موج بلند حاشیه‌نشینی چالش شهر همدان

گسترش نامتوازن شهر در کم‌کاری راه و شهرسازی

سپهرغرب، گروه خبر- طاهره ترابی مهوش:به گفته فرماندار همدان ماهانه 220 خانوار به مناطق حاشیه‌ای و روستاهای اطراف شهر همدان افزوده می‌شوند و این درحالی بوده که برای ساختار شهری و هویت فرهنگی شهر چاره‌ای اندیشیده نشده است.

حاشیه‌نشینی در شهر همدان از سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز و بعد از هشت سال دفاع مقدس جان تازه‌ای به خود گرفت، اما اوج رشد حاشیه‌نشینی در شهرهای مختلف استان به‌ویژه شهرستان همدان را باید مربوط به اوایل دهه 70 دانست.

هرچند که کارشناسان دلایل مختلفی را درخصوص افزایش حاشیه‌نشینی اعلام می‌کنند، اما سه دلیل مشخص عامل تشدید این پدیده مخرب در شهرهای مختلف استان همدان به‌ویژه شهر همدان نبود نظارت‌های لازم از سوی مدیران شهری، بیکاری و عدم دسترسی به شغل مناسب است.

تأسف‌بارتر اینکه طی چند روز اخیر فرماندار همدان در جلسه انتخاب هیئت‌رئیسه شورای اسلامی شهر همدان اعلام کرد که ماهانه 220 خانوار به مناطق حاشیه و روستاهای اطراف شهر افزوده می‌شوند و این مهم نیازمند برنامه‌ریزی است که تجربه تلخ مناطق حاشیه‌ای همدان که این‌روزها از آن می‌توان به‌عنوان معضل شهری یاد کرد، ایجاد نشود؛ بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین‌باره با ابراهیم مولوی، سخنگوی شورای اسلامی شهر همدان و علی فتحی، رئیس کمیسیون خدمات شهری شورا گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سخنگوی شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه همدان به‌عنوان یک کلان‌شهر به دلایل مختلف جاذب جمعیت محسوب می‌شود، گفت: این جذابیت در حوزه‌های مختلف فرهنگی، درمانی، اقتصاد شهری و یا اشتغال معنا پیدا می‌کند.

ابراهیم مولوی با تأکید بر اینکه وظیفه مدیریت شهری جلوگیری از مهاجرپذیری همدان نیست، خاطرنشان کرد: در این راستا مدیریت شهری موظف به مهیا کردن فضایی با کیفیت و هویت‌مند برای زندگی افرادی است که برای سکونت وارد همدان می‌شوند.

وی افزود: بر این اساس در راستای ارائه خدمات بهتر بازنگری طرح جامع و تفضیلی شهر همدان از دو سال پیش در دستور کار مدیریت شهری قرار دارد.

مولوی با تأکید بر اینکه طرح تفضیلی شهر همدان که از آن به‌عنوان طرح تدوین یاد می‌شود متعلق به سال 85 است، اذعان کرد: افق این طرح تا سال 95 بود، اما برای دو سال مجدداً این طرح تمدید شد و نهایتاً از سال 97 مطالعات طرح جدید آغاز شده است.

سخنگوی شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه در طرح تفضیلی قبلی سطح شهر همدان دارای حدود پنج هزار و 700 هکتار بود، اظهار کرد: با تمهیدات درنظر گرفته‎شده در طرح جدید سطح شهر همدان به چیزی حدود هفت هزار هکتار خواهد رسید.

وی با اشاره به آنکه این افزایش سطح شهر همدان یقیناً از ایجاد فضاهای حاشیه‌ای تا حدود بسیاری جلوگیری خواهد کرد و درواقع نویدبخش توسعه متوازن در شهر خواهد بود، عنوان کرد: علاوه‎بر این با دستور دادستان همدان شهرداری همدان در حریم شهر که مساحتی چندین برابر سطح شهر را دربرمی گیرد و درعین‌حال 33 روستا را شامل می‌شود، موظف به جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیر مجاز شده است.

مولوی با تأکید بر اینکه خوشبختانه اداره پیشگیری از تخلفات شهرداری همدان به‌صورت فعال در این بخش پای کار آمده است، خاطرنشان کرد: به‎جرأت می‌توان گرفت درحال حاضر از ساخت‌وساز در حریم باغات شهر همدان جلوگیری می‌شود.

سخنگوی شورای اسلامی شهر همدان افزود: بنابراین یکی از اصلی‌ترین وظایف شورا و شهرداری در این بخش آن است که در راستای انسجام‌بخشی به ساختار و کالبد شهر همدان و نیز پیوستگی شهری ترسیم‎شده در طرح تفضیلی بتواند مکان‌هایی را آماده کرده و در اختیار دستگاه متولی اجرای طرح مسکن ملی و تعاونی‌های فعال در عرصه ساخت‌وساز قرار دهد.

