نماهای ساختمانی چه تأثیری در جلوگیری از آشفتگی بصری دارد؟

سپهرغرب، گروه شهر: آلودگی بصری از مفاهیم جدیدی است که از معضلات نظام شهری محسوب می‌شود همان‌طور که هوای آلوده بر سلامت شهروندان اثرات ناگوار دارد این موضوع نیز اثرات منفی زیادی بر شهروندان دارد که شامل انواع آلودگی رنگ، نور و نمادی می‌شود.

اگر نماهای ساختمانی شهرها با فرهنگ و هنر آن شهر عجین شده باشد، قطعاً ظاهر زیبا و هماهنگی نماهای شهری را در شهرها شاهد هستیم حال اگر بتوان گذرگاه‌های زیبا و آرامش بخش در شهر ایجاد کرد، شهروندان در آن شهر احساس آرامش و نشاط می‌کنند که سبب افزایش بهره‌وری کاری، آرامش فکری، سلامتی روانی و در نتیجه سلامت جامعه خواهد بود.

 مشارکت شهروندان عامل موفقیت‌آمیز طرح‌های شهری

«رؤیا هنر خواه»، کارشناس و دکترای شهرسازی و معماری در‌این‌باره می‌گوید: سیما‌و‌منظر شهری یکی از عناصر با اهمیت هویت شهری و ارکان تأثیرگذار شهرسازی است.

وی می‌افزاید: در گذشته بسیاری از شهرها به واسطه شکل و ظاهر خود شناخته می‌شد این موضوع به وضوح در بسیاری از شهرهای ایران قابل مشاهده است، اما امروز مجموعه‌ای از ساختمان‌های منفرد بدون هیچگونه ارتباط و پیوند در کنار هم قرار گرفته است.

این کارشناس حوزه شهرسازی ادامه می‌دهد: در شهرها به خصوص در شهر بندرعباس به علت تقلید کورکورانه و نداشتن ضابطه مشخص در ایجاد بدنه شهر، در نماسازی شاهد وجود ساختمان‌هایی هستیم که در اکثر موارد شبیه به ساختمان‌های دوران روم و یونان باستان است.

وی اظهار می‌کند: نماهایی در سطح شهر بندرعباس وجود دارد که با اقلیم و بوم منطقه و فرهنگ عجین نیست و از طرفی با سیل عظیمی از بنرهای تبلیغاتی و تابلوهای ساختمان‌های تجاری رو‌به‌‌رو هستیم بدون اینکه جانمایی و طرح از پیش تعیین شده‌ای را دنبال کنند همین عامل آشفتگی و هرج و مرج شهری بوده است.

هنرخواه با بیان اینکه طراحی باید متناسب و با استفاده از اصول استاندارد باشد، اضافه می‌کند: اصول طراحی منظر باید با توجه به نوع اقلیم و فرهنگ منطقه در نظر گرفته شود چراکه این موضوع از اهمیت بسیاری برخوردار است.

وی راه برون‌رفت از نماهای بی‌اصول و استاندارد را تعریف صحیح کالبد شهری و اجرای بعضی برنامه‌های با کیفیت شهری عنوان می‌کند و می‌افزاید: کلیدی‌ترین عوامل موفقیت‌آمیز شهرها در اجرای طرح‌های شهری، ارتباط مداوم با شهروندان و سپس استفاده از نظرات و پیشنهادات ساکنان شهرها در مقیاس خرد لازم و ضروری است.

این کارشناس شهرسازی می‌گوید: افزودن یک بخش مجزا به طرح‌های فرادست شهری مانند طرح‌های توسعه، عمران شهری و یا طرح تفصیلی با عنوان منظر شهری و تدوین بعضی ضوابط در مورد نماسازی شهرها را باید داشته باشیم که با استانداردهای منطقه و فرهنگ سازگار باشد.

 بی‌هویتی ساختمان‌های شهر

«هادی جعفری» مسئول واحد طراحی شهری معاونت معماری شهرسازی شهرداری بندرعباس در مورد وضعیت نماهای ساختمانی شهر به خبرنگار ایمنا می‌گوید: برای نماهای شهری ابتدا باید تصویر درستی از شهر بندرعباس و گستره شهرهای ساحلی استان داشته باشیم که در این راستا با مطالعه لیست ثبت شده تاریخی در می‌یابیم که اکثر آثار بر جای مانده مربوط به دوران پس از اسلام بوده و با توجه به نوع فرهنگ و نگرش اسلامی توجه به مسائل شرعی در بناها و نماها، علاوه بر تمرکز روی مسائل اقلیمی به چشم می‌خورد.

وی می‌افزاید: با توجه به مراودات دو سویه مردم منطقه با بازرگانان و گردشگران و کشورهای خارجی همچنین حضور استعمارگران در منطقه، نمی‌توان از تأثیرپذیری از فرهنگ‌ها و معماری دیگر نقاط غافل شد البته وجود چند اثر معماری تاریخی مربوط به هندوها و پرتغالی‌ها تأیید کننده این مهم است.

جعفری تصریح می‌کند: پس از فراهم شدن امکان بهره گیری از انرژی برق در خنک کردن فضاهای داخلی به مرور تکنولوژی تأثیر خود را در حذف شاخصه‌های مهم معماری خطه ساحلی هرمزگان همچون بادگیر، رواق و تزئینات نشان داد؛ این خود باختگی در برابر رشد شتابان تکنولوژی و غافل شدن از فرهنگ مردم و یافته‌های معماری بومی به مرور ساختمان‌ها را دچار نوعی بی هویتی کرد.

