چه عواملی مردان را محکوم و بدهکار مهریه می‌کند؟

لزوم بازنگری قوانین حوزه خانواده

در تحلیل چرایی تجمع مردان محکوم به مهریه در جلوی ساختمان مجلس می‌توان تا بی‌نهایت مزایای زن و مرد از یک زندگی مشترک را در کنار یکدیگر ذکر کرد اما این ماجرا هیچوقت به سرانجام درستی نخواهد رسید اگر علت چیزی که مردان محکوم به مهریه را مجبور به اعتراض کرد تحلیل و بررسی نشود.

 «مردان محکوم به پرداخت مهریه در مقابل مجلس تجمع کردند» همین یک خط خبر کافیست تا هرکس را به شنیدن کامل ماجرا ترغیب کند. داستان از این قرار بوده است که مردانی که مهریه برای آنان قسط‌بندی شده و ماهانه موظف به پرداخت میزانی از قیمت یک سکه بوده‌اند، با وضعیت معیشتی این روزها و با تجمع در مقابل مجلس اعلام کرده‌اند که دیگر قادر به پرداخت مهریه قسط‌بندی شده  نیستند.

تا اینجای کار ماجرا رنگ‌و بوی اعتراض به وضعیت نابه سامان اقتصادی کشور را داشت. اما نوشته‌های در دست مردان تجمع‌کننده باعث واکنش‌های مختلفی از طرف زنان و همچنین کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه خانواده  شد. از معروفترین نوشته‌های این تجمع در دست پسربچه‌ای بود که روی آن نوشته شده بود «مادرم من را به مهریه فروخت». «ما را به جرم ازدواج زندانی نکنید» و « زندانی مهریه بودن، نقض حقوق شهروندی است» از دیگر نوشته‌های در دست معترضین بودند. این نوشته‌ها نشان می‌داد که این مردان به چیزی فراتر از عدم امکان پرداخت مهریه قسط‌بندی شده  معترض هستند و خود را قربانی قوانینی می‌دانند که به آنها ظلم می‌کند. درحالی که در این تجمع جای یک گروه خالی بود. زنانی که معتقدند در برخی قوانین حوزه خانواده مورد ظلم قرار می‌گیرند و در مقابل ابزاری به نام مهریه چندین سال است علی‌رغم حق قانونی و شرعی آنها به پتک و برچسبی تحت عنوان زن ظالم، سوءاستفاده‌گر و بی‌مهر و محبت علیه آنها تبدیل شده است. و حالا مردانی حتی به بودن همین حق برای آنها معترض هستند.

در تحلیل چرایی تجمع مردان محکوم به مهریه در جلوی ساختمان مجلس می‌توان تا بی‌نهایت مزایای زن و مرد از یک زندگی مشترک را به صورت لیست در کنار یکدیگر ذکر کرد و از حامیان حقوق زنان و مردان خواست که هرچه بلندتر فریاد بزنند و بگویند چه کسی از یک زندگی  مشترک بیشتر نفع می‌برد؟ چه کسی بیشتر رنج می‌کشد؟ و چه کسی بیشتر ظلم می‌کند. اما این ماجرا هیچوقت به سرانجام درستی نخواهد رسید اگر علت چیزی که مردان محکوم به مهریه را مجبور به اعتراض کرد تحلیل و بررسی نشود.

سمیرا مقدسی، وکیل پایه یک دادگستری در این گفت‌وگو با نگاه کارشناسی به قوانین حوزه خانواده از مسائل و مشکلات حقوقی گفته است که یک زن را به پای اجرای مهریه‌ای که در توان مرد نیست می‌کشاند و یک مرد را به خاطر عدم استطاعت مالی برای پرداخت مهریه به اعتراض جلوی ساختمان مجلس.

