اذعان وزارت بهداشت به اشکالات در غربالگری‌های بارداری

سپهرغرب، گروه سلامت: رئیس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با بیان این‌که غربالگری که اکنون خارج از دستورالعمل‌ها صورت می‌گیرد مشکلاتی دارد، گفت: ممکن است مادران با یک تست تصمیم به ختم بارداری بگیرند.

دکتر اشرف سماوات درباره مصوبه حذف غربالگری اجباری جنین و تغییرات در قانون سقط جنین مبتلا به بیماری در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در طرح جوانی جمعیت، کمیسیون جمعیت مجلس به موضوعات مختلف با هدف توسعه جمعیت پرداخته و تصمیماتی در حوزه‌های مختلف اتخاذ شده است.

وی با اشاره به اینکه این کمیسیون در مورد غربالگری سلامت جنین، سقط‌درمانی و راه‌های پیشگیری از بارداری هم تصمیماتی در قالب این طرح گرفته است که جای بحث دارد، گفت: در قالب این طرح، محدودیت‌هایی برای غربالگری سلامت جنین و سخت‌تر شدن مراحل سقط جنین مبتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج و پیشگیری از بارداری نیز در نظر گرفته شده است.

سماوات به توضیح درباره دلایل مجلس برای اتخاذ این تصمیم پرداخت و گفت: این‌که تست غربالگری لزوماً و قطعاً دال بر بیماری جنین نیست و تنها یک احتمال بیشتر را مطرح می‌کند و عدم آگاهی مناسب مادران از این موضوع ممکن است باعث شود مادران باردار با یک تست احتمالی، تصمیم به ختم بارداری بگیرند، نمی‌تواند دلیل محدودیت غربالگری باشد بلکه دلیل موثقی برای نیاز به تعمیق و گسترش آموزش‌ها است.

رئیس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت همچنین درباره مبنا قرار دادن یک مطالعه انجام‌شده در یکی از دانشگاه‌ها توسط کمیسیون جمعیت گفت: از نظر وزارت بهداشت مطالعه‌ای که مبنای طرح این گونه ایرادات در مجلس قرار گرفته است برای این نوع تصمیم‌گیری شواهد متقنی را فراهم نکرده است و مناسب نیست ضمن اینکه حتی اگر این مطالعه صحیح هم باشد، جایگاه تصمیم‌گیری در مجلس اقتضا می‌کند براساس یک مطالعه تصمیمی اخذ نشود، شواهد متعدد بررسی شوند تا با تشخیص مشکلات و ابعاد واقعی و نه فرضی آنها ریشه‌یابی صورت گیرد و مشکل از بین برود.

سماوات با اذعان به اینکه "وزارت بهداشت می‌داند غربالگری‌ای که اکنون خارج از چارچوب دستورالعمل‌ها صورت می‌گیرد بعضاً مشکلاتی دارد"، تصریح کرد: به همین دلیل ضمن مطالعه شرایط و تهیه سند مطالعاتی توسط کمیته تدوین برنامه، طرح ساماندهی تدوین شده است و همان‌طور که از اسم طرح مشخص است مشکلات هدف قرار گرفته است؛ اگر مجلس به بررسی دلایل و شواهد طرح‌شده در سند مطالعاتی و راهکارهای تدوین‌شده در طرح ساماندهی بپردازد، مشخص می‌شود که ایرادات غربالگری پیش از تدوین طرح بررسی شده و هدف رفع این اشکالات است و در صورتی که حمایت کافی از اعمال استانداردهای در نظر گرفته‌شده در این برنامه به‌طور جامع صورت گیرد، مشکلات برطرف می‌شود و مردم به‌طور کامل از مواهب سلامت‌افزای غربالگری جنین برخوردار می‌شوند!

وی درباره ایرادات وارده به غربالگری در خصوص افزایش سقط قابل اجتناب عنوان کرد: از آنجایی که افزایش جمعیت یک بحث ملی است، وزارت بهداشت هم به‌شدت مدافع این موضوع است و در راستای پیشبرد اهداف تلاش می‌کند. در برنامه ساماندهی غربالگری این موضوع مدنظر قرار گرفته و تلاش شده است با تعیین کات‌اف مناسب برای تعیین ریسک مادر برای تولد جنین مبتلا و استفاده از تست‌های غیرتهاجمی (که هم‌اکنون داخل کشور در حال انجام است) و شدت بخشیدن و وسیع کردن آموزش‌ها ایرادات وارده رفع شود؛ این موضوع علاوه بر تأکید روی استانداردسازی فنی و تعیین تعرفه و تلاش برای پوشش بیمه خدمات است؛ بنابراین در زمان حاضر آنچه بر سر آن بحث می‌شود نحوه تحلیل مشکل و اولویت‌بندی راه‌حل‌ها به‌نحوی است که با تمرکز روی مشکلات اصلی کاهش جمعیت بتوانیم در مدت کوتاه و با حداقل صرف منابع بالاترین تأثیر را در افزایش جمعیت داشته باشیم و مشکلات در سایر حوزه‌ها را در جای خود بررسی کنیم.