وی ادامه می‌دهد: تغییر نوع قطعه بندی زمین و تغییر مقررات سطح اشغال بنا منجر به محدود شدن زیربنا در حد 60 درصد شمالی قطعه به تاسی از مدل‌های وارداتی و از بین رفتن یکباره آنچه در طول زمان تجربه شده بود، شد در ادامه با توجه به اینکه ساخت و ساز در حد یک طبقه انجام می‌گرفت و سعی می‌شد نمای ساختمان در محدوده دیوار حیاط محصور بماند، تأثیر چندانی از جانب نمای ساختمان بر محیط اطراف احساس نمی‌شد، اما با گسترش روزافزون جمعیت و بالا رفتن هزینه زمین نگاه‌ها معطوف به بلند مرتبه‌سازی شد.

 تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله داریم

مسئول واحد طراحی شهری اضافه می‌کند: با توجه به ضعف نظارتی و طراحی، به مرور شاهد قد کشیدن ساختمان‌هایی هستیم که فقط اندیشه ارزان‌تر تمام شدن آن باعث شده از هر نظر فاقد پیشینه باشد البته در مقابل ساختمان‌هایی نیز در این سال‌ها ساخته شد که با فرهنگ و معماری سنتی شهر هماهنگ و در یک راستا بوده است اما دید سنت‌گرایی صرف یا اصیل نبودن اثر، مانع از ارائه یک الگو برای آیندگان شده است.

وی می‌افزاید: پس از یک دوره طولانی سکوت در برابر شیوه معماری ساختمان‌ها در شهر بندرعباس و دادن اختیار کامل تولید نمای ساختمان به سازندگان ساختمان‌ها، سلسله جلساتی با موضوع نمای ساختمان‌های شهر بندرعباس به محوریت حوزه معاونت شهرسازی و معماری شهرداری بندرعباس در سال‌های گذشته آغاز شد و صاحب نظران در دانشگاه‌ها، نظام مهندسی ساختمان، اداره کل راه و شهرسازی استان، شورای اسلامی شهر به بحث در این خصوص پرداختند و ضمن بررسی وضعیت موجود و قوانین و طرح‌های فرادست، راهکار در مقطع فعلی تدوین ضوابط نما (انضباط نما) تشخیص داده شد که این مهم نیز پس از برگزاری جلسات و مباحث فراوان به سرانجام رسید و به تأیید شهرداری بندرعباس، شورای اسلامی شهر، فرمانداری بندرعباس و کمیسیون سیما و منظر اداره کل راه و شهرسازی استان رسیده و اکنون در زمینه طراحی ساختمان‌های شهر بندرعباس ملاک عمل است، البته تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله داریم.

 نماهای ساختمانی چه تأثیری در جلوگیری از آشفتگی بصری و هویت شهری دارند؟

جعفری می‌گوید: صحبت درباره هویت در معماری کار بسیار تخصصی است و صاحب نظران دیدگاه‌های مختلفی در این زمینه دارند هویت پدیده‌ای زنده است و در یک زمان خاص متوقف نمی‌شود، بلکه دائم دستخوش تغییرات می‌شود. معماری ساختمان‌های یک شهر می‌تواند آیینه‌ای از تفکرات غالب حاکم بر یک شهر باشد. معماران در دوره‌های مختلف در سراسر جهان بسته به اقتضای زمان و مکان دیدگاه‌های مختلفی داشته و دارند که تنوع معماری ساختمان به عنوان محصول نهایی این موضوع را نشان می‌دهد.

وی ادامه می‌دهد: آشفتگی بصری در نمای ساختمان‌ها را می‌توان با کنترل چند کمیت مانند رنگ و جنس، بافت مصالح و میزان شفافیت بنا (درصد شیشه) کنترل کرد و به نوعی انضباط نما و هماهنگی با ساختمان‌های مجاور را برقرار کرد، اما رسیدن به هویت یا شخصیت بخشی نمای ساختمان‌ها از طریق عوامل کیفی امکان پذیر خواهد شد.

 ورود نماهای ساختمانی به صورت سنتی

مسئول واحد طراحی شهری شهرداری بندرعباس می‌گوید: امروز ابتکار عمل به دست کارشناسان و معماران شهر است و سرمایه گذاران باید در این زمینه با طراحان همکاری لازم را داشته باشند.

وی خاطرنشان می‌کند: نماسازی سنتی را نمی‌توان در تمامی موارد توصیه کرد، البته می‌توان برای عرصه‌های تاریخی شهر و حریم آثار تاریخی ضوابط سخت‌گیرانه‌ای وضع کرد که متولی آن میراث فرهنگی است که بر مبنای آن عمل شود اما در خصوص دیگر نقاط شهر ما با ساختمان‌های جدید با توجه به نیاز امروز مواجه هستیم و باید راهکارهای معماری و ارائه الگوهای طراحی توسط متخصصان با توجه به زمینه و اقلیم و سابقه تمدنی و نیازهای امروزی ارائه شود و در این زمینه تا ایده‌آل فاصله زیادی وجود دارد.