نکاتی درباره آموزش و مراقبت جنسی کودک و نوجوان

هوشیاری والدین چرا و چگونه؟

سپهرغرب، گروه خانواده: گاه پیش می‌آید با خانواده‌ای که فرزند کودک یا نوجوانش دچار انحرافی شده، صحبت می‌کنیم که چرا با بچه‌هایتان در رابطه با مسائل جنسی صحبت نکرده‌اید اما آن‌ها می‌گویند که ما صبر کردیم تا بچه بزرگ شود یا به سن ازدواج برسد! اما این استدلال اشتباهی است!

مدتی است که لایو غیراخلاقی یک زن با یک پسر نوجوان ایرانی و چند نمونه دیگر در فضای مجازی نگرانی‌هایی را در بین خانواده‌ها ایجاد کرده است و اعتراضاتی مبنی‌بر کنترل اینترنت و دسترسی به اینترنت کودک و نوجوان صورت گرفته است که البته کاملاً هم به‌حق و به‌جاست با توجه به اینکه در اکثر کشورهای دنیا چنین چیزی مرسوم است که اینترنت برای بچه‌ها کاملاً باز و قابل‌دسترس نیست.

اما از این امر که بگذریم می‌توانیم به خود خانواده‌ها برگردیم. گاه پیش می‌آید که مشکلی برای یک خانواده در این زمینه صورت می‌گیرد و تازه آن زمان پدر و ماد آه از نهادشان برمی‌آید که ای‌کاش بیشتر مراقب فرزندم بودم یا اگر تغییر رفتاری در او می‌دیدم، چرا واکنشی نشان دادم و آن را طبیعی انگاشتم اما واقعیت این است که کوچک‌ترین تغییر رفتار بچه‌ها در دوره کودکی و نوجوانی باید مورد موشکافی و زیر ذره‌بین پدر و مادر قرار بگیرد تا صدمه روحی و جسمی برای بچه و خانواده‌اش به بار نیاورد.

     به بچه‌‌ها اطلاعات متناسب بدهیم نه هرآنچه وجود دارد را!

برخی از والدین تصورشان این است که نباید مسائل جنسی را به کودک و نوجوان آموزش داد چراکه در این صورت کنترل آن‌ها از دست می‌رود اما خطاب به این خانواده‌های عزیز باید بگوییم که اگر شما نگویید قطعاً دیگران خواهند گفت! در دوران کودکی بچه‌ها با کشف اندام‌های تناسلی به بازی و پی بردن به هویت جنسی خود می‌رسند و در دوران نوجوانی هم در ارتباط با همسالان خود خیلی چیزها را می‌آموزند که شاید با ناآگاهی و انحراف همراه باشد پس قدم اول این است که خانواده‌ها در نظر داشته باشند که می‌باید هم در دوران کودکی و هم نوجوانی به فرزندان خود بر اساس سن و سالشان آگاهی و آموزش مناسب بدهند.

اگر مسائل جنسی متناسب با سن کودک و بنا به ارزش‌های دینی و اجتماعی ـ خانوادگی به بچه‌ها آموزش داده شود موجب شکل‌گیری اطلاعات درست و صحیح در آن‌ها می‌شود تا آن‌ها هم بتوانند در برابر انحرافات از خود محافظت کنند همین فضای بی‌در و پیکر اینترنت و فضای مجازی اگر از سوی خانواده به‌خوبی مدیریت شود و به بچه‌ها آموزش‌های لازم و مدیریت صحیح داده شود، بچه‌ها به سراغ فضاهای ناامن نخواهند رفت هرچند که بازهم این فضای اینترنت می‌بایست برای کودک و نوجوان پاک باشد و والدین نباید تصور کنند که حال خیلی چیزها را یاد داده‌اند و بگذارند بچه صبح تا شب در فضای مجازی باشد این ‌یک اشتباه است!

