آیا به حیوانات، دستی غذا بدهیم؟

سپهرغرب، گروه زیست‌بوم: تغذیه دستی حیوانات در فصول سرد موافقان و مخالفانی دارد، مخالفان معتقدند غذای دستی سیستم ایمنی بدن حیوانات را ضعیف و عادت آن‌ها را تغییر می‌دهد اما موافقان معتقدند این اقدام تغییری در روال طبیعی حیوانات ایجاد نمی‌کند.

حتماً بارها و بارها این جمله را به‌ویژه در چند سال اخیر شنیده‌اید که «حیوانات را در فصل زمستان فراموش نکنیم، به آن‌ها غذا بدهیم» شنیدن این جمله در ابتدا شاید جذاب و تا حدودی دل‌چسب باشد اما عده‌ای مخالف این کار هستند در مقابل عده‌ای هم مواقف‌اند و این کار را الزامی می‌دانند.

به‌نظر می‌رسد که نگهداری از حیوانات یا غذا دادن به آن‌ها به‌مرور به یک «ژست» زندگی شهری و به اصلاح «باکلاس بودن» تبدیل شده است، باید در همه این امور حد متعادل را نگه داشت تا نه حیوان و نه هیچ‌گونه زیستی آسیب ببیند.

قطعاً شما هم در کوچه و خیابان افرادی را دیده‌اید که مشغول غذا دادن به گربه‌ها هستند و حتی حتماً دیده‌اید که جداگانه برای آن‌ها از قصابی گوشت می‌خرند و با این کار لذت می‌برند، یا اینکه عده زیادی برنج پخته خود را که مثلاً از ناهار یا شامشان زیاد آمده را در کنار پنجره منزل یا پشت در می‌ریزند تا پرندگان آن را بخورند شاید سیر کردن تعدادی پرنده یا چند گربه برای انسان لذت‌بخش باشد اما مسئله این است که آیا کار درستی است یا نه؟ اینکه درنهایت به ضرر حیوان تمام نشود بسیار حائز اهمیت است.

برخی معتقدند که غذا دادن دستی موجب تغییر جیره غذایی حیوانات می‌شود و این مسئله زمینه بروز انواع بیماری‌ها را در آن‌ها ایجاد می‌کند و یا اینکه موجب می‌شود تا تعداد زیادی حیوان در یکجا جمع شوند و اگر یکی از آن‌ها بیمار باشد به همه سرایت می‌کند، یا اینکه زمان مهاجرت مثلاً پرندگان را تغییر می‌دهد اما در مقابل عده‌ای موافق غذا دادن به حیوانات هستند چون اعتقاددارند که تخریب زیستگاه‌ها موجب شده تا غذای در دسترس حیوانات کم شود و آن‌ها در تهیه غذا به‌سختی بیفتند آن‌ها می‌گویند تاکنون بیماری و یا تغییر زمان مهاجرت به علت غذادهی دستی به حیوانات گزارش نشده است.

     غذادهی دستی به حیوانات یک مبحث علمی است

دامپزشک حیات‌وحش گفت: غذا دادن دستی یک مبحث علمی است و نمی‌توان دراین‌باره نظر شخصی داد، علم روز دنیا می‌گوید حیوانات حیات‌وحش چرخه‌های طبیعی خود را دارند مگر اینکه یک اتفاقی مثلاً مانند خشک‌سالی رخ دهد و حیوانات برای تهیه غذا تحت‌فشار قرار گیرند که در آن زمان هم باید مطالعه شود که غذادهی دستی چگونه صورت گیرد و پراکندگی آن چقدر باشد یعنی باید شبیه پراکندگی طبیعی غذا در طبیعت باشد نه اینکه مثلاً یک حجم زیاد یونجه را در یکجا بریزیم و همه حیوانات مجبور شوند یکجا جمع شوند.

