فرمـول قیمت‌گـذاری کتـاب در ایـران

سپهرغرب، گروه کافه کتاب: تعدادی از فعالان صنف نشر معتقدند: برای تعیین قیمت کتاب در بین ناشران حرفه‌ای، اصولی وجود دارد. این اصول مبتنی بر این است که مجموع هزینه‌های مربوط به تولید کتاب را در رقم دو و نیم ضرب می‌کنند.

یکی از موضوعات ثبت شده مخاطبان در سامانه فارس من «قیمت گران کتاب» است که در این گزارش آن را پیگیری می‌کنیم.

بر اساس این گزارش، این روزها که بسیاری از افراد معتقدند در خانه ماندن گزینه درست به دلیل شیوع بالای کروناست، پس کتاب هم می‌تواند همراهی خوب برای این در خانه ماندن باشد. اما در این میان هم عده‌ای از قیمت بالای کتاب گلایه دارند و کمتر آن را در سبد خرید خود اولویت می‌دانند.

از سوی دیگر هم برخی از ناشران و متولیان امر «قیمت‌گذاری کتاب» را بی‌ضابطه و در گذشته قانونمندتر بیان می‌کنند و از نبود نظارت گلایه دارند.

اینکه قیمت یک کتاب چگونه تعیین می‌شود و آیا وزارت ارشاد و یا نهادها و اتحادیه‌های صنفی برآن نظارت دارند، موضوعی است که ابتدا به آن پرداختیم.

 اصولی برای قیمت‌گذاری کتاب در میان حرفه‌ای‌ها

تعدادی از فعالان صنف نشر معتقدند: برای تعیین قیمت کتاب در بین ناشران حرفه‌ای، اصولی وجود دارد. این اصول مبتنی بر این است که مجموع هزینه‌های مربوط به تولید کتاب را در رقم دو و نیم ضرب می‌کنند؛ البته استثنائاتی هم وجود دارد که مجموع هزینه‌های تولید کتاب را در سه و نیم ضرب می‌کنند اما در بیشتر موارد ضرب هزینه‌ها در رقم یاد شده متعارف است. به طور مثال اگر مجموع هزینه‌های مربوط به تولید کتاب 10 ریال باشد، با قرار دادن این مبلغ در فرمول نامبرده (ضرب 10 در دو و نیم) قیمت واقعی پشت جلد کتاب، 25 ریال می‌شود که حدود 10 درصد این رقم به حق‌التألیف، حدود 30 تا 40 درصد آن به تخفیف برای کتابفروشی‌ها و مراکز پخش، 10 درصد دیگر آن به عنوان هزینه‌های سربار و سود ناشر (در چاپ نخست کتاب) و 40 درصد دیگر آن به هزینه‌های تولید کتاب اعم از تایپ، صحافی، لیتوگرافی، فیلم و زینک اختصاص دارد.

 تفاوت بهای یک کتاب از یک انتشارات تا انتشاراتی دیگر غیرمنطقی است

عبدالعظیم فریدون، مدیر انتشارات محراب قلم می‌گوید: اکنون از میان هزینه‌های تولید کتاب، تهیه کاغذ با توجه به حجم کتاب، رنگ، صحافی و نوع چاپ، حدود 50تا 65 درصد هزینه‌ها را به خود اختصاص داده است. بنابراین، هرچه قیمت کاغذ و چاپ و صحافی افزایش یابد، قیمت کتاب ـ براساس فرمول نامبرده در بالا ـ دو و نیم برابر افزایش می‌یابد.