حضرت پیامبر (ص) به بعضی از کودکان نگاه کردند، رفتار آن‌ها حکایت از عدم آشنایی به آداب و احکام دینی بود و برای توجه دادن اولیاء کودکان فرمودند: وای بر فرزندان آخرالزمان از دست پدرانشان، یکی از اصحاب گفت: ای رسول خدا از دست پدران مشرکشان؟ فرمودند: نه بلکه از دست پدران مؤمنشان که هیچ‌چیز از فرائض و احکام الهی را به آن‌ها نمی‌آموزند و حتی ممکن است اگر کودکان خود یاد بگیرند، والدین مانع آن‌ها شوند. این اولیاء به اندک کارهای دنیوی از ناحیهی کودکان، به آن راضی می‌شوند و هیچ توجهی به اخلاق و معنویت آن‌ها نمی‌کنند. من از این‌ها بیزارم و آن‌ها از من بیزار. (جامع الاخبار، ج 102؛ مستدرک الوسائل: 15 /164، ص 17871)

     آموزش جنسی پیش از هفت‌سالگی

به کودکانمان آموزش دهیم که اگر چنین مواردی را دیدند، واکنش نشان داده و به والدین اطلاع دهند:

- اگر کسی اندام خصوصی‌اش را به تو نشان داد.

-اگر کسی بی‌دلیل می‌خواهد به بدن تو نگاه کند.

-اگر کسی می‌خواهد به اندام‌های خصوصی تو دست بزند یا می‌گوید که به اندام‌های خصوصی او دست بزنی.

-وقتی یک نفر بزرگ‌تر از خودت از تو کاری می‌خواهد که مایل نیستی انجام دهی.

-وقتی در موقعیتی هستی که احساس ناراحتی می‌کنی یا درون خودت حس عجیبی داری و یک نفر به تو می‌گوید که رفتاری به‌صورت رازنگهداری.

یکی از اصول مهم تربیت جنسی کودکان زیر هفت سال نحوه برخورد والدین با یکدیگر است. پدر و مادر باید حدومرزی داشته باشند در برخورد با یکدیگر و در حضور فرزندشان. بهتر است از حدود 6 ماهگی به بعد محل خواب کودک از والدینش جدا شود ولی باید اتاق‌خواب کودک به‌گونه‌ای باشد که والدین بتوانند به‌راحتی صدای گریه کودک را بشنوند تا به نیاز‌های کودک رسیدگی کنند.

والدین باید مراقب شوخی‌هایی که با یکدیگر می‌کنند در حضور فرزندشان باشند و در زمان حضور فرزندشان در پوشش خودت دقت کافی داشته باشند، در این اصل باید تعادل رعایت شود.

     مراقبت‌های دوران نوجوانی

حوالی سنین 6 تا دوازده‌سالگی کنجکاوی‌های جنسی بچه‌ها و به دنبالش بازی‌های مختلف مشاهده می‌شود، برخی رفتارهای شایع جنسی قبل از بلوغ شامل دیدن و شنیدن داستان‌های جنسی، تماس بدنی، مشاهده آلت تناسلی دیگران است. گاه شاهد هستیم که بچه‌ها به بازی‌هایی مثل دکتر بازی می‌پردازند که این از سر کنجکاوی و شناخت است اما گاهی هم می‌بینیم بازی‌ها با بچه‌های بزرگ‌تر انجام می‌شود که این‌ها ممکن است به بچه‌ها آسیب بزند و رفتار غیرطبیعی و نگران‌کننده است.

پرسش‌های جنسی فرزندان

به‌طور طبیعی رشد جنسی و شناختی کودک منجر به پرسش‌ها و کنجکاوی‌هایی درباره مسائل جنسی خواهد شد. در چنین شرایطی والدین باید با در نظر گرفتن مقطع سنی و سطح درک کودک به پرسش‌های او پاسخ دهند. در دادن اطلاعات جنسی بلوغ فکری، سطح شناختی و میزان آگاهی نیز مهم است پس هنگام پاسخ دادن به سؤالات با توجه به شناختی که از میزان درک و آگاهی او داریم باید پاسخ دهیم. البته نیازی نیست همه اطلاعات را یک‌جا به فرزند خود بدهیم. باید سؤال او را بررسی کرده و به‌اندازه‌ای که نوجوانمان سؤال دارد به او اطلاعات بدهیم.

همین‌که نوجوان ما حس نکند ما به‌عنوان والد، او را دست‌به‌سر نمی‌کنیم اعتماد لازم را به دست می‌آورد.

برخی از پدران و مادران جسارت این را ندارند که پاسخی به این سؤالات دهند. این والدین کار خود را این‌گونه توجیه می‌کنند که دانستن این سؤالات باعث می‌شود که چشم و گوش بچه باز شود. برخی از والدین یا اطلاعات زیادتری که متناسب با سن کودک نیست در اختیار او می‌گذارند یا صداقت در بیان این مطالب را ندارند.