در حال حاضر مهریه تنها ابزار زن برای رسیدن به مطالبات خود است

سمیرا مقدسی؛ وکیل پایه یک دادگستری درباره تجمع اعتراضی مردان محکوم به مهریه می‌گوید: «از چند بعد باید به بحث مهریه نگاه کنیم. مهریه یکی از ابزارهای خانم‌ها در یک زندگی مشترک است که از طریق آن می‌توانند به بعضی از مطالبات خود که اجرایی شدن آنها در دست مردان است برسند. اگر زنی حق مهریه را دارد در مقابل مرد طبق قانون می‌تواند حتی در صورت نبود یک زندگی مشترک نرمال، زن را طلاق ندهد. مرد می‌تواند مانع خروج از منزل زن بدون اجازه خودش بشود. می‌تواند شغلی را که زن کسب کرده به بهانه ضربه زدن به کانون خانواده از او بگیرد و... . و زن در برابر همه اینها فقط مهریه را دارد. آن هم مهریه‌ای که میزان آن را در زمان عقد خود مرد پذیرفته است.»

مقدسی می‌افزاید: «بسیاری اینطور تصور می‌کنند که همه زنان به راحتی می‌توانند هر وقت که خواستند مهریه خود را دریافت کنند. درست است که اصل و اساس مهریه باید همین باشد اما مهریه هم به حکم قوانین آنقدر در تنگنا قرار گرفته است که برای بسیاری از زنان گرفتن آن کار بسیار سختی است.

حجت‌الاسلام رئیسی سال گذشته در بخشنامه‌ای که با جزئیات فراوان صادر شد اعلام کردند که هیچ مردی نباید به خاطر مهریه به زندان بیفتد. همانطور که آیت‌الله رئیسی اشاره کرده بودند وضع اقتصاد و معیشت جامعه سخت شده است و به همین خاطر باید اقساط مهریه طولانی‌تر و مبلغ آن کم باشد. تا اینجای کار بحث کاملا منطقی و قابل پذیرش است و این بخشنامه هم مشکلات زیادی را از مردان محکوم به پرداخت مهریه کم کرد. اما از آن طرف به این موضوع نگاه نشد که اگر وضعیت اقتصادی برای مرد بد است برای زن هم بد است. و در حالی که دریافت مهریه برای زن سخت‌تر می‌شود، حق شاغل بودن و یا در صورت طلاق ابزارهایی مانند حضانت برای فشار به زن همچنان در اختیار مرد است.»

قوانین مهریه به نفع مردان است

این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد: «اشتباه دیگری که سال 1398 در این زمینه انجام شد و قضات و وکلای زیادی به آن نقد دارند حکم وحدت رویه‌ای است که درباره مردان محکوم به پرداخت مهریه و در کل طلبکاران صادر شده است.  تا قبل از این وحدت رویه در ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی گفته می‌شد وقتی زنی دادخواست مطالبه مهریه می‌دهد و ابلاغ برای مرد ارسال می‌شد؛ یا از هر طریق دیگری از دادخواست اطلاع پیدا می‌کرد؛ و مرد برای فرار از مهریه اموال خود را به نام دیگران کند، در صورت اثبات در دادگاه هم خودش و هم کسانی که اموال را به صورت صوری از او خریداری کرده بودند، به عنوان شریک جرم، مجرم شناخته می‌شوند. اما اتفاقی که در سال 1389 افتاد این بود که قوه قضائیه طی یک حکم وحدت رویه اعلام کرد که منظور این قانون این نیست که به محض اعلام وصول دادخواست مطالبه مهریه، مرد زیر دین است. بلکه بعد از محکومیت قطعی اگر مردی اموالش را به صورت صوری به دیگران انتقال داد مجرم است. حالا این محکومت قطعی و پروسه آن ممکن است تا دوسال هم طول بکشد. یعنی اگر در طول این دوسال که دادگاه حکم قطعی پرداخت مهریه را برای مرد صادر کند، مرد اموالش را به نام دیگران بزند و  خود را بدون دارایی به دادگاه معرفی کند، دیگر مجرم شناخته نمی‌شود!»

قوانین خانواده باید هم حامی زن باشد هم حامی مرد

مقدسی درباره آن دسته از قوانین حوزه خانواده که مطالبات زن را در گرو اجازه همسر قرار داده است می‌گوید: « من موکلین خانمی دارم که گریه می‌کنند و می‌گویند همسرشان به آنها اجازه داشتن شغلی که منافاتی هم با ویژگی‌های زنانه ندارد و محیط نامناسبی هم ندارد، نمی‌دهد. یعنی مرد می‌تواند از دادگاه رایی مبتنی بر اینکه کار زن به اساس و پایه خانواده لطمه می‌زند بگیرد و مانع اشتغال زن بشود. دادگاه خانواده نیز به خاطر ولایت مرد بر زن این دست احکام را راحت صادر می‌کند. اینها چیزهایی هست دیده نمی‌شود اما فقط مهریه درباره زنان دیده می‌شود و همه‌جور قانون حمایتی نیز برای مردان درباره آن تصویب و اجرا می‌شود»