ایمان معماریان افزود: درواقع مقوله غذادهی به حیوانات در فصل سرما دو بخش دارد، یکی برای حیات‌وحش در زیستگاه‌های طبیعی و دیگری برای حیوانات بدون سرپرست و ولگرد است که هر دو تا نباید انجام شود، در مورد حیات‌وحش مگر اینکه تحقیقات جامعی روی یک زیستگاه انجام شود و بعد متوجه شویم که مثلاً خشک‌سالی، دست‌کاری‌های انسان، تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه منابع غذایی و آبی آن منطقه را محدود کرده است.

وی ادامه داد: در این شرایط هم باید تحقیقات جامعی انجام شود که چه جیره غذایی، به چه میزان، در چه جاهایی، با چه پراکندگی و چه حجمی باید برای این حیوانات استفاده شود آن‌هم فقط در موارد خاص، اصلاً این‌طور نیست که به مردم عادی توصیه کنید فصل سرد سال به حیوانات غذا بدهید، این توصیه درستی نیست.

وی اظهار کرد: در مورد حیوانات بدون صاحب هم جریان کاملاً متفاوت است، درباره آن‌ها اصل اولیه کنترل جمعیت است که حتماً باید انجام شود، این‌ها حیوانات اهلی هستند و اصلاً جایشان در زیستگاه‌های طبیعی نیست، حیواناتی هستند که انسان همواره برای مقاصد خود مانند تهیه شیر، گوشت، پشم، سواری، بارکشی و یا حفاظت از خود آن‌ها را به حیوانات اهلی تبدیل کرده و جای این‌ها اصلاً در طبیعت نیست و نباید به‌صورت رهاشده یا بدون صاحب باشند، جمعیتشان باید مدیریت شود.

دامپزشک حیات‌وحش ادامه داد: در این راستا مهم‌ترین اصل برای مدیریت جمعیت این حیوانات، مدیریت پسماند است یعنی باید زباله‌ها حتماً مدیریت شود که در اختیار این حیوانات قرار نگیرد چیزی که در کشورهای پیشرفته اتفاق می‌افتد اما ما در مدیریت پسماند ضعیف هستیم ازاین‌رو همواره در کوچه و خیابان غذای زیادی در اختیار این حیوانات قرار می‌گیرد این مسئله علاوه بر آسیب‌رسانی به آنان موجب می‌شود تا جمعیت این حیوانات بدون صاحب مثلاً سگ و گربه و بعضاً در برخی موارد انواع حشرات بی‌رویه افزایش یابد.

معماریان درباره اینکه چرا نباید به حیوانات دستی غذا داده شود، گفت: در مورد حیات‌وحش مشکلات متعددی برایشان ایجاد می‌شود اول اینکه نوع جیره غذایی آن‌ها ممکن است کاملاً متفاوت باشد مثلاً در مورد پرندگان مهاجر عده‌ای به آن‌ها در حجم بالا غذا می‌دهند که شامل گندم، ذرت و نان خشک است که این مواد کربوهیدرات خیلی بالا دارند درحالی‌که این ماده علاوه بر اینکه در جیره طبیعی این حیوانات وجود ندارد بلکه می‌تواند سم‌هایی مانند آفلوتوکسین را همراه خود به میزان بالا داشته باشد.

وی افزود: گزارش‌های متعددی از نقاط مختلف ایران شنیده‌ایم که مثلاً پرندگان زیادی در حجم زیادی تلف شده­اند و علت آن وجود سم در مکان زندگی آن‌ها اعلام شد، در ضمن این مسائل باعث می‌شود که مهاجرت آن‌ها کمتر شود یا کلونی آن‌ها کاهش یابد مثلاً اگر قرار بود 10 کلونی در جاهای مختلف باشد همه در مکانی جمع می‌شوند که در آنجا غذا ریخته می‌شود که اگر بیماری وجود داشته باشد تعداد تلفات افزایش می‌یابد، همچنین وزن آن‌ها زیاد می‌شود و این مسئله موجب کاهش قابلیت مهاجرتشان می‌شود، پرندگان مهاجر به‌صورت طبیعی در دوره‌هایی از مهاجرت نباید غذا بخورند یا غذاهایی با انرژی بسیار پایین بخورند.

