جاذبه‌های چشم‌نواز لرستان، سفر به دیار تالاب‌ها!

تالاب‌های لرستان در شهرستان‌های پلدختر، بروجرد و دورود چشم به راه طبیعت‌گردانی اهستند که فصل زمستان، این استان را مقصد سفر خود قرار داده‌اند.

تالاب‌ها از مولدترین محیط‌های کره زمین محسوب می‌شوند و به همین دلیل تداوم حیات در این کره، به‌شدت وابسته به تداوم شرایط بوم‌شناختی این اکوسیستم‌های بی‌نظیر است.

به دیگر سخن تالاب‌ها؛ شریان‌های حیاتی زیست‌ کره محسوب شده و به همین دلیل جزء پرتولیدترین محیط‌های طبیعی همچون تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب برای مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به‌ویژه سیلاب هستند.

این اکوسیستم‌های آبی در راستای تثبیت خطوط ساحلی، از بین رفتن مواد زائد و تصفیه آب، برخورداری از چشم‌اندازهای زیبای طبیعی و ایجاد بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی، از جایگاه ارزشمندی برخوردار هستند.

فلات ایران که بیش از 80 درصد از خاک این سرزمین را در برگرفته، تنوعی از چشم‌اندازهای کوهستانی، کوهپایه‌ای، دشتی و کویری است و به‌علت قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان، دارای میکرواقلیم‌های بسیار متنوع، از جمله تالاب‌های فراوانی است که در جای‌جای این سرزمین اسلامی واقع‌ شده‌اند.

دراین‌بین استان لرستان نیز به دلایل خاص زمین‌شناسی، دارای تالاب‌های متعددی است که شهرستان پلدختر را با هفت تالاب دائمی و چهار تالاب فصلی، می‌توان به‌عنوان شهر تالاب‌های این استان نام برد.

این شهرستان؛ دارای تالاب‌های فصلی و دائمی همچون «گری بلمک»، «گری جمجمه»، «تکانه»، «لفانه»، «کبود» و «زردابه» است که تالاب «گری بلمک» با بیش از 500 هکتار وسعت، بزرگ‌ترین آن‌هاست.

تالاب‌های این شهرستان در 12 کیلومتری جنوب شهر پلدختر قرار دارند و با مهاجرت پرندگان از مناطق سیبری، چشم‌انداز زیبایی ایجاد می‌شود که چشم هر رهگذری را مجذوب خود می‌کنند.

** تالاب‌هایی با قدمت 11 هزار سال

براساس بررسی‌های زمین‌شناسی، تالاب‌های یازده‌گانه معروف پلدختر بر روی آهک‌های خردشده «لند اسلاید» «سیمره» (چل جایدر) واقع‌شده‌اند که حدود ده تا یازده هزار سال پیش، وقوع زلزله‌ای به بزرگی بیش از 7 ریشتر، موجب رانش لایه‌های سنگی یال شمالی طاقدیس کبیرکوه و مسدود شدن رودخانه‌های «سیمره» و «کشکان» و درنتیجه تشکیل دریاچه‌ای عظیم، در جنوب شهرستان پلدختر و شمال شهرستان دره‌شهر شد و به‌دنبال آن شرایط تشکیل تالاب‌ها نیز فراهم شد که با این اوصاف، قدمت تالاب‌های پلدختر درواقع معادل «سن‌لند اسلاید» سیمره است.

براساس مطالعات هیدروژئولوژی، منشأ آب تالاب‌های پلدختر نزولات جوی بوده که با توجه به وضعیت زمین‌شناسی و توپوگرافی منطقه، تالاب‌ها نسبت به محدوده‌های هم‌جوار پست‌تر و کف آن‌ها نیز از رسوبات مارنی دانه‌ریز و نفوذناپذیر سازند گچساران است و جریان‌های زیرسطحی به تبعیت از گرادیان هیدرولیک، به سمت تالاب‌ها حرکت کرده و به داخل آن‌ها، زهکش شده یا به‌صورت چشمه در مرز لایه آبدار با سنگ کف به داخل تالاب‌ها تراوش می‌کند.

تالاب‌های پلدختر که از زیبایی و طراوت خاصی برخوردار است، اگر موردتوجه مسئولان ذی‌ربط قرار گیرد، به‌طور قطع و یقین در جذب گردشگران مؤثر خواهند بود. براساس آثار و شواهد موجود، تعداد تالاب‌های پلدختر بعد از وقوع «لند اسلاید» سیمره، بالغ‌بر 50 تالاب کوچک و بزرگ بوده که از زمان تشکیل تا 100 سال پیش، تحت تأثیر عوامل طبیعی، بیشتر آن‌ها خشک و منقرض شده‌اند و تنها تعداد 11 تالاب که از تغذیه بهتری برخوردار بوده است، باقی مانده‌اند.

