سپهرغرب، گروه کاردانش - طاهره ترابی‌مهوش: دانشیار دانشکده کارآفرینی تهران گفت: در هر کشور برای شتاب‌گیری فرآیند کارآفرینی نیازمند بسترهای حقوقی مناسب هستیم، به‌گونه‌ای که در کشورهای توسعه‌یافته از عنوان وزارت کار عبور کرده و به سمت وزارت کارآفرینی حرکت کرده‌اند؛ زیرا اگر هدف کارآفرینی باشد، خود به خود با تمرکز بر روی کارآفرینی و توجه به کارآفرینان کسب‌وکار ایجاد و رونق اشتغال فراهم خواهد شد.

بی‌تردید کارآفرینی نقش بسیار کلیدی در توسعه اقتصادی و پایدار هر جامعه دارد، به‌گونه‌ای که به زعم کارشناسان کارآفرینی موتور توسعه اقتصادی است که بدون آن هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند به توسعه اقتصادی دست یابد.

به‌هرروی امروزه در نظام اقتصادی توسعه‌یافته نوآوران، صاحبان فکر و ایده سرمایه‌های اصلی یک بنگاه اقتصادی و از عوامل اصلی توسعه پایدار محسوب می‌شوند؛ زیرا سازمان‌ها نمی‌توانند با دل بستن به توان بالای تولیدی و اجرای چند طرح ابتکاری ساده بر رقبای منعطف، نوآور، فرصت‌گرا و کم‌هزینه فائق آیند. بنابراین سازمان‌ها باید شرایطی را فراهم کنند که کارکنان و مدیران بتوانند استعداد و خلاقیت خودشان را بارور کنند و به‌راحتی فعالیت‌های نوآورانه خود را در جهت موفقیت سازمان به اجرا درآورند.

امروزه ساختار اقتصادی دنیا با گذشته به‌طور اساسی تفاوت دارد، توسعه پایدار امروز بر پایه نوآوری و خلاقیت استفاده از دانش استوار است. توسعه کارآفرینی در کشور ضمن فراهم آوردن زمینه رشد و توسعه پایدار، مسائل و مشکلات جاری ازجمله فقر، نابسامانی اجتماعی و فرهنگی، بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی و معضل انبوه سایر بیکاران را مرتفع خواهد کرد.

به تعبیری درواقع کارآفرینی که به مفهوم کشف و بهره‌برداری از فرصت‌ها به‌منظور ارزش‌آفرینی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است، پایه و اساس توسعه همه‌جانبه محسوب می‌شود. چراکه امروزه ثابت شده کارآفرینی نقش مؤثری در رشد و توسعه اقتصادی، حضور فعال در بازارهای جهانی، رقابت، اشتغال‌زایی پایدار، توسعه عدالت، کاهش فقر، درآمد و حل مشکلات جامعه، دولت و بخش عمومی دارد؛ برای توسعه کارآفرینی در کشور به کارآفرینان توانمند نیاز است، اما به نظر می‌رسد این مهم در غرب کشور تاحدودی مغفول مانده، بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین‌باره با رضا محمدکاظمی، دانشیار دانشکده کارآفرینی گفت‌وگویی را دراین‌باره ترتیب دهیم که در ادامه به‌صورت پرسش و پاسخ می‌خوانید:

لطفاً تعریفی از کارآفرینی ارائه کنید؟

کارآفرینی در یک تعریف دانشگاهی راه‌اندازی کسب‌وکارهای جدید همراه با خلاقیت و نوآوری است که با استفاده از بسیج منابع و شناسایی فرصت‌های موجود در بازار محقق می‌شود.

گرچه در سال جهش تولید قرار داریم و یکی از الزامات تحقق این شعار به حوزه تحقق کارآفرینی بازمی‌گردد، اما به نظر می‌رسد این مهم در غرب کشور مورد بی‌توجهی قرار گرفته، ازنظر شما علت این امر چیست؟

یکی از موانع پیشروی تحقق کارآفرینی در غرب کشور به اثر پروانه‌ای سال‌های پس از جنگ بازمی‌گردد، چراکه همچنان سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تاحدودی از سرمایه‌گذاری در این‌ مورد ابا می‌کنند، البته در این زمینه شاهد کوتاهی‌های بخش دولتی نیز بوده‌ایم.

علاوه‌بر این فضای آموزشی که مهارت‌های راه‌اندازی کسب‌وکارها را مورد توجه قرار دهد نیز در این‌گونه مناطق کمتر بوده است.

مهم‌ترین مانع پیشروی کارآفرینی در کشور را عنوان و تبیین کنید.