وی تأکید کرد: درباره گونه‌های دیگر حیات‌وحش هم دقیقاً همین است اگر بدون مطالعه اقدام به این کار شود، علاوه بر اینکه ممکن است غذا غذای مناسبی برای آن‌ها نباشد و متابولیک شدید برایشان ایجاد کند می‌تواند چرخه طبیعی زندگی آن‌ها را کاملاً از بین ببرد و باعث می‌شود حیوانات به جوامع انسانی نزدیک‌تر شوند، خطرات برای شکار شدن و بیمار شدنشان افزایش یابد و سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف‌تر شود و مشکلات عدیده دیگری برای آن‌ها پیش آید.

دامپزشک حیات‌وحش درباره غذادهی به حیوانات اهلی گفت: حیوانات اهلی هم که اصلاً نباید ولگرد و رها باشند اگر یک سگ یا گربه تحت مدیریت انسان است یعنی صاحب دارد که در این شرایط مسلماً باید به حیوان غذا داده شود و باید بهترین غذا هم فراهم شود اما اگر بدون مدیریت و رها هستند در این شرایط اگر غذا یا زباله در اختیارشان قرار گیرد و مدیریت نشوند فقط باعث می‌شود که جمعیت آن‌ها به‌شدت و بی‌رویه افزایش یابد که این روند به‌مرور بر روی رفاه خودشان هم به‌شدت تأثیر می‌گذارد چون وقتی‌که جمعیتشان زیاد می‌شود دیگر همدیگر را نمی‌پذیرند و به هم آسیب می‌رسانند، بیماری‌های متعددی پیدا می‌کنند که برای آن‌ها هم به‌شدت مشکل‌ساز می‌شود.

این دامپزشک تأکید کرد: متأسفانه کاری را که فکر می‌کنیم فرهنگ مثبت است مانند دادن پسماندها یا ته‌مانده غذایمان به حیوانات بدون اینکه بدانیم غذای آن‌ها چیست؛ نه‌تنها کمکی به طبیعت و حیوانات نمی‌کند بلکه به‌شدت می‌تواند به آن‌ها آسیب هم برساند.

معماریان گفت: مثلاً گاهی در سطح شهر تهران هم دیده می‌شود که به پرندگان غذا می‌دهند حالا اینکه اصلاً غذای پرندگان چیست، حشره‌خوارند، نباید یکجا جمع شوند، اینکه چقدر بیماری ایجاد می‌کنند؟ این‌ها مسائلی است که اصلاً به آن‌ها توجه نمی‌شود فقط آن صحنه‌ای که به حیوان غذا می‌دهیم و فکر می‌کنیم که داریم سیرش می‌کنیم لذت‌بخش است بدون اینکه عواقبش را در نظر بگیریم.

وی تأکید کرد: یک کار بسیار بدی که می‌کنیم این است که زباله‌ها به‌ویژه زباله‌های تر که بدترین نوع زباله هستند را در سطح شهر رها می‌کنیم این کار هم با غذادهی دستی فرقی نمی‌کند چون به‌عنوان غذا به‌راحتی در اختیار حیوان قرار می‌گیرد، بنابراین باید پسماندهای خود را به‌خوبی مدیریت کنیم.

دامپزشک حیات‌وحش ابراز کرد: مقوله غذادهی به حیوانات در دنیا یک علم است و اجرای آن نیاز به مطالعه و تحقیق بسیار دارد این‌طور نیست که هر وقت دلمان خواست به حیوانات غذا بدهیم، این کار چرخه طبیعی زندگی آن‌ها را مختل می‌کند، مگر در موارد بسیار خاص که جمعیت خاصی از حیوانات برای تأمین غذا تحت‌فشار باشند که در این صورت هم نباید بدون مطالعه پیش رفت.

