به همت فناور همدانی؛

اراضی کشت زیرپلاستیکی، نفس ‌تازه می‌کنند

لزوم پای‌کار آمدن مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی

سپهرغرب، گروه کاردانش - طاهره ترابی مهوش : سپهرغرب، گروه کاردانش - طاهره ترابی‌مهوش: فناوران شرکت آتیه طراح ماشین تارا وابسته به مرکز رشد دانشگاه بوعلی توانسته‌اند با ساخت دستگاه جمع‌کن خودکار مالچ پلاستیکی بومی‌شده از اراضی کشت زیرپلاستیکی این معضل بزرگ زیست‌محیطی را حل کنند.

افزایش دمای کره زمین در اثر تغییر اقلیم، به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم، بر مصرف آب و انرژی در بخش کشاورزی اثر گذاشته و نگرانی‌های جهان کنونی در رویارویی با چالش بزرگ کمبود آب را سبب شده است. امروزه مالچ‌پاشی به‌عنوان یکی از راهبردهای کاربردی در راستای بهبود مدیریت مصرف آب و انرژی مطرح است. از مزایای کاربرد مالچ‌ها در خاک می‌توان به کاهش تبخیر آب، فرسایش خاک، آلودگی ناشی از آفت‌کش‌ها، بیماری‌ها، علف‌های هرز و مصرف علف‌کش‌ها و همچنین نگهداری رطوبت خاک، کنترل دمای خاک، بهبود ساختمان خاک، بهبود استقرار و رشد گیاه و اثر بر ریزجانداران خاک اشاره نمود.

مشکل استفاده از مالچ‌های پلاستیکی زمانی خود را نشان می‌دهد که دوره کشت به پایان رسیده و کشاورزان برای کشت محصول بعدی مجبور به جمع‌آوری این مالچ‌ها می‌شوند و این در حالی است که این لایه‌های پلاستیکی در طول دوره کشت زیر آفتاب پوسیده ‌شده‌اند و بخش اعظمی از آن در زمین باقی می‌ماند که این پلاستیک‌ها علاوه بر نابود کردن خاک، اثرات مخرب زیست‌محیطی را نیز به همراه دارد.

براین اساس با وجود آن‌که کشاورزان در پایان دوره کشت نسبت به جمع‌آوری پلاستیک‌ها اقدام می‌کنند، ولی قسمت اعظم این پلاستیک‌ها در محل باقی می‌ماند و علاوه بر ایجاد مشکلاتی برای کشاورزان به مسمومیت خاک نیز منجر می‌شود.

به‌طوری‌که شیرابه‌های ناشی از پلاستیک‌های مدفون‌شده زیرخاک از ترکیباتی شامل فلزات سنگین و سایر ترکیبات خطرناک برخوردار است که مشکلات عدیده‌ای را برای محیط‌زیست به همراه دارد براین اساس استفاده از فنّاوری‌های نوین در راستای جمع‌آوری اصولی این پلاستیک‌ها این روزها یک نیاز ضروری در عرصه کشاورزی نوین است حال ‌آنکه خوشبختانه شرکت آتیه طراح ماشین تارا وابسته به مرکز رشد دانشگاه بوعلی طی سال‌های اخیر اقدام به طراحی و تولید دستگاه جمع‌کن خودکار مالچ پلاستیکی نازک مزارع صیفی‌جات به‌صورت بومی شده کرده است براین اساس با توجه به اهمیت این موضوع بر آن شدیم تا با مدیرعامل این شرکت گفتگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مدیرعامل شرکت آتیه طراح ماشین تارا وابسته به مرکز رشد دانشگاه بوعلی با بیان اینکه طی یک دهه اخیر کشت نایلونی بیشتر در مزارع صیفی‌جات و جالیزی انجام می‌شود گفت: در کشت سبزی و صیفی‌جات و محصولات جالیزی پلاستیک مانع تبخیر آب و در واقع منجر به صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود و محیط ریشه را گرم‌تر می‌کند در نتیجه در سطح خاک جوانه‌سازی بیشتری صورت می‌گیرد که موجب تولید بیشتر محصول و عملکرد بالای آن می‌شود.

حسین باقرپور با اشاره به کارکرد دیگر پلاستیک در کشت سبزی و صیفی‌جات و محصولات جالیزی که موجب حذف علف‌های زائد و هرز می‌شود گفت: آنچه باید به آن توجه کرد این است که مزایای استفاده از پلاستیک یک روی سکه است روی دیگر آن مضرات و تهدید‌های زیست محیطی آن است، زیرا اگر نسبت به جمع‌آوری پلاستیک پس از پایان برداشت اقدام نشود باعث آلودگی زیست‌محیطی در سطح اراضی خواهد شد که متأسفانه بسیار شاهد آن هستیم.

وی با تأکید بر اینکه تجزیه پلاستیک در خاک به ده‌ها سال زمان نیاز دارد و باقی ماندن پلاستیک در خاک همچنین مانع شخم‌زنی مناسب در کشت دوره بعد می‌شود خاطرنشان کرد: معضل رهاسازی پلاستیک بیشتر در اراضی اجاره‌ای است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان افزود: جمع‌آوری پلاستیک‌هایی که برای کشت محصول از آن‌ها استفاده شده، مستلزم وقت و هزینه زیاد است به همین علت معمولاً در زمین‌های کشاورزی که اجاره می‌شوند شاهد رهاسازی پلاستیک و عدم جمع‌آوری آن‌ها هستیم و تأسف‌بارتر اینکه مستأجر بعدی نیز برای کشت جدید پلاستیک قبلی را دفن می‌کند و همین امر در آینده نزدیک منجر به از هم پاشیدن ساختار خاک و فرسایش آن می‌شود.