** تالاب‌های لرستان؛ ذخیره‌گاه مهم ژنتیکی، گیاهی و جانوری

عطا حسن‌پور؛ کارشناس حوزه گردشگری لرستان با تأکید بر اینکه تالاب‌ها؛ از مهم‌ترین جاذبه‌ها و عناصر طبیعی هستند که در لرستان وجود دارند، اظهار کرد: در ایران؛ تالاب‌ها نقش بسیار مهمی در صنعت گردشگری دارند.

وی با بیان اینکه تالاب‌ها؛ پتانسیل بالایی در مباحث گردشگری، زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی، ورزشی، پرورش آبزی و… دارند، عنوان کرد: تالاب‌ها؛ یکی از مهم‌ترین منابع انرژی لجنی و گیاهی محسوب می‌شوند.

این کارشناس حوزه گردشگری لرستان تصریح کرد: تالاب‌ها؛ منابع مهمی برای حیات‌وحش بوذه و همچنین ذخیره‌گاه مهم ژنتیکی، گیاهی و جانوری هستند.

** تالاب‌های 18 گانه لرستان، گردشگران را فرا می‌خواند

حسن‌پور در ادامه با تأکید بر اینکه به لحاظ کارشناسی، ارزش اکولوژیکی تالاب‌ها، 10 برابر جنگل‌ها و 200 برابر زمین‌های زراعی دیم است، افزود: در شهرستان پلدختر، تالاب‌های یازده‌گانه را داریم، اگرچه این تالاب‌ها، براساس عکس‌های هوایی، بیش از 35 تالاب با ابعاد و اندازه‌های مختلف هستند.

تالاب «تنور در» دورود محل مرگ «بهرام گور» پادشاه دوره ساسانی است.

وی گفت: بعداً در قالب کتاب «گنجینه آب» حدود چهار تالاب دیگر نیز به مجموع تالاب‌های لرستان اضافه شد. قبل از انجام این مطالعات، تالاب‌های پلدختر، «بیشه‌دالان» بروجرد و تالاب «تنور در» در شهرستان دورود شناسایی‌شده بودند و در مطالعاتی که ما انجام داده‌ایم، تالاب‌های «سیاه‌چال آرجنک» در الیگودرز، «گهر کوکلا» و «تاف» در خرم‌آباد و «ازگنه» دورود به مجموع تالاب‌های لرستان اضافه شد و با احتساب تالاب «گهر»، تعداد تالاب‌ها به 18 مورد رسید.

** بخشی از تاریخ ایران در دل تالاب «تنور در» نهفته است

این کارشناس حوزه گردشگری لرستان با اشاره به تالاب «تنوردر» دورود عنوان کرد: در این تالاب، بخشی از تاریخ ایران نهفته است.

حسن‌پور با تأکید بر اینکه برخی از محققان مانند «علیرضا روح‌بخشان» معتقدند که تالاب «تنور در» دورود، محل مرگ «بهرام گور» پادشاه دوره ساسانی است، افزود: همچنین بر اساس اعتقاد این محقق، «هفت‌پیکر» نظامی گنجوی در منطقه «تنور در» قرار دارد.

وی گفت: در این منطقه، هفت‌گنبد قدیمی وجود داشته که تا قبل از تخریب، برخی از آن‌ها ثبت ‌شده و همچنان اعتقاد مردم بر اینست که سواری به‌نام «بهرام غور» در این تالاب غرق شده است. نام روستایی هم که در این منطقه قرار دارد، «بهرام‌آباد» است. این امر در تاریخ ما، جای حرف و مطالعه دارد و می‌طلبد که یک تیم باستان‌شناسی و مردم‌شناسی درباره این منطقه مطالعه کنند.

این کارشناس حوزه گردشگری لرستان با اشاره به اینکه به‌لحاظ ارزش‌های اکولوژیکی و زیست‌محیطی قبل از انقلاب، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مطالعات در ایران، در رابطه با تالاب‌های پلدختر انجام ‌شده است، عنوان کرد: حتی از دوره عصر یخبندان در این تالاب‌ها، اطلاعاتی به‌دست‌آمده که به‌لحاظ زیست‌محیطی برای ما، بسیار باارزش هستند.

** ارتباط تالاب‌های لرستان با بزرگ‌ترین زمین لغزش دنیا

حسن‌پور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به‌نحوه شکل‌گیری تالاب‌های پلدختر عنوان کرد: نحوه شکل‌گیری تالاب‌های پلدختر، برای تمام دنیا یک بستر مطالعاتی است.

