توصیه این است که هماهنگی بین والدین ایجاد شود؛ مانند اینکه چگونه فرزندان از تلویزیون و فضای مجازی استفاده کرده و به دروس خود رسیدگی کنند.

یکی از توصیه‌ها در خصوص کسب آرامش روانی، انعطاف‌پذیری شناختی است؛ یعنی اینکه بهتر بتوانیم با موضوعات برخورد کنیم و توانایی شناختی داشته باشیم. در این خصوص چند راه‌حل وجود دارد؛ برای نمونه، کارهایی که می‌توانیم در خانه انجام دهیم، تنفس عمیق و آرام کردن سیستم تنفسی است؛ چرا که در حالت اضطراب، بدن در حالت جنگ و گریز قرار می‌گیرد؛ در نتیجه حداقل چند تنفس عمیق بدن را آرام می‌کند و می‌توانیم تفکر منطقی داشته باشیم.

موضوع دیگر، احساس درک متقابل است؛ یعنی ما از زاویه دید فرد مقابل به موضوع نگاه کنیم؛ در مواردی ممکن است فردی در خانه یا کارمندی در محیط کار فریاد زده یا با صدای بلند بخندد که ما می‌توانیم با درک شرایط این فرد، به تحلیل رفتار وی بپردازیم و این توجه به احساسات دیگران باعث ایجاد مهربانی می‌شود. باید نشان دهیم که فرد قابل درک است؛ ضمن اینکه باید کنترل رفتاری داشته باشیم.

در ماه مبارک رمضان کنترل رفتاری کمک می‌کند تا فضای محبت‌آمیز و احترام متقابل ایجاد شود.

نکته مهم دیگری که توصیه می‌کنیم، تکنیک‌های شبیه‌سازی ذهنی است؛ یعنی آینده را در ذهن خود تجسم کنیم و این تصویرسازی ذهنی، ما را برای این شرایط آماده می‌کند تا به هدف خود برسیم. وقتی هدف و آینده ایده‌آل را در ذهن خود تصور می‌کنیم، این موضوع در مجموع ذهن را برانگیخته می‌کند و ما به امید رسیدن به آن هدف، کنترل رفتاری شدیدتری را درنظر می‌گیریم. البته دو نوع شبیه‌سازی داریم که یکی خروجی است که مثلاً می‌گوییم رؤیاسازی خیالی است و نوع دیگر شبیه‌سازی این است که ما فرایند شبیه‌سازی را ایجاد کنیم.

برای نمونه؛ ما برای اینکه از بیماری کرونا در امان باشیم، مراحل رسیدن به سلامتی را شبیه‌سازی می‌کنیم؛ مانند اینکه رعایت بهداشت فردی را انجام دهیم؛ در نتیجه باید مراحل رسیدن به هدف را شبیه‌سازی کنیم و آن با رؤیاپردازی متفاوت است.