در هر کشور برای شتاب‌گیری فرآیند کارآفرینی نیازمند بسترهای حقوقی مناسب هستیم، به‌گونه‌ای که در کشورهای توسعه‌یافته از عنوان وزارت کار عبور کرده و به سمت وزارت کارآفرینی حرکت کرده‌اند؛ زیرا اگر هدف کارآفرینی باشد، خود به خود با تمرکز بر روی کارآفرینی و توجه به کارآفرینان کسب‌وکار ایجاد و رونق اشتغال فراهم خواهد شد.

اما در کشور ما همچنان ساختار وزارت کار متعلق به چند دهه قبل و درعین‌حال متمرکز بر کارگر است، البته منظور بنده بی‌توجهی به حق و حقوق کارگر نیست، اما اگر ‌سری به قوانین و مقررات بزنید، می‌بینید که همه آن‌ها بر محور کارگر می‌چرخد و کارآفرین رها شده است.

این درحالی است که اگر کارآفرین وجود نداشته باشد، کارگری هم وجود نخواهد داشت.

در کشورهای توسعه‌یافته و اروپایی و حتی در کشوری همچون مالزی که مسلمان است، دیگر وزارت کاری وجود ندارد؛ بلکه با وزارت کارآفرینی مواجهیم. زیرا در این کشورها کارآفرینی به‌عنوان قطاری است که تنها یکی از واگن‌هایش اشتغال و رونق آن بوده و اگر تنها روی این مؤلفه تأکید شود، دیگر مؤلفه‌های کارآفرینی را کم‌رنگ می‌کند.

دراین‌بین قوانین حمایتی که می‌بایست از سوی قوه قضائیه و مقننه ایجاد شود و در راستای سهولت راه‌اندازی کسب‌وکارها باشد، خود به مانع در این بخش بدل شده و درواقع در حوزه کارآفرینی دست‌وپاگیر است.

به‌طوری ‌که گرفتن مجوزها برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار جدید چندین ماه به طول می‌انجامد، زیرا می‌بایست از مراکز چندگانه مجوز دریافت کنید؛ این رویکرد افراد را خسته و انگیزه را از کارآفرینان جوان برای ادامه روند می‌گیرد.

این درحالی است که امروزه در دنیا با راه‌اندازی سیستم تک‌پنجره‌ای طی یک روز کلیه استعلامات جهت گرفتن مجوزها انجام می‌پذیرد.

جالب‌تر اینکه در کشورهای یادشده کسب‌وکارهای جوان تا چند سال از پرداخت مالیات معاف هستند، اما در کشور ما با آغاز به‌کار یک کسب‌وکار جدید به‌جای حمایت، در نخستین فرصت مترصد دریافت مالیات از آن هستند.

این درحالی است که کسب‌وکارهای جدید به‌مثابه نهالی بوده که در کشور ما طی نخستین سال از آن انتظار برداشت حاصل می‌رود.

در این بحث انتظار می‌رود نمایندگان مجلس به‌ویژه در مناطقی همچون غرب کشور به سراغ تصویب آیین‌نامه‌ها و قوانین حمایتی بروند، زیرا استانی همچون کرمانشاه در سطح کشور جزء استان‌هایی که بیشترین ضریب بیکاری را دارا است.

درواقع قوانین حمایتی به‌مثابه ریل‌گذاری برای حرکت قطار کارآفرینی است، بنابراین اگر این ریل وجود نداشته باشد، کارآفرینی ایجاد نخواهد شد.

نقش رسانه‌، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در تربیت و پرورش و گرایش به کارآفرینی نیز از جایگاه ویژه‌ای در عرصه رونق کارآفرینی برخوردار است.

درواقع مجموعه‌ای از عوامل عنوان‌شده تشکیل‌دهنده اکوسیستم کارآفرینی هستند، البته طی سال‌های اخیر متناسب با فضای تعامل با کشور عراق راه‌اندازی برخی کسب‌وکارهای جدید به‌ویژه در عرصه تولید تاحدودی رونق گرفته است؛ به‌گونه‌ای که بخشی از محصولات این واحدها به آن کشور صادر می‌شود.

البته در این مسیر همچنان فرصت کارآفرینی بسیاری وجود دارد که متأسفانه مورد غفلت واقع ‌شده‌اند؛ به‌عنوان‌مثال طی راهپیمایی میلیونی اربعین که در آن میلیون‌ها نفر وارد کشور عراق می‌شوند، روزانه شاهد سرو بیش از سه میلیون پرس غذا به‌ویژه چلومرغ هستیم، اما با وجود واحدهای متعدد مرغ‌داری و کشتارگاهی در غرب کشور، این مواد پروتئینی از کشور ترکیه تأمین می‌شوند.