وی ادامه می‌دهد: « طبق قانون اگر زنی شش ماه نفقه نگیرد می‌تواند درخواست طلاق بدهد. اما اگر بعد از شش ماه مرد به یک‌باره پیدا بشود و نفقه را پرداخت کند، بدون توجه به اینکه این زن در آن شش ماه چه‌طور زندگی‌اش را گذرانده، قاضی معمولا حکم طلاق را صادر نمی‌کند و از زن می‌خواهد به خانه و زندگی خودش برگردد! مثال دیگر اینکه در قانون مدنی چندین بار تاکید شده است که زن در صورت عسر و حرج می‌تواند درخواست طلاق بدهد. اما عسر و حرج زن یکی از مواردی است که اثبات آن برای دادگاه‌های خانواده از سخت‌ترین کارهای ممکن است. درحالی که مردان به راحتی می‌توانند همسر خود را طلاق بدهند و حالا تصور کنید زن همین ابزار مهریه به صورتی که الان با اما و اگرهای بسیار هست را هم در اختیار نداشته باشد. »

مقدسی در پایان افزود: «ما نیاز به بازنگری  در حوزه قوانین خانواده داریم. این بازنگری باید مردان را از زیربار فشار مهریه‌های سنگین که تمام زندگی‌شان را مختل می‌کند رها کند و همچنین زنان را مجبور نکند تا به خاطر عدم حمایت قانونی و از سر استیصال از مهریه به عنوان یک ابزار فشار بر مرد استفاده کنند»

جدل زنانه و مردانه یا پیدا کردن راه‌حل؟

مردی قبل از اینکه با زنی برای زندگی زیر یک سقف برود با میل و رضایت خودش  مهریه‌ای بر دین و گردن خود می‌پذیرد. در عرف جامعه زن نمی‌تواند  مهریه «عندالمطالبه» خود را در یک زندگی که بدون مشکل در حال سپری شدن است طلب کند. عرف نانوشته می‌گوید مهریه برای زمانی است که یک زندگی فروپاشیده است. در حالی که در قانون مرد متضمن پرداخت آن در هر زمانی بعد از عقد شده است. در شرایط به هم خوردن زندگی مشترک هم مرد با ابزارهای بسیاری از جمله حضانت فرزند و حق طلاق  می‌تواند زن را برای عدم مطالبه مهریه تحت فشار قرار بدهد.

همین تقابل‌ها به جای بهتر کردن اوضاع در حوزه قوانین خانواده باعث رویارویی خصمانه زنان و مردان بعد از پایان یک زندگی مشترک شده است. مردانی که با توسل به اختیارات خود می‌خواهند مهریه زن را پرداخت نکنند و در اصطلاح تمام اموال خود را به زنی که از زندگی‌شان می‌رود تقدیم نکنند و از آن طرف زنانی که وقتی می‌بینند بعد از یک زندگی مشترک تنها ابزاری که در دست دارند مهریه است و می‌خواهند آن را به هر طریقی حتی با زندانی کردن مرد به دست بیاورند.

یک بار دیگر عسکهای تجمع اعتراضی مردان محکوم به مهریه را مرور کنیم. نوشته‌ای در دست پسربچه‌ای است که طبیعتا پدرش آن را به او سپرده است. نوشته می‌گوید «مادرم من را به مهریه فروخت» اما نه نوشته نه تعلیمات پدر به آن پسربچه نمی‌گوید چه قوانین و چه روندی باعث شد مادرت حتی به قیمت از دست رفتن یک زندگی مشترک و نداشتن حضانت فرزند خود، مهریه‌اش را طلب کند و برود.  شاید اگر مادری در آن جمع بود پلاکاردی را نه در دست کودک بلکه در دست خود می‌گرفت که روی آن نوشته شده بود « قوانین خانواده زمانی راهگشاست که همزمان بتواند مدافع حقوق زن و مرد باشد.»

*نعیمه موحد