برخی هم برای شانه خالی کردن از این وظیفه مهم شرم و حیا را بهانه می‌کنند، اما باید بدانید سؤالات جنسی کودک از 4_5 سالگی شروع می‌شود و این یکی از مراحل طبیعی تکامل جنسی اوست که اگر به‌درستی پاسخ نگیرد، کنجکاوی جنسی او بیشتر می‌شود و در این حال، چه‌بسا که او به خطا برود.

دستپاچگی و طفره رفتن: دستپاچگی و طفره رفتن باعث می‌شود موضوع در ذهن کودک مهم جلوه کند و برای رفع کنجکاوی خود با دوستان و همسالان خود دراین‌باره صحبت کند که این امر عواقب بدی دارد. بسیاری با سؤالات جنسی فرزندشان دچار تشویش و نگرانی می‌شوند و به این می‌اندیشند که ممکن است فرزند کوچک آن‌ها دچار انحراف خطرناکی شده باشد.

این موضوع بیشتر به نحوه ارتباط قبلی والدین با فرزندشان و احساس خود والدین در مواجهه با چنین موضوعاتی بستگی دارد.

هنگام صحبت کردن با کودکان از کلماتی استفاده کنیم که برایشان قابل‌فهم‌تر است. اگر بلافاصله در پاسخ دادن آمادگی نداریم، بهتر است به کودک بگوییم: سؤال خوبی کردی اما من باید کمی روی سؤال تو فکر کنم بعد جوابت را بدهم!

     اصول مهم تربیت جنسی کودک

1- والدین باید مفهوم لمس خوب، لمس بد، راز خوب و راز بد را به کودک خود آموزش دهند و درباره آن صحبت کنند. (در لمس خوب، از شانه‌ها بغل می‌شود. لمس بد شامل به‌زور بغل کردن و تماس با نواحی خصوصی می‌شود. راز خوب، احساس خوب دارد و راز بد همراه با خجالت و نگرانی است)

2- باید آموزش داده شود که در مقابل به‌زور بوسیده شدن و بغل کردن، محکم نه بگوید و در صورت احساس بد، محل را ترک کرده و به شما اطلاع دهد.

3- برای تربیت جنسی کودک والدین در مقابل کودک برهنه نباشند و برای حمام کردن بعد از سه سالگی، والدین نیز لباس‌زیر به تن داشته باشند.

4- توصیه می‌شود که از 6 ماهگی اتاق‌خواب کودک از والدین جدا شود. همچنین باید به کودک یاد دهید که قبل از ورود به اتاق پدر و مادر در زده و اجازه بگیرد.

5- والدین می‌توانند در حضور فرزند با یکدیگر روابط محبت‌آمیز داشته باشند تا کودک نیز احساس عشق، حمایت و امنیت را از آنان دریافت کند؛ اما این روابط باید در چارچوب مشخصی باشد تا کنجکاوی کودک در مورد مسائل جنسی برانگیخته نشود. محبت در دین اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد؛ تا حدی که دین چیزی جز محبت دانسته نمی‌شود. امام باقر (ع) فرمود: «الدین هو الحب و الحب هو الدین؛ دین همان محبت و محبت همان دین است». (میزان الحکمه:2 / 215، ح 3098)

ازجمله کارهای مستمر حضرت پیامبر (ص) این بود که به دیدن انصار می‌رفتند و بر فرزندان آن‌ها سلام می‌کردند و بر سرشان دست نوازش می‌کشیدند. با نوازش کودک، نیاز درونیش تأمین می‌شود و احساس کمبود نمی‌کند تا برای ارضای آن نیاز، جذب افرادی شوند که بخواهند از وی سوءاستفاده جنسی کنند.

6- در زمان حضور فرزندتان مراقب فیلم‌هایی که تماشا می‌کنید، باشید. چراکه تأثیر فیلم و رسانه در تربیت جنسی کودکان بسیار زیاد است. یا اگر فرزندانتان با گوشی همراه شما بازی می‌کنند و ارتباط دارند حتماً مراقب فیلم‌ها و تصاویری که درگوشی نگه می‌دارید باشید تا باعث کنجکاوی بیخود بچه‌ها نشود.