فریدون در خصوص تأثیر افزایش بهای کاغذ در بهای کتاب چاپ نخست نسبت به چاپ‌های بعدی کتاب گفت: تأثیر افزایش بهای کاغذ و چاپ و صحافی در قیمت کتاب چاپ نخست نسبت به چاپ‌های بعدی کتاب یکسان است؛ به این معنا که با افزایش بهای کاغذ، بهای کتاب نیز به نسبت ـ چه در چاپ نخست و چه در چاپ‌های بعدی ـ افزایش می‌یابد اما در چاپ‌های بعدی در بخشی از هزینه‌ها مانند فیلم و زینک صرفه‌جویی می‌شود. اما اگر بهای یک کتاب (با ویژگی‌های واحد)از یک انتشاراتی تا انتشاراتی دیگر تفاوت بسیار زیادی داشته باشد، غیرمنطقی است. در این صورت می‌تورن گفت که ناشر بی‌انصافی کرده است و برای تعدیل قیمت باید تجدید نظر کند.

وی درباره چگونگی نظارت هم توضیح داد: البته نظارت وقتی منطق دارد که چیزی را به کسی یا نهاد و سازمانی داده باشیم و بخواهیم بر آن بخش از داده هانظارت کنیم. از طرفی وقتی عرضه بالا باشد و تقاضا پایین، نظارت معنا ندارد. چرا که در این شرایط خودِ مخاطب تعیین می‌کند از میان دو کتاب که از فیزیکی یکسان اما با بهای متفاوت عرضه شده است کدام کتاب را بخرد. ولی وقتی عرضه کم و تقاضا زیاد باشد، ممکن است قیمت کتاب‌ها به صورت نامتعارف بالا رود؛ که نظارت به صورت موقت معنا پیدا می‌کند.

وی در پایان سخنانش گفت: اکنون قیمت کتاب نسبت به دیگر کالاها افزایش چشمگیری در میان اکثر ناشران ندارد واستقبال نکردن مردم از کتاب دلایل دیگری دارد که نیازبه آسیب شناسی جدی دارد.

 برخی قیمت کتاب را بیش از 4 برابر تعیین کرده و بعد 70 درصد تخفیف می‌دهند!

محمود آموزگار، مدیر انتشارات «کتاب آمه» هم درباره نحوه قیمت‌گذاری می‌گوید: در سال‌های ابتدایی یعنی سال 33 فعالان عرصه نشر برای قیمت‌گذاری کتاب روشی داشتند و آن این بود که هزینه تمام شده را ضرب در 3 یا 4 می‌کردند که البته این روش هنوز هم مرسوم است.

وی ضمن اشاره به اینکه اکنون بیشتر هزینه تمام شده در 2 یا 2 و نیم ضرب می‌شود، توضیح داد: در علم اقتصاد به این رقم «هزینه مبادله» می‌گویند، هزینه مبادله کتاب چند برابر تولید است، این تفاوت آشکاری است که این کالا با کالاهای دیگر دارد. علت چیست؟ دلیل این است که ممکن است کتابی در انبار بماند و فروش نرود، در واقع هزینه‌اش هم بر نمی‌گردد. اما کتابی که فروش می‌رود این خلا را پوشش می‌دهد. این روش مبنای علمی ندارد و موسسات انتشاراتی‌ها ناگذیر از اعمال قمت تمام شده آن هستند.

مدیر نشر آمه عنوان کرد: اگر فرد مالک دفتر یا انباری باشد هزینه‌های این املاک خود را در تولید کتاب حساب نمی‌کند در حالی که در حسابداری صنعتی اینها هم محاسبه می‌شوند. در نتیجه اگر کتاب برای تولید انتخاب می‌شود، باید از فروش آن اطمینان حاصل شود. در واقع اطمینان از بازگشت سرمایه ایجاد کند.

وی در پاسخ به اینکه نظارتی انجام می‌شود یا نه گفت: نظارت ابتدایی از سوی تولید کننده کتاب است، چرا که اگر قیمت نا متعارف یا زیاد تعیین کند قطعا کتاب فروش نخواهد رفت.نکته اینجاست که قبل از کرونا و تحریم‌ها هزینه تمام شده ضربدر 3 و 3ونیم می‌شد اما اکنون ضربدر 2 تا 2 و نیم می‌شود تا قیمت کتاب زیاد نشود.