وی ادامه داد: این امر هم جوابگوی متقاضیان طبیعی مسکن در شهر خواهد بود و هم می‌تواند پذیرای افراد مهاجر برای سکونت ساختارمند در شهر همدان باشد.

مولوی با تأکید بر اینکه متأسفانه طی چندسال اخیر علاوه‎بر مباحث اقتصادی، فرهنگی و غیره خشک‌سالی نیز به افزایش مهاجرت از روستاها به شهر همدان دامن زده است، اذعان کرد: دراین‌بین شورای اسلامی شهر همدان به‌عنوان سیاست‌گذار و متولی مدیریت شهری برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیر مجاز در مناطق توانمندسازی و حاشیه‌ای همدان مصوب کرد تا برای ارتفاع دوونیم طبقه پروانه ساخت رایگان در اختیار اهالی این مناطق قرار گیرد.

سخنگوی شورای اسلامی شهر همدان با تأکید بر آنکه خوشبختانه از اجرای این طرح استقبال شد، تصریح کرد: درحال حاضر در مناطق سه و چهار شهرداری همدان به‌ندرت می‌توانید ساخت‌وساز غیر مجاز مشاهده کنید.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه با ساخت‌وسازهای غیر مجاز اکثراً کاربری‌های غیر از مسکونی همچون فضای سبز شهری و یا فضای بهداشتی، درمانی و آموزشی درنظر گرفته‎شده در مناطق مورد تهدید و تعرض قرار می‌گیرند، ابراز کرد: متأسفانه اغلب این افراد از کاربری اصلی اراضی مذکور بی‌اطلاع هستند.

مولوی در پاسخ به این سؤال که در حوزه فضای فرهنگی و اجتماعی که درصورت نقص در این‌گونه مباحث خود آسیب‌های بی‌شماری را در مناطق مذکور ایجاد خواهد کرد سیاست‌گذاری‌ها به چه نحوی بوده است؟ خاطرنشان کرد: خوشبختانه طی چند سال اخیر احداث فرهنگسرا‌ها در مناطق توانمندسازی توانسته تاحدودی در این بحث نقش‌آفرینی کند.

مولوی با تأکید بر اینکه یکی اصلی‌ترین تکالیف معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری همدان ارائه آموزش‌های شهروندی است، خاطرنشان کرد: تقویت شورای اجتماعی محلات نیز در این بحث راهگشا خواهد بود.

وی با بیان اینکه در حوزه فرهنگ‌سازی برنامه‌ریزی‌ها به‌گونه‌ای خواهد بود که مردم را همراه خود کند، اذعان کرد: درواقع به دنبال آن هستیم که سیاست‌گذاری‌ها همراه با مردم باشد و نه برای مردم.

سخنگوی شورای اسلامی شهر همدان با تأکید بر اینکه می‌بایست از تغییر ساختار جمعیتی که به‌صورت خزنده و نامحسوس در برخی مناطق شهری درحال رخ دادن است جلوگیری شود، عنوان کرد: در مباحث اجتماعی و فرهنگی به این‌گونه اتفاقات جدایی‌گزینی اکولوژیکی گفته می‌شود که در آینده خود بستری برای بروز آسیب‌های اجتماعی و سلب امنیت شهری خواهد شد.

رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر همدان نیز با بیان اینکه خوشبختانه در دوره پنجم شورای اسلامی شهر همدان بیشترین خدمات به مناطق توانمندی ارائه شده است، گفت: دراین‌بین الحاق سه روستا به شهر همدان نیاز به تلاش و همت بیشتر در ارائه خدمات دارد.

علی فتحی با تأکید بر اینکه طی چند سال اخیر به‎لحاظ عمرانی خدمات ویژه‌ای در مناطق حاشیه‌ای ارائه شده است، اذعان کرد: بیش از 90 درصد معابر خاکی این محلات آسفالت شدند.

وی با تأکید بر اینکه جداول و جالیز‌های معابر اصلی این مناطق نیز تعویض شده‌اند، خاطرنشان کرد: احداث فضای سبز، پارک محلی و زمین فوتبال با چمن مصنوعی نیز از دیگر خدماتی بوده که در محلات کم‎برخوردار ارائه شده است.

