چرا بعضی خانواده‌ها در زندگی زوج‌های جـوان دخـالت می‌کنند؟

سپهرغرب، گروه متن زندگی: با برقراری پیوند ازدواج، هرکدام از زن و مرد نسبت به خانواده همسرش هم مسئولیت‌هایی خواهد داشت و باید صله‌رحم را با آن‌ها هم به‌جا بیاورد.

برقرار کردن ارتباط با اقوام و خویشاوندان یکی از آموزه‌های مهم و بسیار مؤثر در قرآن کریم و حدیث است که به عنوان مقوله مهمی در سبک زندگی اسلامی مطرح می‌شود. اما باید دانست زمانی که خانم و آقایی با یکدیگر پیوند زناشویی می‌بندند و به همسری یکدیگر درمی‌آیند، دیگر میان اقوام آن‌ها تفاوتی وجود ندارد. به این معنا که دامنه صله رحم تا اقوام هر دو ادامه پیدا می‌کند، به‌خصوص ادب و احترام نسبت به پدرها و مادرها برای هر دو ضروری می‌شود. این در حالی است که گاهی میان برخی خانواده نزاع و کشمکش‌هایی ایجاد می‌شود که کار را به جدال و دعوا و حتی دادگاه خانواده می‌کشاند. این در حالی است که توجه به آموزه‌های اسلامی و تأسی به آن می‌تواند جلوی تمام مشاجرات و درگیری‌ها را گرفته و صلح و آرامش را در خانواده‌ها رواج دهد.

 می‌دانیم که در دین اسلام توصیه‌های زیادی در مورد صله رحم و ارتباط با اقوام و فامیل وجود دارد. اما آیا برقرار کردن ارتباط و صله رحم به اقوام و خویشاوندان همسر هم مربوط است؟ یعنی آیا هر زن و مردی وظیفه دارند با اقوام همسر خود رفت و آمد داشته باشند؟

بله. خانواده و اقوام همسر هم جزء خویشاوندان محسوب می‌شوند و طبیعتاً ارتباط فامیلی با آن‌ها ضروری و ضروری است. به‌خصوص در مورد افرادی که به دلیل برقراری ارتباط زناشویی میان آن‌ها محرمیتی ایجاد می‌شود، مانند عروس و داماد با پدر و مادر همسر.

درواقع وقتی دو نفر با یکدیگر ازدواج می‌کنند، خانواده‌های آن‌ها هم با یکدیگر فامیل می‌شوند. درنتیجه هر کدام نسبت به دیگری وظایف و مسئولیت‌هایی پیدا می‌کنند، به بیان دیگر دامنه اقوام و صله رحم آن‌ها گسترش پیدا می‌کند. به همین دلیل است که هر کدام از زن و مرد، علاوه بر فامیل و خویشاوندان خود، باید با اقوام همسرش که بعضی از آن‌ها با او محرم هستند، در حد معقول و معتدل ارتباط داشته باشد.

 آیا در این مورد در قرآن کریم دستور ویژه‌ای عنوان شده است؟

خدای متعال در آیه 36 از سوره مبارکه نساء در این باره دستور داده است که: «و خدا را بپرستید و هیچ‌چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و به خویشان نیکی کنید.»

از طرف دیگر قرآن کریم قطع ارتباط با اقوام و خویشاوندان را دلیل قطع شدن رحمت خدا می‌داند، همان طور که در آیه 25 سوره رعد می‌فرماید: و کسانی که پیمان خدا را پس از آن می‌شکند و آنچه را خدا به پیوستن آن امر کرده (صله رحم) قطع و در زمین فساد کنند و برای ایشان لعنت و برای آن‌ها بد فرجامی است.»

نکته جالب این است که اهمیت ارتباط فامیلی تا اندازه‌ای است که در حدیثی در جلد اول کتاب سفینه البحار به نقل از پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله آمده است که فرمودند: «صِلوا اَرحامَکُم وَلَو بالسَّلام؛ با خویشان خود پیوند داشته باشید اگرچه تنها با سلام کردن باشد.»

 با این توضیحات میزان احترام گذاشتن به خانواده همسر چه اندازه باید باشد؟

یکی از نکات بسیار مهم در ارتباطات فامیلی با خانواده همسر این است که زن و مرد به خانواده همسرش هم به اندازه خانواده خودش احترام بگذارد و با آن‌ها طوری رفتار کند که با خانواده خودش رفتار می‌کند.

همان طور که اشاره شد، با ازدواج دو نفر، خانواده همسر هم به اقوام و خویشاوندان او افزوده می‌شوند. درنتیجه هر کدام از زن و مرد مانند اقوام و خویشاوندان خودش، نسبت به خانواده همسرش هم مسئولیت‌هایی خواهد داشت و باید صله رحم را با آن‌ها هم به‌جا بیاورد.

