آلودگی آب، تاثیرات آن بر محیط زیست و روش‌های حذف آن

سپهرغرب، گروه زیست‌بوم: آلودگی آب معمولاً به دلیل صنعتی شدن سریع شهرها بدون برنامه‌ریزی مناسب برای ذخیره‌سازی ضایعات است. بسیاری از صنایع ضایعات خود را در همسایگی خود یا در مناطق ضعیف شهر و در کانال‌ها تخلیه می‌کنند که اکثراً با منابع مختلف آب‌های زیرزمینی مانند استخرها، چاه‌ها و قنات‌ها و رودخانه‌ها متصل می‌شوند.

مواد آلاینده و ضایعات پس‌ازاینکه خاک و آب‌های سطحی را آلوده کردند، وارد شبکه آب‌های زیرزمینی شده و کم‌کم همه وسعت این شبکه را در برمی‌گیرند. در بخش‌هایی که صخره‌های سخت وجود دارند، آبراهه‌های باریکی ایجاد می‌شوند که مسیر میانبری را برای حرکت سریع آلاینده‌ها به سیستم آب‌های زیرزمینی ایجاد می‌کنند.

اخیراً مشکل جدیدی در کشورهای درحال‌توسعه به وجود آمده است. به دلیل تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ و فعالیت‌های صنعتی بسیار زیاد، محصولات شیمیایی ساخت دست بشر بیش‌ازپیش ذخایر آب طبیعی را آلوده کرده است. وجود این آلاینده‌ها در آبراه‌ها منجر به اختلال فرآیندهای خود تسویه سازی طبیعی می‌شود. آبی که از ذخایر آلوده جاری شود شاید هیچ‌گاه قابل آشامیدن نشود.

جدی‌ترین صدمات و خسارات ناشی از مواد شیمیایی است که به‌صورت طبیعی قابل‌تجزیه نیستند و در بدن موجودات زنده جمع می‌شوند. خطرناک‌ترین نوع این مواد شیمیایی فلزات سنگین و ترکیبات طبیعی حاوی کلر هستند.

نیاز به جداسازی این مواد آلاینده می‌تواند منجر به افزایش هزینه تأمین آب‌های آشامیدنی شود. حذف تأثیر منفی این آلاینده‌ها بر روی سلامتی انسان یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید سیاست‌گذاران برای آن برنامه‌ریزی کنند.

     منابع اصلی آلودگی آب عبارت‌اند از:

تخلیه انواع رنگ‌ها و حلال‌های رنگی صنعتی

تخلیه ضایعات صنعتی مواد دارویی

تخلیه صنعتی ضایعات شیمیایی و فرآورده‌های جانبی

     تخلیه پساب‌های سرگردان

جریان آب‌های سطحی حاصل از بارندگی که حاوی مواد دارویی هستند

جریان آب‌های سطحی از سایت‌های در حال ساخت‌وساز، مزارع کشاورزی، یا هرگونه آب سطحی آلوده مانند گنداب و لجن

تخلیه آب‌های آلوده یا حرارت دیده که در فرآیندهای صنعتی مورداستفاده قرار می‌گیرد

باران‌های اسیدی که به دلیل تخلیه صنعتی اکسید سولفور به وجود می‌آید و این اکسید با سوزاندن سوخت‌های فسیلی حاوی سولفور در درجه حرارت بالا ایجاد می‌شود.

نیترات‌های اضافی که در جریان‌های آب سطحی و به دلیل وجود شوینده‌ها و کودهای شیمیایی در آب‌ها ایجاد می‌شوند

نشت تانکرهای ذخیره زیرزمینی که موجب آلودگی خاک و درنتیجه آلودگی آب می‌شود.