فتحی با بیان اینکه در بسیاری از نقاط محلات این‌چنینی که فاقد انشعاب آب، برق و گاز بودند نیز با پیگیرهای انجام‎شده مشکلشان حل شده است، عنوان کرد: اگر توجه به این مناطق در شورای اسلامی شهر بعدی نیز ادامه یابد یقیناً مشکلات در این‌گونه مناطق یکی پس از دیگری مرتفع خواهد شد و دیگر مسئله‌ای بغرنج در این مناطق نخواهیم داشت.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه طی چند دهه اخیر با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته کار چندانی در ارائه خدمات و ایجاد زیرساخت‌های بدیهی در مناطق کم‌برخوردار صورت نپذیرفته است، اذعان کرد: یقیناً فاصله تا رسیدن به نقطه مطلوب بسیار است، اما با دوستان شورا به دنبال آن بوده و هستیم که دست‌کم در این مناطق خدمات حداقلی ارائه شود.

فتحی با بیان اینکه در بدو آغاز به‎کار شورای پنجم 30 پهنه کم‎برخوردار در شهر همدان که حتی انشعابات آب، برق و گاز را نداشتند شناسایی شدند، عنوان کرد: خوشبختانه طی این سال‌ها در اکثر مناطق مذکور خدمات حداقلی ارائه شده است، اما باید دانست که در شرایط فعلی نمی‌توان تغییرات اساسی در مناطق حاشیه به‌صورت محسوس انجام داد؛ به‌طور مثال برای بازگشایی معابر شهرداری می‌بایست ملک افراد را خریداری کند، حال آنکه کوچک‌ترین خانه درحال حاضر در مناطق این‌چنینی حداقل 500 تا 600 میلیون تومان است.

رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر همدان با اشاره به اینکه یقیناً با ارائه طرح تفضیلی و طرح جامع جدید می‌توان برنامه‌ریزی بهتری را در دستور کار قرار داد، اذعان کرد: مدیران ارشد شهرستانی و استانی باید بپذیرند که این قبیل مناطق جزء شهر محسوب می‌شوند.

وی با تأکید بر اینکه در روستاهای الحاقی نیز درحال حاضر ارائه خدمات شهری از پیش وجود داشته و همچنان ادامه دارد، گفت: به همت اداره پیشگیری از تخلفات ساختمان با کوچک‌ترین ساخت‌وساز غیر مجاز برخورد می‌شود، به‌طوری ‌که در حسن‌آباد طی یک روز 11 ساخت‌وساز غیر مجاز تخریب شد.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد شورا به‌عنوان یکی از سیاست‌گذاران برای سامان‌دهی و مدیریت مناطق حاشیه‌ای برنامه‌ای ندارد و آنچه از سوی سخنگوی شورا به‌عنوان سیاست بیان شد، یک وظیفه کلی بوده؛ این درحالی است که هرساله با نزدیک‌تر شدن به برهه انتخابات این مناطق از سوی کاندیداهای جدید و یا عضو قدیم شورا و حتی نامزدهای انتخابات شورا به یک مأمن جذب آرا در پی وعده‌های رنگارنگ بدل می‌شوند. به‌نحوی ‌که حتی در برخی مناطق از طریق فشارهای افراد و اشخاص خاص انشعابات مختلف ارائه شد و این روال به یک عادت برای افراد ساکن در مناطق مذکور بدل شده است؛ حال آنکه زندگی در شهر به حالت یک معادله بوده و در آن تعامل دوطرفه برقرار است، یعنی شهروند نیز می‌بایست نسبت به ادای حق شهر اقدام کند. اما متأسفانه طی سال‌های اخیر در نبود قانون و ساختار این فرآیند در مناطق حاشیه به فراموشی سپرده شده و همواره خود را محق می‌پندارند که البته بخشی از این ذهنیت غلط به کم‌کاری دستگاه‌های متولی همچون راه و شهرسازی بازمی‌گردد که در ارائه نقشه راه مدیریت شهری با توجه به گسترش به‌عنوان طرح جامع و تفضیلی تعلل کرده و شهرداری که شورا را در مخمصه قرار می‌دهد.

از سوی دیگر در حوزه فرهنگ نیز از شورای فرهنگ عمومی در بالاترین سطح تا کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر به‌عنوان سیاست‌گذار می‌بایست راهکار و الگویی در این خصوص ارائه شود؛ بنابراین اینکه عنوان کنیم فرهنگسرا و شورای اجتماعی محلات به‌تنهایی می‌توانند در این باب نقش‌آفرینی کنند، نتیجه‌ای جز آسیب‌های اجتماعی فعلی و تحمیل فرهنگ‌های مختلف به شهر پایتخت تاریخ و تمدن را مشاهده نخواهیم کرد. زیرا در نبود بستر فرهنگی قوی هرکسی با هر دیدگاه، نظر و فرهنگی می‌تواند در محله خود نقش‌آفرینی کرده و به الگو بدل شود و این درحالی است که در یک معادله منطقی می‌بایست هویت شهروند همدانی به‌عنوان یک الگو به مهاجر در یک بستر قوی ارائه شود.