سماوات افزود: به همین منظور انتظار می‌رود مجلس به‌ویژه در حوزه استراتژیک توسعه جمعیت با بررسی شواهد متقن، اولویت‌گذاری کند تا به هدف واحدی که داریم، دست یابیم. موضوع سقط جنین مبتلا و غربالگری سلامت جنین گرچه یکی از مهم‌ترین مسائل سلامت و حتی اجتماعی است اما اولویت توسعه جمعیتی نیست و مشکلات احتمالی آن هم نمی‌تواند به‌درستی در کمیسیون جمعیت طرح و به‌طور مفصل بحث شود و به این دلیل باید موضوع در کمیسیون تخصصی مورد موشکافی تخصصی قرار گیرد و حتی اگر جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی دارد می‌تواند در کمیسیون‌های مشترک بحث شود و نباید وقت و تمرکز کمیسیون جمعیت را که با هدف توسعه جمعیت فعالیت می‌کنند اشغال کند؛ به‌علاوه وجود ده‌ها مسئله مطرح در این کمیسیون فرصت طرح مفصل و همه‌جانبه مشکلات و راه‌حل‌های مربوط به سقط جنین مبتلا و غربالگری سلامت جنین را از نمایندگان مردم در کمیسیون تخصصی می‌گیرد.

رئیس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت گفت: این امکان وجود دارد که به‌جای پرداختن به مباحث فرعی و یا بی‌ارتباط به توسعه جمعیت با تمرکز بر چند بحث مهم جمعیت را افزایش داد و به مرز جانشینی و بالاتر رساند؛ لذا پیشنهاد می‌شود مجلس منابع محدود را در راستای چنین مواردی برنامه‌ریزی کند.

وی همچنین گفت: همان‌طور که بارها اعلام شده است غربالگری در چارچوب تعیین‌شده علاوه بر اینکه تأثیر منفی بر رشد جمعیت ندارد بر سلامت کودکان تأثیر مثبت دارد؛ چرا که از نقطه نظر جمعیت‌شناسی وقتی یک کودک سالم به دنیا می‌آید سبب توسعه جمعیت می‌شود زیرا خود عدد تولد را می‌افزاید و به‌علاوه با سلامت به دوران باروری می‌رسد و در حفظ موالید و چرخه دائمی جمعیت به‌درستی مشارکت می‌کند.

سماوات افزود: وزارت بهداشت در راستای دستورات مقام معظم رهبری که بر توسعه جمعیت سالم و بالنده تأکید دارند، اقدام کرده است و به همین دلیل از سلامت جنین و کودکان با برنامه‌های غربالگری صیانت می‌کند بنابراین غربالگری چنانچه استاندارد و با نظارت انجام شود ابزار بسیار مهم اطمینان‌بخش به والدین برای سلامت جنین و داشتن چندین فرزند سالم است.

رئیس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت ادامه داد: بدیهی است باید خانواده‌ها از این موهبت، عادلانه برخوردار شوند. برای رعایت عدالت در سلامت که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر آن تأکید شده است باید فقیر و غنی و روستایی و شهری از آن برخوردار شوند و حمایت حاکمیتی از اجرای این برنامه‌ها صورت گیرد.

وی تأکید کرد: برنامه‌های غربالگری سلامت جنین و کودکان علاوه بر تأثیر بر توسعه جمعیت سالم و حفظ چرخه آن از بیماری‌های بسیار وخیم ذهنی و جسمی نیز پیشگیری می‌کنند و از این طریق ارکان خانواده را مراقبت می‌کنند، زیرا مادر و پدر و خود بیمار تقریباً در تمام موارد سختی بسیار سنگینی را چه به‌لحاظ اجتماعی و چه به‌لحاظ مالی تحمل می‌کنند و تقریباً در تحمل این سختی‌ها تنها هستند و کمکی درخور دریافت نمی‌کنند و پذیرش اجتماعی مناسب ندارند، این موضوع حتی باعث غفلت والدین از کودکان سالم می‌شود و آنها نیز صدمه می‌بینند، به‌علاوه چنین خانواده‌هایی از داشتن فرزند بیشتر امتناع می‌کنند و یا در غیر این‌صورت فرزندان معلول بیشتری به دنیا می‌آورند. چنانچه این اختلال در مادران جوان رخ دهد این عدم تمایل به فرزندآوری جدی و آسیب‌زاست، به همین دلیل غربالگری در مادران جوان و شناسایی مادرانی که ریسک آنها در محدوده کات‌آف افراد پرریسک است بسیار مهم و حتی مهم‌تر از غربالگری مادران در سنین بالاتر است. این افراد در مجموع بیش از 1500 مورد از بیماران تریزومی را سالانه به دنیا می‌آورند، البته باید با آموزش‌های مفید و مؤثر و حمایت‌های لازم هر گونه دغدغه را از آن‌ها دور کنیم و طی دوران حاملگی با آرامش نهایت حمایت را انجام دهیم، نباید هیچ تست اضافه‌ای انجام و هیچ اقدام غیرضروری به مادران تحمیل شود و خانواده باید با آرامش و اطمینان از سلامت جنین دوران بارداری را سپری کنند و اگر جنین قطعاً مبتلا بود که این در موارد کمی از بارداری‌ها اتفاق می‌افتد اولاً به‌درستی موضوع انتقال یابد ثانیاً تصمیم مادر مورد حمایت قرار گیرد.

