تَرَک به جان شاهکار معماری جهان

نفس «فلک‌الافلاک» به شماره افتاد!

سپهرغرب، گروه خبر: سیل، زلزله و بی‌مهری، جمعشان جمع شد تا شاهکار معماری جهان از نفس بیفتد، می‌گویند به‌دلیل زلزله ترک‌های دیوارهای آن عمیق‌تر شده و هشدارها جدی است. «فلک‌الافلاک» را دریابید، زود دیر می‌شود.

زلزله که آمد، شاید بعد از خبر کمترین خسارات مالی و جانی، مهم‌ترین موضوعی که رسانه‌ای شد، خسارات زمین‌لرزه به قلعه باستانی خرم‌آباد بود. بنایی که در نوبت ثبت جهانی قرار دارد و نماد لرستان زیبا محسوب می‌شود.

اما این خبر تازگی نداشت. قبل‌تر خسارات سیل به فلک‌الافلاک به سر خط اخبار رفته بوده و متأسفانه کسی به داد این بنای تاریخی نرسیده بود. همان ‌طور که پیش از آن نیز موضوع استحکام‌بخشی این قلعه، مغفول مانده بود.

خسارت روی خسارت آمد تا برای فلک‌الافلاک، هرسال دریغ از پارسال باشد. حالا دردهای این بنای تاریخی آن‌قدری شده که نفس‌هایش را به شماره انداخته است. قلعه‌ای که زمانی نگاهبان امنیت این دیار بوده و نگاهدار میراث فرهنگی چندین هزارساله‌اش.

      فلک‌الافلاک شاهکار معماری دنیا

قلعه باستانی فلک‌الافلاک یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان است. بنای عظیم آجری مربوط به دوره ساسانی که همچنان استوار بر روی تپه‌ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد، میزبان دوستداران میراث فرهنگی این مرزوبوم است.

زیبایی و معماری شگفت‌انگیز قلعه فلک‌الافلاک موجب شده که این قلعه تاریخی و باستانی لرستان، از سوی بسیاری از کارشناسان به‌عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب گیرد.

این قلعه به‌لحاظ موقعیت استراتژیک خود، در قرن چهارم هجری قمری به‌عنوان مقر حکومت آل‌حسنویه و گنجور در زمان آل‌بویه درآمد و از قرن ششم هجری، پس از ساخته‌شدن شهر جدید خرم‌آباد، این قلعه نیز به‌نام خرم‌آباد معروف شد و احتمالاً نام فلک‌الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.

این بنای کم‌نظیر مربوط به دوره ساسانی است و به شماره 883 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

      غفلت از اجرای استحکام‌بخشی «فلک‌الافلاک»

طی سال‌های گذشته همواره موضوع ثبت جهانی فلک‌الافلاک به‌عنوان شاهکار معماری جهان، مطرح بوده است تا این اثر تاریخی، در فهرست موقت ثبت جهانی قرار گیرد. ولی به‌رغم گذشت سال‌ها با فراهم نشدن زمینه ثبت جهانی، فلک‌الافلاک در فهرست موقت خاک می‌خورد.

به‌نظر می‌رسد، موارد مختلفی در عدم ثبت جهانی قلعه تاریخی فلک‌الافلاک مؤثر باشد. عواملی که شاید تنها بخشی از آن به عدم آزادسازی حریم این بنای تاریخی بازگردد و عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند، روند ثبت جهانی این اثر تاریخی را تحت تأثیر قرار دهد.

بخش عمده‌ای از حریم بنای باستانی فلک‌الافلاک، طی سال‌های گذشته آزادسازی شده است. ولی متأسفانه بعد از آزادسازی، سامان‌دهی این حریم از سوی متولیان امر، مورد غفلت قرارگرفته تا تبدیل حریم این بنای تاریخی به یک سایت گردشگری مغفول واقع شود.

      وقوع زمین‌لرزه و عمیق‌تر شدن ترک روی دیوارهای قلعه

از سوی دیگر؛ طرح استحکام‌بخشی و لرزه‌خیزی قلعه تاریخی فلک‌الافلاک سال‌هاست که به دلایل مختلفی تکمیل‌نشده و امروز شاهد مشکلاتی، در این بنای تاریخی هستیم. مشکلاتی که با هشدار کارشناسان مواجه شده است.