     با توجه به شرایط زیستگاه‌ها، تغذیه دستی حیوانات یک «باید» است

کارشناس حیات‌وحش و عضو کمپین پرواز دراین‌باره به ایرنا گفت: با تغذیه دستی به حیات‌وحش طبیعتاً داریم به‌نوعی در نظام طبیعی دست می‌بریم اما باید ببینیم که آیا لازم است این کار را انجام دهیم یا اساساً نیازی نیست و از سر دلسوزی و شاید نیت کمک می‌خواهیم این کار را انجام دهیم که من فکر می‌کنم به­دلیل دوم یعنی برای دلسوزی و به نیت کمک کردن به‌صورت صرف نباید این کار را انجام دهیم اما وقتی‌که شرایط به نحوی می‌شود که به علت تغییراتی ما که در اکوسیستم و زیستگاه جانوران ایجاد کردیم باید این کار را انجام دهیم چون در این حالت شرایط فرق می‌کند.

محمدعلی یکتانیک افزود: شرایطی که در کشور داریم درواقع تغذیه دستی را به یک «باید» تبدیل کرده است به این معنا که ما باید برای جبران مافاتی که در گذشته کردیم، یعنی عوامل انسانی که باعث شد زیستگاه‌ها تغییر کنند و بعضاً به‌طور کامل از بین بروند؛ حالا باید بتوانیم این شرایط را تا حدی مدیریت کنیم تا بقای این حیوانات بیش از این به خطر نیفتد، این کار در نقاط مختلفی از دنیا انجام می‌شود یعنی تغذیه دستی پرندگان و به‌طورکلی حیات‌وحش و وقتی‌که طبق اصول و ضوابط خودش دارد انجام می‌شود نامش می‌شود «مدیریت حیات‌وحش» و کارکرد حفاظتی دارد حتی برای احیای برخی از گونه‌های درخطر انقراض مثلاً مانند «کورکور حنایی» در بریتانیا اکنون بیش از یک دهه است که این اتفاق می‌افتد و توانستند به‌وسیله تغذیه دستی چند جفت از این پرنده درخطر انقراض را به 800 جفت افزایش دهند.

وی ادامه داد: در دنیا نمونه‌های مختلفی وجود دارد برای پلیکان، درنا، فلامینگو، عقاب‌ها و کرکس‌ها در نقاط مختلف آسیا، اروپا و امریکا به‌صورت دستی تغذیه می‌شوند، در بسیاری از تالاب‌های دنیا، فروشگاه‌هایی وجود دارد که غذایی را می‌فروشند که شما مجاز هستید وقتی وارد تالاب می‌شوید آن‌ها برای پرندگان پخش‌کنید چون این نکته خیلی مهم است اینکه غذایی که به پرندگان داده می‌شود غذایی باشد که هم ارزش غذایی خوبی داشته باشد و هم اینکه مناسب آن پرنده باشد.

این کارشناس حیات‌وحش و عضو کمپین پرواز افزود: مثلاً به پرندگان ماهی‌خوار مانند مرغ دریایی دادن نان کمکی نمی‌کند هرچند که استقبال می‌کنند یا چیپس و پفک با توجه به مزه‌ای که دارد ممکن است خیلی از حیوانات به‌ویژه پرندگان از آن‌ها خوششان بیاید اما باید بدانیم که وقتی این نوع مواد غذایی را به حیوانات می‌دهیم درواقع آن‌ها را سیر می‌کنیم و آن‌ها دیگر غذای طبیعی خود را نمی‌خورند درحالی‌که غذایی که به آن‌ها دادیم ارزش غذایی کمی دارند بنابراین ادامه این روند آن‌ها را ضعیف می‌کند و ممکن است دچار مشکلاتی شوند ازاین‌رو وقتی تغذیه دستی اتفاق می‌افتد باید بدانیم که با چه گونه‌ای مواجه هستیم، چطور باید این غذا را بدهیم و ارزش غذایی آن باید به چه صورتی باشد.