تربیت کودک برای این امر هست که خودش نسبت به بدن خودش باید این مالکیت را احساس کند و این‌گونه درست نیست که خانواده، دیگران را از بوسیدن او منع کنند. این امر لازمه تربیت کودک و توجه او به مالکیت بدن خود هست. مالکیتی که او باید در تربیت جنسی با کمک دیگران بدان برسد. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِذَا بَلَغَتِ الْجَارِیَةُ سِتَّ سِنِینَ فَلَا یُقَبِّلُهَا الْغُلَامُ وَ الْغُلَامُ لَا یُقَبِّلُ الْمَرْأَةَ إِذَا جَازَ سَبْعَ سِنِینَ.» چون دختر شش‌ساله شد، او را نبوس و پسر چون سنش از هفت‌سالگی گذشت، زنی او را نبوسد.

     تکنیک‌های رفتار با نوجوانان در سنین بلوغ

با فرزندان خود بیشتر صحبت کنید. مادرها می‌توانند با دختران خود در مورد مشکلاتی که معمولاً در سن بلوغ با آن روبه‌رو می‌شوند، صحبت کنند و همچنین پدرها با پسران خود درباره مشکلات دوران بلوغ که معمولاً هر پسری با آن روبرو می‌شود، صحبت کنند؛ اما سعی نکنید، بیش‌ازاندازه درباره موضوعات جنسی با آن‌ها گفتگو کنید. با باز کردن بیش‌ازحد این‌گونه موضوعات کاری نکنید که فرزندان حریم بین خود و شمارا بشکنند.

در حد نیاز با آن‌ها درباره مشکلات بلوغ جسمی و جنسی صحبت کنید و آن‌هم به‌صورت کاملاً خصوصی. معمولاً نوجوانان در محیط مدارس و کلاس‌های آموزشی به‌اندازه کافی در این رابطه باهم صحبت می‌کنند. سعی کنید، اطلاعات بی‌مورد به آن‌ها ارائه ندهید تا گمراه نشوند. شما می‌توانید کتاب‌های آموزشی مخصوص پسرها و دخترها که درباره مشکلات آن‌ها در این سن بلوغ صحبت کرده را در اختیارشان قرار دهید تا اطلاعات کافی دراین‌باره کسب کنند. البته بد نیست که خودتان یک‌بار این‌گونه کتاب‌ها را مطالعه کرده باشید و سپس در اختیار آن‌ها قرار دهید.

     همدلی کردن با نوجوانان

وقتی شما مشکلات دوران نوجوانی را درک کنید، این کار باعث می‌شود، نوجوان شما در کنارتان احساس راحتی و آرامش کند. چراکه می‌بیند کسانی به فکر او هستند، حتماً لازم نیست خودتان را با آن‌ها و مشکلاتشان درگیر کنید. درک کردن رفتارشان می‌تواند کمک بزرگی باشد تا رابطه والدین با نوجوانان مستحکم‌تر شود.

بسیاری از والدین فکر می‌کنند که تربیت جنسی فقط و فقط آموزش در مورد مسائل جنسی و رابطه‌ی جنسی به فرزند است. بر همین اساس، احتمالاً این عده از دوستان چنین افکاری از ذهنشان عبور می‌کند: نباید ذهن فرزندانمان را نسبت به مسائل جنسی باز کنیم.

توجه نشان دادن به موضوعات جنسی باعث می‌شود که فرزندمان ازنظر جنسی مشتاق‌تر شود. هر زمان فرزندمان بزرگ‌تر شد، خودش متوجه مسائل می‌شود. وقتی به سن ازدواج رسید با او صحبت خواهم کرد. این افکار باعث می‌شود که این والدین عزیز تلاش کنند که همیشه از کنار موضوعات جنسی کودک خود بگذرند. آن‌ها در مقابل پرسش‌های جنسی کودک، پاسخ‌های بی‌ربط و نادرست می‌دهند و یا ممکن است سکوت کنند و یا بدتر از همه ممکن است فرزندشان را بابت سؤالی که کرده، سرزنش کنند و احساس شرم در او ایجاد کنند. باید متناسب با سن کودک اطلاعاتی در اختیار آن‌ها گذاشت.

نیازهای لطیف و هنری و حس زیبایی ‌دوستی و قدرت‌نمایی در دوران نوجوانی اوج می‌گیرد، خوب است والدین این جنبه‌های فرزندان خود را تقویت کنند تا انرژی روانی خود را در این بخش تخلیه کنند. والدین با فراهم کردن شرایط شرکت کردن فرزندانشان در کلاس‌های هنری یا باشگاه‌های ورزشی می‌توانند تا حد زیادی توجه آن‌ها را از امیال جنسی به سمت امیال هنری و... جلب کنند.