باید توجه داشت که صله رحم، نوعی احترام به خانواده همسر است و لازم است که مواردی در این گونه ارتباطات حفظ شود. به عنوان مثال خانواده‌ها از کارهای زشتی مثل طعنه زدن، توهین و تحقیر دوری کنند تا حرمت یکدیگر را خدشه‌دار نکنند.

حفظ احترام خانواده‌ها و خوبی کردن به آن‌ها، باعث دلگرم شدن همسران نسبت به زندگی مشترک می‌شود. در این مورد در حدیثی از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در کتاب غرر الحکم آمده است که فرمودند: «افعلوا الخیر ما استطعتم، فخیر من الخیر فاعله؛ تا می‌توانید خوبی کنید، زیرا بهتر از خوبی کسی است که خوبی می‌کند، چیزی بهتر از خوبی وجود ندارد مگر پاداش آن.»

حال این شرایط را در نظر بگیرید که خانمی برای پایدار ماندن اساس خانواده‌اش، با خانواده همسرش ارتباط فامیلی برقرار می‌کند و در هر شرایطی احترام آن‌ها را رعایت می‌کند، و یا مردی برای احترام به همسرش، با خانواده و اقوام او رفت و آمد می‌کند و حرمت آن‌ها را حفظ می‌کند. آیا اساس چنین خانواده‌ای مستحکم‌تر از حالتی نمی‌شود که زن و شوهر علاقه‌ای برای ارتباط با اقوام یکدیگر نشان نمی‌دهند؟ آیا آرام نگه داشتن فضای خانه و دلگرمی اعضا به این نمی‌ارزد که زن و مرد کدورت‌ها و دلخوری‌های احتمالی را کنار بگذارند و احترام بزرگترهای خانواده‌ها را نگه دارند؟

 یکی از مواردی که در برخی از خانواده‌ها دیده می‌شود، این است که خانواده‌ها وارد حوزه تصمیم‌گیری زوج‌های جوان می‌شوند و گاهی با این کار موجب ایجاد مشاجراتی میان زوج‌های جوان می‌شوند. آیا این رفتار از منظر اسلام صحیح است؟

یکی از نقش‌های خانواده‌ها در زندگی همسران، مخصوصاً زوج‌های جوان، نقش مشورت دهی است. خانواده‌ها و والدین زن و مرد گاهی اوقات به خودشان حق می‌دهند که برای حل مشکلات زن و شوهر و یا برای پیشگیری از بروز مشکلات احتمالی، در زندگی آن‌ها دخالت کنند و مواردی را به آن‌ها یاد بدهند.

در بسیاری از مواقع قصد والدین خیرخواهی است اما همین انگیزه، گاهی باعث شروع شدن یک اختلاف جدی در بین همسران می‌شود. چون زوج‌های جوان بیشتر علاقه دارند که خودشان برای زندگی خود برنامه‌ریزی کنند و مسائل و مشکلات را خودشان بدون دخالت دیگران حل کنند. به همین دلیل است که در برابر پیشنهادها و مشورت بزرگترها مقاومت می‌کنند.

 نظر ویژه اسلام در این‌باره چیست؟

جالب است که بدانیم از پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله حدیثی در کتاب نهج الفصاحه نقل شده که فرمودند: «ما یَستَغنى رَجُلٌ عَن مَشوَرَةٍ؛ هیچ کس از مشورت بی‌نیاز نیست.» بنابراین استفاده از تجربه‌ها و علم بزرگترها برای حل مشکلات خانوادگی لازم است اما نباید کار به مداخله‌های بی‌مورد که باعث رنجش و دلخوری می‌شود، برسد.

اصولاً مشورت، محل امنی است که میزان خطا و اشتباه را در زندگی کم می‌کند. چون زوج‌های جوان می‌توانند از تجربه‌های چندین ساله خانواده‌های خود استفاده کنند و راه رسیدن به زندگی آرام را هموار کنند. همان طور که امام صادق علیه السلام فرموده‌اند: «لن یهلک امرو عن مشورة؛ هیچ کس از مشورت کردن نابود نمی‌شود.»

اگر زوج‌های جوان این واقعیت را بپذیرند که درباره تهدیدها و مشکلات زندگی مشترک اطلاع کافی ندارند و نمی‌توانند به سادگی راه دور کردن آسیب‌ها را پیدا کنند، خودشان از شنیدن و یاد گرفتن تجربه بزرگترها استقبال می‌کنند. چون هر کسی به جای اینکه راه صحیح بعضی کارها را از طریق آزمون و خطا یاد بگیرد و برای آن هزینه‌های زیادی متحمل شود، می‌تواند از تجربه و دانش کسانی که قبلاً آن کار را انجام داده‌اند، استفاده کند.