یکتا­نیک گفت: یک نکته بسیار بسیار مهم این است زمانی که ما به حیات‌وحش غذا­رسانی می‌کنیم باید بدانیم که شعاع خطر آن‌ها را با این کار کم می‌کنیم یعنی با این کار ترسشان از انسان کاسته می‌شود که این مسئله می‌تواند ارتفاع پرواز پرندگان را کم کند؛ می‌تواند باعث شود که بیش‌ازحد به انسان نزدیک شوند برای همین باید با تمهیداتی این کار انجام شود تا شعاع خطر طبیعی بین انسان و حیوان کم نشود بلکه بیشتر هم شود و هدف از غذا­رسانی هرگز نباید نزدیک کردن حیوانات به انسان باشد اما متأسفانه در بسیاری مواقع این اتفاق می‌افتد.

وی تأکید کرد: اما به‌طورکلی با توجه به تغییراتی که در زیستگاه‌های ما اتفاق افتاده است غذادهی دستی کاری است که باید انجام شود البته با در نظر گرفتن اصول و ضوابط آن تا آسیبی به حیوان وارد نشود.

این کارشناس محیط‌زیست درباره تغذیه دستی پرندگان مهاجر گفت: کار تغذیه دستی پرندگان مهاجر چند سال است در کشور انجام می‌شود و افتخار دارم این کار را 13 سال است در مازندران انجام می‌دهم و در انجام آن تمام نکات مهم را در نظر گرفتیم.

یکتانیک افزود: بنا به اعلام سازمان حفاظت محیط‌زیست حدود 90 درصد زیستگاه‌های تالابی خود را کاملاً ازدست‌داده‌ایم یعنی به بیابان و ریگزار تبدیل و منشأ گردوغبار شده‌اند آن 10 درصد باقیمانده هم بین 20 تا 80 درصد آسیب‌دیده‌اند درحالی‌که پرندگان مهاجر فقط جذب نقاطی می‌شوند که منشأ آبی مناسب باشد که با این وضعیت تالاب‌های ما به نظر پیدا کردن چنین زیستگاهی بسیار دشوار شده است.

وی عنوان کرد: درباره پرندگان مهاجر یک قانون وجود دارد اینکه پرنده مهاجر آبزی و کنار آبزی باید یک عرصه و پهنه آبی پنج هزار مترمربعی ببند تا فرود بیاید حالا این عرصه‌ها عمدتاً در کشور ما زمین‌های کشاورزی هستند که در نیمه دوم سال به‌وسیله بارش باران آبگیری می‌شوند که این مسئله در شمال کشور عمدتاً رخ می‌دهد و این زمین‌های تک‌محصولی عمدتاً شالی‌کاری در این شرایط دیگر حکم تالاب و سیستم طبیعی را ندارند که مقدار محدودی غذا در آن‌ها وجود دارد که بازمانده برنج‌هایی است که برداشت‌شده‌اند و مقداری هم ممکن است از گونه‌های سخت‌پوستان و جانوران ریز آبزی باشد، این میزان غذا هم خیلی سریع توسط پرندگان خورده می‌شود.

عضو کمپین پرواز ادامه داد: این در حالی است که دیگر زیستگاه طبیعی چندانی باقی نمانده تا پرندگان غذای موردنیاز خود را تأمین کنند، باید با رعایت اصول به آن‌ها کمک کنیم، در این میان برخی مسائلی که در ارتباط با غذادهی دستی مطرح می‌شود این است که این کار شرایط را برای حیوانات بدتر می‌کند، چاق می‌شوند، سیستم ایمنی بدنشان پایین می‌آید، مسیر مهاجرت آن‌ها تغییر می‌کند و عادتشان نیز تغییر می‌کند.

یکتانیک گفت: در این مدت 13 سالی که داریم این کار را انجام می‌دهیم هرگز این اتفاق نیفتاده است که ببینیم عادت مهاجرتشان تغییر کرده باشد یعنی آمدن و رفتن پرندگان آن بخشی که ما از طبیعت می‌فهمیم دلایل مشخصی دارد ازجمله اینکه چقدر زمستان‌ها سرد است، چقدر بارش اتفاق افتاده، چقدر اوضاع آب در زیستگاه آن‌ها مساعد است کم یا زیاد است، عرض‌های شمالی چقدر سرد شده‌اند، این مسائل روی جمعیت پرندگان اثر می‌گذارد و درست به‌موقع هر سال می‌آیند و به‌موقع هم می‌روند، حالا جمعیتشان نوسان دارد و هرگز در این 13 سال به این مسئله برنخوردیم که غذادهی دستی باعث شود که این‌ها زودتر بیایند یا دیرتر بروند.