این درحالی است که می‌توان از این فرصت با ایجاد بسترهایی همچون سردخانه و کامیون‌های یخچال‌دار و تسهیل در فرآیند گمرکات در این بازه زمانی، بهره بسیار برد؛ اما متأسفانه درست در این بازه زمانی گمرک به‌دلیل تعطیلات بسته است.

این قوانین داخلی بوده که مانع فعالیت‌های این‌چنینی است و درحالی بوده که آن سوی مرز بنا به اشتراکات موجود بین مردم ایران و عراق، یقیناً تمایل برای خرید محصولات ایرانی بیشتر است؛ اما همین قوانین دست‌وپاگیر منجر به عدم تعامل می‌شود.

در مرز ترکیه واقع در شمال کردستان کامیون‌های حاوی مواد غذایی از این کشور در کمتر از دو ساعت از مرز عبور می‌کنند، زیرا دولت ترکیه با هزینه خود سردخانه‌های بزرگی را در نزدیکی سلیمانیه و اربیل دایر کرده تا کارآفرین ترکی که در عرصه صادرات مواد غذایی فعال است، بتواند از این فرصت به‌صورت رایگان استفاده کرده و مواد غذایی خود را در این انبارها و سردخانه‌ها برای ایام اربعین دپو و استفاده کند.

اشاره به قوانین ناهمگون با فضای کارآفرینی شد، این درحالی است که در گفت‌وگو با کارآفرینان اغلب مسئله اصلی را تنگ‌نظری مسئولان عنوان می‌کردند، نظر شما دراین‌باره چیست؟

ای‌کاش اسمش را تنگ‌نظری نگذاریم، بلکه این نشأت‌گرفته از عدم آشنایی با فضای کسب‌وکار است؛ بنابراین عدم آشنایی ایراد نیست، اما مسئله این است که از مشاوران لایق بهره نمی‌برند.

به‌عنوان‌مثال کدام مسئول را سراغ دارید که طی سال چند باری با اعضای برجسته اتاق بازرگانی و یا کسبه و تجار بزرگ استانش جلسه برگزار کند تا منجر به سهولت کار در عرصه صادرات محصول شود؟ و یا اینکه تعداد مشاوران دانشگاهی آن‌ها در حوزه تولید و صادرات در دستگاه‌های متولی تولید چند نفر است.

بنابراین مسئولی که پشت میز اداری نشسته، شناختی درخصوص تولید و یا بازار و فروش نخواهد داشت و شناختی در حوزه مباحث کارآفرینی هم ندارد.

برای تقویت کارآفرینی کدام راهکار کوتاه‌ترین و درعین‌حال مؤثرترین راهکار تلقی می‌شود؟

در این باب استناد به یک مثال می‌کنم، ما در دانشکده کارآفرینی تهران چندین فارغ‌التحصیل متخصص کارآفرینی در مقطع دکترا از شهر کرمانشاه داریم که پس از اتمام تحصیل خواهان تدریس این فضا در دانشگاه کرمانشاه شدند، اما این دانشگاه از پذیرفتن آن‌ها ابا کرد!

این درحالی است که به دانشجویان رشته کارآفرینی در کرمانشاه افرادی درس می‌دهند که نه کارآفرین هستند و نه علم این بحث را دارند؛ بنابراین آن تنگ‌نظری را می‌توان در این بحث گنجاند و این سؤال مطرح می‌شود که چگونه می‌توان کارآفرینی را آموزش داد، وقتی که مدرس آن درس خود علم و آشنایی لازم را در این باب ندارد؟

راهکار اصلی برای تقویت کارآفرینی آشتی فضای کسب‌وکار با فضای علمی است؛ یعنی باید در بدو امر تحقیقات بازار و نیازسنجی توسط خبرگان دانشگاهی انجام گیرد و فرصت‌ها و فضای کسب‌وکار برای کارآفرینی تبیین شود.

درواقع باید فرصت‌های سرمایه‌گذاری پس از امکان‌سنجی و انجام تحقیقات بازار به‌صورت مکتوب به سرمایه‌گذار و کارآفرین ارائه شود.

مع‌الوصف؛ چنانکه گفته شد، به نظر می‌رسد فضای کارآفرینی در سطح کشور با موانع بی‌شماری روبه‌رو است که اصلی‌ترین آن نبود بستر حقوقی برای تقویت آن است تا این بستر بتواند دیگر عوامل کارآفرینی را به یک اکوسیستم فعال بدل کند. بنابراین انتظار می‌رود کلیه متولیان امر اعم از قوه مجریه، مقننه و قضائیه برای تحقق کارآفرینی جدیت بیشتری را در حوزه تکالیفی خود مد نظر قرار دهند.

اکوسیستم کارآفرینی نیازمند تقویت بسترهای حقوقی