آموزگار اضافه کرد: اغلب مخاطبان کتاب قشر متوسط و حقوق بگیر جامعه هستند که در زندگی امروز و روزمزه مسائل خود را دارند و چنانچه قیمت کتاب زیاد و نامتعارف باشد کسی خریدار نخواهد بود. اما گاهی در برخی سایت‌ها می‌بینیم که تخفیف‌هایی مثلا 70 درصد در نظر گرفته شده اما آنها قیمت کتاب را 4 برابر تعیین می‌کنند و با قیمت 70 درصد در واقع در صدد فروش کتابشان هستند.

 روند نزولی کتاب کمک درسی منوط به عرضه کاغذ دولتی است

به این دلیل که سوژه گزارش با تاکید بر کتاب‌های کمک درسی و آموزشی بود به سراغ «امین آصفی» مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران آموزشی رفتیم. وی در پاسخ به اینکه چرا قیمت کتاب‌های کمک درسی و آموزشی گران است، گفت: کتاب اصلا گران نیست و قیمت نرمالی دارد، اما چون حجم کتاب‌های کمک درسی بالاست باعث شده قیمت هم متناسب با حجم افزایش یابد، بنابراین عدد غیر متعارف نیست اما چون اکثر کتاب‌ها صفحات زیادی دارند قیمت هم افزایش می‌یابد. در واقع کتاب‌های آموزشی رحلی و A4 است. و به لحاظ سایز بزرگ هستند و این مسئله تاثیر بر قیمت دارد.

وی با بیان اینکه برخی ناشران هم کتاب را دو رنگ یا 4 رنگ چاپ می‌کنند، گفت: این امر هم موجب افزایش قیمت می‌شود.

آصفی به مسئله چالشی این روزهای ناشران آموزشی اشاره کرد و گفت: وزارت ارشاد کاغذ سهمیه‌ای به ناشران آموزشی نمی‌دهد. استدلال آنها این است که ناشران آموزشی درآمد خوبی دارند. اما باید بدانند ما کتاب را برای قشر دانش‌آموز منتشر می‌کنیم. اگر کاغذ به ما بدهند قطعا قیمت کتاب‌های کمک درسی کمتر خواهد شد.

به گفته وی، از ابتدا کاغذ سهمیه‌ای به ناشران کمک درسی ندادند. اصل قیمت گذاری کتاب هم بر مبنای کاغذ است و اکنون 99 درصد کاغذها وارداتی است.

وی در پایان اضافه کرد: مساله دوم اینکه ارشاد از ناشران عمومی کتاب می‌خرد، اما ما ناشران آموزشی از خرید کتاب مستثنی هستیم. در حالی که ارشاد می‌تواند کتاب‌های کمک درسی خریده و به کتابخانه‌ها بدهد تا دانش‌آموزان استفاده کنند. اما این اتفاق هم نمی‌افتد!

وی ادامه داد: به نظر ما و کلیه صاحب نظران در شرایط کنونی و با توجه به تعطیلی مدارس و آموزش کشور مهمترین قسمتی را که باید ارشاد آن را حمایت بند کتب آموزشی است در واقع با دادن کاغذ سهمیه قیمت کتاب‌های آموزشی کاهش می‌یابد تا کتاب‌های آموزشی با قیمت پایین تولید و به دست مصرف‌کننده برسد و مصرف‌کننده بتواند کتاب‌های آموزشی را که جزو ملزومات و نیازهای واجب این روز خانواده‌ها است استفاده کند و به تهیه کند.

در پایان دو مسئله مورد تاکید دربره کتاب‌های کمک درسی بود اول نداشتن کاغذ دولتی و دوم عدم خرید ارشاد از این دسته ناشران. اما در کنار همه این موارد این روزها خانواده‌هایی که دانش‌آموز دارند هزینه بالایی برای کتاب‌های کمک درسی پرداخت می‌کنند و این امر در شرایط اقتصادی کنونی نارضایتی‌هایی را موجب شده است.