وی درباره اینکه سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف می‌شود گفت: در مورد سیستم ایمنی هم درست معکوس آن چیزی که گفته می‌شود را تجربه کردیم، سال 1395 که آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان شیوع یافته بود و جمعیت بسیار بزرگی از این پرندگان مهاجر درگیر این ویروس شدند و از بین رفتند، آن سال ما رکورد جمعیت قوها را در زیستگاه سرخ‌رود مازندران داشتیم که عددی بین 10 تا 12 هزار قو بود که در طی تمام این سال‌ها هیچ سالی این‌قدر شلوغ نبود، آن سال 45 تن غذا شامل گندم و ذرت مرغوب برای پرندگان ریختیم به اضافه سبزیجات که تلفات قوها براثر این ویروس 50 قو بود آن‌هم از بین حدود 12 هزار قو، یعنی اصلاً این بیماری روی این پرندگان اثر نکرده بود من باور دارم چون این‌ها غذا داشتند از پا درنیامدند چون اگر غذا نداشتند ضعیف می‌شدند و آمار تلفات خیلی بیشتر می‌شد.

وی تصریح کرد: درواقع 50 قوی مرده از بین 12 هزار قو را می‌توان یک آمار طبیعی در نظر گرفت که اصلاً ربطی به این بیماری ندارد باوجوداینکه آزمایشات آنفلوآنزای قوها را تأیید کرده بود با این حساب حتی پایین آمدن سیستم ایمنی هم در این میان رد می‌شود.

این کارشناس حیات‌وحش در گفتگو با ایرنا ادامه داد: همچنین می‌گویند که با این کار پرندگان و یا حیوانات عادت می‌کنند به اینکه گندم و ذرت بخورند درحالی‌که اگر غذای طبیعی برای پرندگان در زیستگاه وجود داشته باشد پرندگان اصلاً سراغ گندم و ذرت نمی‌روند چون غذای طبیعی آن‌ها نیست و هیچ‌وقت در زیستگاهشان با این دانه‌ها برخورد ندارند زمانی به خوردن این غذاها روی می‌آورند که غذای طبیعی تمام ‌شده باشد، غذاهایی مانند جلبک‌ها، بنتوزها، نرم‌تنان، سخت‌پوستان و گیاهانی که تغذیه می‌کنند دیگر در زیستگاه نباشد، در این شرایط است که پرندگان به خوردن گندم و ذرت روی می‌آورند.

یکتانیک عنوان کرد: کره زمین هشت میلیارد جمعیت دارد و تمام زیستگاه‌ها چه در خشکی، چه در دریا و تالاب همه دستخوش تغییرات بسیار زیادی شدند، سالانه بیش از یک و نیم میلیون پرنده در فریدون‌کنار قتل‌عام می‌شوند و تمام این پرندگان به‌وسیله دانه‌های کپک‌زده‌ای که صیادان پخش می‌کنند جذب دام می‌شوند پس غذادهی دستی باید با هوشیاری کامل صورت گیرد تا آسیبی به حیات‌وحش وارد نشود.

وی تأکید کرد: باید در شرایطی مانند یخبندان غذادهی انجام شود، شرایطی که عرصه‌های تغذیه پرندگان از بین رفته باید غذادهی صورت گیرد، باید غذا دادن به حیات‌وحش با توجه به رعایت اصول و ضوابط آن و اینکه باید سخاوتمندانه انجام شود صورت گیرد نه اینکه دانه‌های کپک‌زده را به حیوان بدهیم این خیانت است، در کشور ما با توجه به شرایط زیستگاه‌ها غذادهی به حیات‌وحش از اوجب واجبات است.