وی با تأکید بر اینکه تالاب‌های پلدختر، با زمین‌لغزش بزرگ جهان؛ یعنی «لند اسلاید سیمره» مرتبط هستند، افزود: حدود 11 هزار سال پیش، زمین‌لرزه بزرگی با قدرت 7.8 ریشتر در «کویرکوه» رخ ‌داده است و بیش از چند میلیارد مترمکعب سنگ را به منطقه تالاب‌ها رها می‌کند و مسیر رودخانه‌های «کشکان» و «سیمره» را تغییر می‌دهد.

این کارشناس حوزه گردشگری لرستان گفت: این تغییر مسیر ایجاد می‌شود و بلوک‌ها سنگی بسیار بزرگ و نامنظم روی هم می‌ریزند، بخشی که از «کشکان» عبور می‌کند، تالاب‌ها را تشکیل می‌دهد و عده‌ای از زمین‌شناسان هنوز معتقدند که سیستم آبگیری تالاب‌ها، از مسیر قدیم رودخانه «کشکان» تأمین می‌شود و عده‌ای هم معتقد هستند که از طریق درز و شکاف، آب تالاب‌ها تغذیه می‌شود.

** زمستانی بهاری در کنار تالاب‌های لرستان

حسن‌پور همچنین در بخش دیگری از سخنان خود به آب‌وهوای منطقه تالاب‌های لرستان اشاره کرد و گفت: منطقه پلدختر؛ یکی از مناطق گرمسیر لرستان است و اگر در مقطعی، شاهد بارش برف در خرم‌آباد باشیم، به‌طور حتم اگر در پلدختر هوا صاف نباشد، حداقل شاهد بارش باران خواهیم بود.

وی با بیان اینکه بدون هیچ اغراقی؛ بهترین فصل گردشگری در پلدختر، زمستان است، عنوان کرد: در این فصل از سال، همه جای زمین در این منطقه سبز است.

این کارشناس حوزه گردشگری لرستان با اشاره به اینکه این آب‌وهوا یک پتانسیل بالفعل برای لرستان است که می‌تواند تبدیل به یک نقطه مثبت در زمینه گردشگری استان شود، بیان کرد: این پتانسیل می‌تواند یک گام بزرگ برای پیشبرد گردشگری استان باشد.

** وجود گورستان‌های عصر مفرغ و آهن در منطقه تالاب‌ها

حسن‌پور همچنین به طبیعت منطقه تالاب‌های پلدختر اشاره کرد و افزود: منظره «کویرکوه» در کنار تالاب‌ها و از همه مهم‌تر، وجود هزاران پرنده در کنار تالاب‌ها، ماهی‌ها و آرامش این منطقه بسیار دل‌انگیز است.

وی تأکید کرد: در کنار تالاب‌های لرستان، هیچ روستایی وجود ندارد. همچنین آلاچیق‌ها و زیرساخت‌هایی که توسط میراث فرهنگی و منابع طبیعی در این منطقه ‌ایجاد شده‌، بسیار مطلوب است.

این کارشناس حوزه گردشگری لرستان با تأکید بر اینکه هوای برفی، غبار و مه دامنه «کویرکوه»، جنگل‌های بلوط و… این تالاب‌ها را بسیار زیبا و دل‌انگیز کرده، افزود: در کنار این امر، گورستان‌های عصر مفرغ و آهن در این منطقه وجود دارد که در نوع خود بی‌نظیر هستند.

** بازدید 35 هزار گردشگر از تالاب‌های لرستان

سیدامین قاسمی؛ مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان در این رابطه با اشاره به بازدید 35 هزار گردشگر از تالاب‌های لرستان اظهار کرد: در این راستا ایجاد زیرساخت‌های مناسب در تالاب‌های استان و به‌خصوص شهرستان پلدختر در دستور کار قرار گرفته است.

وی با اشاره به ایجاد زیرساخت‌های لازم در برخی از تالاب‌های شهرستان پلدختر عنوان کرد: همچنین ایجاد سرویس بهداشتی، آلاچیق، آسفالت راه دسترسی و … ازجمله اقدامات انجام شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان همچنین از نصب دو تابلو در ورودی تالاب‌های پلدختر خبر داد و گفت: ساخت سردرب ورودی تالاب‌ها، ترمیم راه ورودی و پخش بروشور از دیگر اقدامات صورت گرفته برای رونق گردشگری در تالاب‌های استان بوده است.

قاسمی در ادامه سخنان خود از انجام مطالعات تالاب‌های ولیعصر شهرستان پلدختر خبر داد و گفت: همچنین احداث رستوران، شهربازی و ساخت سوئیت توسط سرمایه‌گذار، از دیگر برنامه‌های در دستور کار است.