 چگونه باید این نوع مشاجرات و درگیری‌ها را کم کرد؟

صبر و گذشت یکی دیگر از الزامات زندگی خانوادگی است. این موضوع، در مورد ارتباط با خانواده همسر هم بسیار مهم و قابل توجه است. حتماً همه زن‌ها و مردهای مسلمان، مسئولیت خود را درباره ارتباطات فامیلی و صله رحم با خانواده همسر می‌دانند و رعایت می‌کنند.

اما مشکل اصلی از وقتی شروع می‌شود که یکی از اقوام، با حرف‌ها یا کارهای خود باعث رنجش دیگری می‌شود و طرف مقابل برای دفاع از خودش جوابی می‌دهد و این کار آن‌قدر ادامه پیدا می‌کند که طرفین از کوره در می‌روند و یا مدام به یکدیگر توهین می‌کنند و یا صله رحم را فراموش کرده و فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند.

در این شرایط اگر مورد مشاجره، یکی از اقوام همسر باشد زن یا مرد با او ترک مراوده می‌کنند و به مرور مشکل آن‌قدر ریشه‌دار می‌شود که رفتن به خانه پدرزن یا پدرشوهر منتفی می‌شود.

 سؤالی در اینجا مطرح می‌شود که آیا زن یا مرد حق دارد با خانواده همسر خود که به او توهین کرده‌اند، قطع رابطه کرده و یا باید رفتارهای توهین‌آمیز را تحمل کند؟

بر اساس دستورات قرآن کریم و سیره پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام، انسان در هیچ شرایطی اجازه قطع کردن صله رحم را ندارد. البته می‌تواند به شیوه معقول و متناسب با شرایط ارتباط برقرار کند و حتی در شرایطی به سلام کردن قناعت کند، اما به هیچ وجه نباید صله رحم را با اقوام، چه اقوام خود فرد باشد و یا خویشاوندان همسر، قطع کرد.

پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله درباره آسیب‌های ناشی از قطع ارتباط فامیلی می‌فرماید: «سریع‌ترین کارهای بد که کیفرش زود به انسان می‌رسد، ستم‌کاری و قطع صله رحم است.»

 در بعضی از خانواده‌ها اصطلاح «دوری و دوستی» به کار برده می‌شود. آیا استفاده از این روش و دور شدن از خانواده‌ها برای پایدار ماندن روابط روش درستی است؟

باید به این مطلب توجه داشت که در کتاب نهج‌الفصاحه، روایتی از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نقل شده که آن حضرت فرمودند: «صِلَةُ القُرابَةِ فی المالِ مَحَبَّةٌ فی الاَهلِ مَنساةٌ فی الاَجَلِ؛ پیوند با خویشاوندان باعث افزایش مال و موجب محبت در خانواده و مرگ را به تأخیرمی اندازد عمر را طولانی می‌کند.»

آن حضرت در حدیث دیگری که شرح آن در کتاب نهج‌الفصاحه نوشته شده، فرمودند: «صِلوا قَراباتِکم و لا تُجاوِروهُم فَإِنَّ الجِوارَ یورِثُ بَینَکُمُ الضَّغائِنَ؛ با خویشاوندان خود پیوند کنید ولی همسایه آن‌ها نشوید زیرا همسایگی میان شما کینه‌ها پدید می‌آورد.»

از این روایات مشخص می‌شود که اگرچه برقراری ارتباط با خویشاوندان خیر و برکت زیادی را در زندگی به همراه دارد اما شاید خوب است که اصل دوری و دوستی رعایت شود. مشخص است که اگر خانواده جوانی در نزدیکی اقوام یکی از همسران زندگی کنند، برخوردهای کلامی و رفتاری بین آن‌ها بیشتر می‌شود و امکان بروز مشکل و مشاجره بیشتر می‌شود.

کمی فاصله میان خانواده مرد با زن و همچنین میان خانواده زن با مرد، باعث می‌شود حرمت‌ها رعایت شود. البته باید توجه داشت که در بعضی شرایط، نزدیکی عروس و داماد به خانواده‌ها باعث حل شدن خیلی از مسائل می‌شود. همچنین امکان دارد که والدین یا یکی از اعضای خانواده همسران نیاز به کمک یا مراقبت داشته باشند و آن‌ها مسئول هستند تا آن‌ها را تنها نگذارند.