حضور جهانی ایران در شناسایی گونه‌های دریایی

سپهرغرب، گروه زیست‌بوم: عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی گفت: ایران یکی از کشورهای فعال در سیستم پردازش تنوع‌زیستی دریایی(OBIS) است و تاکنون موفق به ثبت گونه‌های دریایی و اقیانوسی معتبر زیادی در این پلتفرم جهانی شده است.

ایران کشوری غنی از لحاظ ذخایر ژنتیکی چه در خشکی و چه در دریا است، به اعتقاد کارشناسان امر در زمینه شناسایی گونه‌ها در خشکی هم در دنیا و هم ایران کار زیاد شده اما این فعالیت در دریاها و اقیانوس‌ها همپای خشکی پیش نرفته است در حالی که اهمیت شناخت گونه‌های دریایی اگر بیشتر از گونه‌های خشکی نباشد کمتر نیست در حالی که برخی محققان گونه‌های دریایی را از گونه‌های خشکی مهمتر می‌دانند.

کشور ما از دو بخش شمال و جنوب به ترتیب میان آب‌های پهناور دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته و این مساله ایران را کشوری دریا محور کرده است که با برنامه ریزی اصولی و علمی در این زمینه و شناسایی و حفاظت از گونه‌های دریایی می‌توان هم زمینه اشتغال و هم توسعه اقتصادی را فراهم کرد.

البته اهمیت شناخت گونه‌های دریایی برای تمام روشن شده است و بر این اساس سیستم جهانی به نام OBIS (سیستم پردازش تنوع زیستی دریایی ) راه اندازی شد که کشورها می‌توانند با رعایت معیارهای استانداردی که این سیتسم تعریف کرده، گونه‌های معتبر شناسایی شده خود را در آن ثبت کنند و به اشتراک بگذارند که ایران نیز در این پلتفرم فعال است.

با توجه به اهمیت موضوع پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی به مناسبت هفته پژوهش اقدام به برگزاری کارگاهی با عنوان «پردازش داده‌های تنوع زیستی دریایی به کمک پلتفرم obis» کرده که عبدالوهاب مقصودلو عضو هیئت علمی پژوهشگاه به ارائه آن پرداخت.

وی با بیان اینکه سیستم OBIS شرایط گونه‌های دریایی کشورها را ثبت می‌کند گفت: این برنامه از سال 2000 شروع شد، در ابتدا بخشی از یک برنامه بین‌المللی با عنوان سرشماری گونه‌های دریایی بود و از سال 2009 به عنوان بخشی از کمیسیون بین دولتی اقیانوسی معرفی شد.

وی افزود: بیش از 450 محقق از 56 کشور داده‌های تنوع گونه ای در حیطه دریایی را برای این سیستم فراهم می‌کنند و محققان بیش از 73 کشور هنوز به طور رسمی عضو آن نشدند، دبیرخانه آن در بلژیک واقع شده و تاکنون دیتاهای مختلف زیادی در آن بارگذاری شده است.

وی با اشاره به اینکه تا چه حد داده‌های این سیستم معتبر و قابل استناد است ادامه داد: این سیستم استانداردهای مشخصی را برای بارگذاری اطلاعات تعریف کرده است و با توجه به اهمیت حضور ایران به عنوان یک کشور دریامحور در این پلتفرم، در سال 2018 جلسه ای را در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم دریایی برگزار کردیم که به مدت 4 روز طول کشید و در آن افراد با معیارها و استانداردهای نحوه بارگذاری اطلاعات در این سیستم آشنا شدند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: هدف از برگزاری این دوره 4 روزه این بود که به چه داده‌هایی باید اعتماد کنیم چون داده‌های غنای گونه ای وقتی که تولید می‌شوند اگر کیفیت لازم را نداشته باشند سرمایه گذاری که روی آنها انجام می‌شود فقط اتلاف زمان و هزینه خواهد بود.