عدم اجرای طرح استحکام‌بخشی و لرزه‌خیزری در این قلعه باستانی، موجب شد تا بار دیگر پایه‌ها و دیوارهای آن در جریان وقوع زمین‌لرزه اخیر، به لرزه دربیاید. در این زمین‌لرزه ترک‌های موجود بر روی دیوارهای «فلک‌الافلاک» که از قبل وجود داشت، عمیق‌تر شد و نگرانی‌ها در رابطه با تخریب و آسیب به این بنای تاریخی افزایش یافت.

      طرح قبلی را می‌خواهیم اصلاح کنیم

نم‌زدگی دیواره‌های قلعه باستانی قلعه فلک‌الافلاک، گل‌سنگ‌هایی که روی دیواره دیده می‌شود، احداث راه‌پله‌های نوساز بدون‌توجه به هم‌خوانی با این بنای تاریخی، وجود موزه‌های مردم‌شناسی و باستان‌شناسی در داخل این بنای منحصربه‌فرد و آسیب‌های ناشی از فعالیت این موزه‌ها و … همه‌وهمه مشکلاتی است که این بنای تاریخی با آن دست‌به‌گریبان است.

پیش‌ازاین رامین ابراهیمی مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک‌الافلاک، با اشاره به طرح استحکام‌بخشی این قلعه تاریخی اظهار کرد: برنامه داریم که طرح قبلی استحکام‌بخشی قلعه فلک‌الافلاک را اصلاح کنیم.

وی با بیان اینکه این به معنای ایراد در طرح قبلی نیست و بالاخره مدتی گذشته، فناوری، برنامه‌ها و مواد جدیدی در این رابطه وجود دارد که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد، گفت: برنامه‌ریزی داریم که طرح استحکام‌بخشی فلک‌الافلاک را به‌روزرسانی کنیم.

      طرحی که نیمه‌کاره ماند

سیدامین قاسمی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان نیز پیش‌ازاین در رابطه با این طرح اظهار کرد: ما یک‌سری کارهای اضطراری را روی تپه و قلعه «فلک‌الافلاک» انجام داده‌ایم.

وی با بیان اینکه با استفاده از یک‌سری «مهاربند» بعد از وقوع سیلاب، دیواره حفاظتی پشت قلعه را مهار کرده‌ایم، گفت: منتها با حضور چندین تیم از اساتید دانشگاه‌های مختلف کشور، به‌ویژه دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه اصفهان، دانشگاه پلی‌تکنیک تهران و … بررسی‌های اولیه انجام‌شده و در حال انعقاد قراردادی برای تهیه طرح جامع استحکام‌بخشی و حفاظت قلعه «فلک‌الافلاک» و تپه آن هستیم.

قاسمی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه قبلاً یک طرح استحکام‌بخشی در سال‌های 83 و 84 تهیه‌ شده و در سال‌های 85 و 86 بخشی از آن اجراشده است، بیان کرد: منتها این طرح مشتمل بر این بوده که دورتادور قلعه را محصور و سازه قلعه را در مقابل هرگونه لرزش، زمین‌لرزه و سوانح طبیعی دیگر، حفاظت می‌کرد.

وی افزود: این طرح به‌دلیل اینکه بخشی از آن قابلیت اجرا در اطراف قلعه و جلوی درب ورودی آن نداشته تکمیل ‌نشده است و به همین دلیل نتوانستیم، طرح قبلی را در همان سال‌های 85 و 86 ادامه دهیم.

     ضربه آخر زلزله اخیر به «فلک‌الافلاک»

سیدامین قاسمی مدیرکل میراث فرهنگی لرستان از وارد شدن خسارت به برخی از ابنیه تاریخی لرستان، در پی وقوع زمین‌لرزه اخیر خبر داد و اظهار کرد: در پی وقوع زمین‌لرزه 5.1 ریشتری در استان لرستان، برخی از ابنیه تاریخی لرستان دچار خسارت شدند.

وی گفت: بلافاصله پس از وقوع این زمین‌لرزه نسبتاً شدید در لرستان، بررسی‌های لازم برای تعیین خسارت ابنیه تاریخی لرستان صورت گرفت.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان، در خصوص خسارت به قلعه «فلک‌الافلاک» خرم‌آباد در پی وقوع این زمین‌لرزه، اظهار کرد: متأسفانه بر اثر این زلزله، برخی از ترک‌های موجود در دیواره این بنای ارزشمند که از قبل وجود داشت، عمق بیشتری پیداکرده است.