سماوات بیان کرد: سقط جنین مبتلا به انواع بیماری با در نظر گرفتن مبانی فقهی مربوطه و با شروطی سخت در زمانی محدود طبق قانون جمهوری اسلامی ایران ممکن است و این به کاهش 9000 تولد از این انواع بیماری در سال کمک می‌کند! در حالی که همزمان فرصت به دنیا آوردن فرزندان متعدد سالم را به خانواده می‌دهد. در تمام برنامه‌های غربالگری ایجاد این فرصت همزمان با فرصت اجتناب از داشتن فرزند معلول وجود دارد.

رئیس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با یادآوری اینکه وزارت بهداشت مسئول سلامت مردم است، گفت: سخت‌تر کردن مراحل سقط قانونی مشکلی را حل نمی‌کند، چرا‌که این مراحل به‌اندازه کافی دشوار است و معرفی مادر به پزشکی قانونی برای ختم بارداری زمان زیادی را لازم دارد که ممکن است درصورت سخت‌تر شدن مراحل و نیاز به زمان بیشتر مادران به سقط‌های غیرقانونی روی بیاورند.

وی تصریح کرد: با وجود این هرگونه بررسی و ممیزی در راستای رعایت استانداردها و تحکیم کامل آن‌ها حق مردم و نمایندگان محترم است و باید در این راستا سختگیرانه‌ترین استانداردها اعمال شود و نباید حتی یک سقط جنین سالم صورت گیرد بنابراین انتظار می‌رود مجلس در راستای نظارت بر اعمال کامل استانداردها و فراهمی امکانات مربوطه برای اجرای استانداردهای برنامه‌های غربالگری و اقدامات اجرایی سقط درمانی هر گونه اقدام قانونی را به انجام رساند و غربالگری و یا سقط جنین مبتلا قربانی اختلال احتمالی در مدیریت بعضی فرآیندها نشود و یا به‌عبارت ساده‌تر برای حل مشکل صورت مسئله را پاک نکنیم.

سماوات با بیان اینکه "اکنون 3 دستورالعمل ملی (نسخ 97 و 88 و 99) درباره غربالگری سندروم داون وجود دارد که در هیچ کدام از آنها به غربالگری اجباری اشاره نشده است"، اضافه کرد: غربالگری به هیچ وجه اجباری نبوده است. بر اساس دستورالعمل‌های وزارت بهداشت غربالگری صرفاً توصیه می‌شود. با توجه به اینکه تعدادی شکایت از سوی خانواده‌هایی صورت گرفت که غربالگری نکردند و فرزند مبتلا به دنیا آوردند، مقرر شد مادر تصمیم خود را مستند کند، این به‌معنای اجبار نیست بلکه به‌معنای قبول مسئولیت تصمیمی است که خانواده گرفته است و این صیانت از حقوق پرسنل است.

رئیس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت ادامه داد: هیچ اجباری در این خصوص وجود ندارد و توصیه پزشک به اقدام مناسب پزشکی، وظیفه اوست و مبانی اخلاق حرفه‌ای دارد. چنانچه پزشکی خارج از قواعد پزشکی به بیمار توصیه‌هایی داشته باشد باید با وی برخورد شود و نباید توصیه درست پزشکی اجبار تلقی و ممنوع شود.

سماوات با اشاره به اینکه غربالگری‌ها اگر درست انجام شوند برای مادر و خانواده آرامش‌بخش هستند، گفت: ایرادات فعلی که به غربالگری گرفته می‌شود برخی از مواردی است که در خارج از چارچوب دستورالعمل کشوری انجام می‌شود که این ایراد وارد است و ما آن را پذیرفته‌ایم؛ به همین دلیل برنامه سامان‌دهی برای این موضوع تدوین و اجرا شده است تا استانداردها در همه بخش‌ها اعمال شود.

وی یادآور شد: معتقدیم این حق مجلس است که انجام غربالگری در چارچوب استانداردهای سختگیرانه دستورالعمل‌ها را مطالبه و پیگیری کند و با وضع قوانین مناسب امکانات آن را فراهم سازد اما تصمیم‌گیری‌ها نباید به‌صورت معکوس باعث عقبگرد در شاخص‌های سلامت و کاهش توسعه سلامتی کودکان کشور و بروز هزارها معلول و خانواده‌های درگیر شود.

رئیس اداره ژنتیک دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در پایان با بیان اینکه باید با تشریک مساعی بین کارشناسان فنی سه قوه بهترین تصمیم درباره این موضوع اخذ شود، اظهار کرد: البته این به‌لحاظ کارشناسی شامل سخت‌تر کردن کارها برای مردم نیست؛ موضوع صدور دستور سقط جنین صعب‌لعلاج بهتر است تمام‌اتوماتیک و سیستمی شود و پیشنهاد می‌شود مجلس محترم از راهکارهای سیستمی شدن آن حمایت کند.