وی افزود: داده‌های غنای گونه‌ای در ایران به صورت پراکنده در کتابخانه ها، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی قرار دارند که نیاز است در مرحله اول تمام آنها جمع آوری شوند و بر اساس فرمت تعریف شده سیستم OBIS، استاندارد شوند که این کار را حدود 5 سال پیش در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی آغاز کردیم.

مقصودلو درباره وضعیت تنوع زیستی در جهان و ایران گفت: بر اساس گزارشی که در سال 2001 منتشر شده بود پیش بینی کرده بودند که حدود 8 میلیون گونه زیستی در زمین وجود دارد که با این حساب می‌توانیم حدود 2 میلیون و 210 هزار گونه در اقیانوس‌ها داشته باشیم. البته در محدوده اقیانوس‌ها و دریاها تخمین‌های مختلفی وجود دارد.

وی افزود: در منطقه اقیانوس هند برای کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان مطالعاتی صورت گرفته و پیش‌بینی شده بود که در آب‌های ایرانی خلیج فارس و دریای عمان هزار و 424 گونه، کویت 672 گونه و بحرین 591 گونه وجود داشته باشد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ادامه داد: داده‌هایی که از ایران ثبت شده از سال 1970 بوده اما مطالعات رشد کرده و با شتاب بیشتری پیش می‌رود و بیشتر دانشجویی است.

وی اظهار داشت: البته در روند مطالعات گونه‌های دریایی برخی گونه‌ها آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفتند مانند قارچ‌های دریایی، باکتری‌های دریایی و اسفنج ها، این گروه با توجه به اهمیتی که دارند باید مورد توجه و مطالعه بیشتری قرار گیرند.

مقصودلو گفت: البته در برخی تحقیقات پیش بینی شده بود که حدود هزار و 400 گونه در آب‌های ایرانی خلیج فارس و دریای عمان وجود داشته باشد اما ما بیش از سه هزار و 300 گونه را در این آبها شناسایی کردیم که تمام آنها هم معتبر هستند. البته در بخش جهانی یکسان بودن اسامی و یا هم‌نامی در بسیاری از گونه‌ها زیاد است که نیاز است به روز شوند.

وی افزود: در محدوده اقیانوس هند حدود 31 هزار گونه جانوری را شناسایی کردند که متاسفانه در این محدوده نیز به باکتری‌ها و قارچ‌ها توجه کمی شده و ضروری است که با دقت بیشتری به آنها پرداخته شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اظهارداشت: معتبر بودن این داده‌ها بسیار حایز اهمیت است بنابراین با یک بررسی مشخص شد که بیشترین میزان داده‌های معتبری که استخراج شده و معیارهای استاندارد لازم را داشته از دانشگاه تهران بوده یعنی دانشگاه تهران بیشترین میزان داده‌های معتبر را تولید کرد، اما دانشگاه‌های ساحلی باید به این مساله بیشتر توجه کنند.

پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در هفته پژوهش کارگاه‌های " راهکارهای پایداری خلیج گرگان در شرایط کاهش تراز آب"، " میراث فرهنگی دریایی در دریای خزر"، " پردازش داده‌های تنوع زیستی دریایی به کمک پلتفرم obis "، " سنجش از دور آب‌های دریایی و ساحلی: پارامترهای کیفی و فیزیکی آب و «دریاشناسی خزر» و «دانش افزایی پایه اقیانوسی» ویژه دبیران آموزش و پرورش استان‌های «گیلان، مازندران، گلستان و بندرعباس» را برگزار می‌کند.

هفته پژوهش از 22 تا 28 آذر ماه با شعار «پژوهش و فناوری در خدمت جهش تولید» برگزار می‌شود و پژوهش و فناوری، مدرسه و دانشگاه، پژوهش و فناوری، مشارکت ملی، پژوهش، فناوری و جهش تولید، بزرگداشت پژوهشگران و فناوران، پژوهش، فناوری و علوم انسانی و پژوهش، فناوری و اثربخشی اجتماعی عناوین روزهای این هفته هستند.