قاسمی با بیان اینکه دو کنگره از برج‌های قلعه نیز در جای خود، در پی وقوع این زمین‌لرزه تخریب‌شده است، عنوان کرد: پس از برآورد خسارت و تأمین اعتبار مرمت این بنای ارزشمند، در دستور کار میراث فرهنگی قرار می‌گیرد.

      تیمی که برای استحکام‌بخشی قلعه آمد

وی بیان کرد: با توجه به قدمت این قلعه تاریخی از دیرباز ترک‌هایی در سازه این بنا وجود داشت که در جریان زلزله اخیر، عمق بیشتری پیدا کرده و اکنون با یک تیم بررسی دارای تکنولوژی‌های جدید و خارجی، برای مرمت‌های اصولی وارد قرارداد شده‌ایم.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان با بیان اینکه تیم کارشناسی از روز دوشنبه 22 اردیبهشت وارد لرستان شده‌اند، افزود: تیم مذکور با استفاده از مصالح، تکنولوژی خارجی و بست‌وبند ضروری هر چه سریع‌تر، ترک‌های حاصل‌شده را ترمیم و استحکام بنای سازه قلعه را تجدید خواهند کرد.

قاسمی با اشاره به رانش تپه قلعه فلک‌الافلاک بر اثر حادثه سیلاب فروردین‌ماه 98، بیان کرد: هم‌زمان با توجه به بحث استحکام‌سازی بنای ارزشمند این سازه، موضوع رانش تپه‌ای که قلعه بر آن استوار است، در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی قرارگرفته و مشاورانی از دانشگاه صنعتی شریف، کار تحقیقات و مطالعه رانش تپه درباره استحکام‌سازی را بر عهده‌دارند.

وی اضافه کرد: این مطالعات به‌صورت هم‌زمان حداکثر تا پایان تیرماه تکمیل و در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قرار خواهد گرفت تا بحث استحکام‌بخشی قلعه تاریخی فرهنگی فلک‌الافلاک را به‌صورت کلی انجام دهیم.

      اختصاص 350 میلیارد ریال برای مرمت قلعه تاریخی «فلک‌الافلاک»

سمانه حسن‌پور رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی لرستان هم اظهار کرد: آسیب‌ها در سطوح مختلف قلعه فلک‌الافلاک به‌خوبی دیده می‌شود. قطعاً این قلعه به‌عنوان نماد تاریخ و فرهنگ لرستان است و امروز وظیفه ما حفاظت از این بنای تاریخی است و امیدواریم طرح مرمت قلعه فلک‌الافلاک تا دو ماه دیگر آماده شود.

وی بیان کرد: این آثار تاریخی برای استان ما بسیار بااهمیت است و همه تلاشمان را در حفظ، مرمت و استحکام آن خواهیم کرد.

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی لرستان با بیان اینکه مرمت قلعه همیشه یکی از مهم‌ترین پروژه‌ها بوده است، تصریح کرد: در گفت‌وگویی که با مدیرکل میراث فرهنگی استان داشتیم، قرار بر این شد که طرح مرمت قلعه تا دو ماه دیگر آماده شود.

حسن‌پور بیان کرد: اعتبار لازم برای مرمت اضطراری قلعه و بناهای اطراف آن، طی یک برآورد خیلی سریع توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان اعلام‌شده و این اعتبار به امید خدا تأمین خواهد شد.

وی افزود: زلزله اخیر خسارت‌هایی را به قلعه، موزه‌های اطراف و آثار تاریخی وارد کرد و برحسب دستور استاندار لرستان، مبلغ 350 میلیارد ریال برای مرمت آن‌ها، امروز به‌حساب میراث فرهنگی استان واریز شد.

      مسئولان نگاهبان، دره رؤیایی خرم‌آباد را دریابند

این روزها با اوضاع کنونی قلعه تاریخی فلک‌الافلاک شاید بیشتر به اهمیت ضرب‌المثل «زمان طلا است.» پی ببریم، اینجا هرروز که می‌گذرد، نگرانی‌ها در مورد این بنای جهانی جدی‌تر می‌شود و نباید بیش‌ازاین زمان از دست برود.

کاش تا دیر نشده، مسئولان ملی و متولیان نگاهشان را به سمت این شاهکار معماری جهان بچرخانند که سال‌هاست، استمداد می‌طلبد.