آلاینده‌های آلی آب

وجود مواد آلی در آب یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در صنعت آب، طرفداران محیط‌زیست و دیدگاه عموم مردم ازلحاظ تأثیر بر سلامتی انسان و حیوان، شامل حیوانات خانگی و وحشی، پرندگان و ماهی‌ها است. آگاهی داشتن در مورد این موضوع کمک شایانی به درک موضوع و اهمیت آلودگی آب می‌کند و در سه فاکتور خلاصه می‌شود:

1. افزایش توجه و تمایل عموم مردم نسبت به مسائل زیست‌محیطی،

2. افزایش استفاده از مواد آلی در تجارت که با تنوع استفاده از مواد آلی در تولید انواع کالاها و خدمات همراه شده است.

3. در دسترس بودن روش‌های تحلیلی حساس که برای نشان دادن تمرکز اندک بر روی این مواد کافی است. موضوعی که تا همین چند وقت پیش هم برای عموم مردم موضوع مهم و حساسی نبوده است.

تخمین زده‌شده است که آب‌های رودخانه‌ای حاوی بیش از دو هزار مواد آلی مختلف هستند که درجات تمرکز متفاوتی نیز دارند که بسیاری از آن‌ها از فرآیند تسویه نیز جان سالم به درمی‌برند و وارد شبکه آب آشامیدنی می‌شوند که ممکن است عواقب منفی و خطرناکی برای سلامتی جوامع داشته باشد. منابع مختلف آلودگی آب در نمودار یک نشان داده‌شده است.

سازمان غذا و داوری آمریکا به‌طور سیستماتیک به‌دنبال یافتن راهی برای انجام آزمایش‌های مختلف بر روی مواد مختلفی است که تاکنون در آب دیده شده‌اند، اما برای اینکه این سازمان یا هر سازمان مشابه دیگری بتواند همه مواد آلی موجود در آب را شناسایی کند ممکن است مدت‌ها زمان لازم باشد.

     نمودار 1- منابع مختلف آلودگی آب

به گزارش سازمان بهداشت جهانی تقریباً از هر سه‌نفری که در کشورهای درحال‌توسعه زندگی می‌کنند یک نفر آب آشامیدنی سالم در دسترس ندارند. هرسال سه میلیون کودک زیر 10 سال به علت کمبود آب سالم و امکانات بهداشتی از بین می‌روند. در کشورهای جهان سوم 80 درصد کل بیماری‌ها مربوط به مصرف آب آلوده است که 33 درصد کل مرگ‌ومیر در این کشورها، باعث می‌شود، یعنی درواقع 25 هزار نفر در روز به‌دلیل استفاده از آب آلوده از‌بین می‌روند. این سناریو تیره و غم‌افزا ممکن است موجب شود که دولت‌های جهانی به خود آمده و دست به اقدامات جدی بزنند؛ زیرا به‌رغم همه این دشواری‌ها تا حدودی جا برای امیدواری هست و به کمک اقدامات مناسب و عزم و اراده لازم برای به‌کار گرفتن آن‌ها می‌توان از روند نابودی منابع آب کاست و یا آن‌ها متوقف نمود.

از طرفی پیشگیری از آلوده‌سازی آب یکی از راه‌های علمی و باصرفه است، موفقیت این امر در گروه یک عزم ملی و فراگیر است. ایجاد اهرم‌های قوی قانونی، استحکام و قاطعیت در برخورد با آلوده‌کنندگان منابع آب و پیامدهای ناشی از آلودگی آن برای افزایش آگاهی عمومی ازجمله مواردی است که باید در سطح جهانی به آن توجه اکید مبذول شود و کشورهای مختلف با توجه به شرایط اجتماعی، صنعتی و کشاورزی و انواع آلاینده‌ها و پساب‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی، استانداردهای خاصی برای خود تهیه‌کرده‌اند و بسیاری از عوامل تشکیل‌دهنده این استانداردها در سطح جهانی یکسان و مشابه است؛ بنابراین کشورهای درحال‌توسعه نیز باید در جهت رفع مشکلات زیست‌محیطی و حفظ بهداشت جامعه خود بکوشند و از این استانداردها بهره‌گیری نمایند.