باقرپور افزود: علاوه براین رهاسازی این پلاستیک‌ها در اغلب اراضی کنار جاده‌ای در بیشتر شهرهای ایران چهره زشتی را برای مزارع ایجاد کرده است به‌طوری‌که دیگر از خبری از طراوت مزارع نیست.

وی با تأکید بر اینکه این مشکل در دیگر کشورهای اروپایی و آمریکایی که از این نوع کشت بهره می‌برند به دلیل استفاده از پلاستیک مرغوب در مالچ‌کشی ایجاد نمی‌شود اذعان کرد: در مزارع کشاورزی این کشور‌ها امکان کامل جمع‌آوری پلاستیک‌ها به‌صورت کامل وجود دارد اما در کشور ما متأسفانه ازآنجایی‌که پلاستیک استفاده شده نازک بوده و از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست بر اثر باد، باران و آفتاب پوسیده شده و امکان جمع‌آوری آن از زمین وجود ندارد.

مدیرعامل شرکت آتیه طراح ماشین تارا با تأکید بر اینکه وجود چنین معضلاتی ما را بر آن داشت تا در شرکت آتیه طراح ماشین تارا وابسته به مرکز رشد دانشگاه بوعلی به فکر ساخت دستگاه جمع‌کن پلاستیک به‌صورت بومی باشیم خاطرنشان کرد: البته سال‌ها پیش یک شرکت در شیراز با وارد کردن دستگاه خارجی به‌دنبال حل این مشکل بود که به دلیل تفاوت در نوع پلاستیک مصرفی در مزارع ایران این شرکت و دستگاه موردنظر موفق عمل نکرد.

باقرپور با اشاره به اینکه ما از طریق چند سال پژوهش خوشبختانه موفق به تولید دستگاه بومی شدیم که قابلیت جمع‌آوری کامل پلاستیک از اراضی و مزارع صیفی‌جات را دارد عنوان کرد: این دستگاه با برداشت سطح نازکی از خاک کلیه پلاستیک‌های پوسیده شده را نیز جدا کرده و پس از تفکیک خاک جمع‌آوری‌شده را به سطح زمین بازمی‌گرداند.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر خوشبختانه دستگاه موردنظر تأییدیه‌های لازم را دریافت کرده و نمونه اولیه آن ساخته شده است گفت: در مسیر توسعه فعالیت و تولید انبوه این دستگاه نیازمند همکاری مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی هستیم زیرا اغلب کشاورزان دارای اراضی با مساحت اندک هستند و ادوات این‌چنینی بدون همراهی بخش دولتی همچون دیگر ادوات کشاورزی مقرون‌به‌صرفه نیست.

مدیرعامل شرکت آتیه طراح ماشین تارا با تأکید بر اینکه تجاری‌سازی این محصول در گرو قرار گرفتن آن در بین ادواتی است که زیر پوشش مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی جهاد کشاورزی قرار دارند گفت: خوشبختانه کارآمدی این محصول منجر به آن شد که حتی پیش از تولید انبوه با تعدادی از کشاورزان برای تهیه دستگاه قرارداد ببندیم اما با افزایش قیمت روز‌افزون قطعات و گران تمام شدن قیمت نهایی محصول طی سال جاری متأسفانه کشاورزان نسبت به فسخ قرارداد اقدام کردند.

باقرپور با اشاره به اینکه قراردادهای منعقدشده بر مبنای 25 میلیون تومان بود اما در حال حاضر قیمت تمام‌شده و نهایی هر دستگاه به چیزی حدود 40 میلیون تومان رسیده است اذعان کرد: نمی‌توان از یک کشاورز خرده‌پا انتظار داشت که بدون حمایت دولتی نسبت به خرید این محصول اقدام کند.

وی با بیان اینکه البته همچنان قیمت محصول تولید شده داخلی نسبت به قیمت ماشین‌آلات خارجی کمتر است گفت: البته به لحاظ کارایی این دستگاه‌ها هیچ‌گونه شباهتی ندارند زیرا همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد دستگاه‌های خارجی هیچ‌گاه با معضل پلاستیک پوسیده‌شده و یا خرده شده در اراضی مواجه نبوده‌اند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه خوشبختانه در مسیر دریافت مجوزها با مشکل آن‌چنانی مواجه نشدیم اذعان کرد: آنچه امروز به‌عنوان نیاز می‌بایست از سوی متولیان در نظر گرفته شود تعیین متولی در راستای حمایت است زیرا در حال حاضر جهاد کشاورزی سازمان حفاظت از محیط‌زیست و این سازمان جهاد کشاورزی با توجه به ماهیت کاری مسئول و متولی قلمداد می‌کند.

باقرپور با تأکید بر اینکه در مسیر حمایت تاکنون تنها از تسهیلات اندک مرکز رشد دانشگاه و نیز صندوق فناوری‌های نوین استفاده کردیم که این تسهیلات نیز با بازپرداخت یک‌ساله تعریف شده و کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهند گفت: در حال حاضر در این گروه کاری شرکت را بنده و دو تن از دانشجویانم تشکیل دادیم حال‌آنکه در صورت رسیدن به تولید انبوه یقیناً تعداد اشتغال‌زایی شرکت بالاتر خواهد رفت.

وی با بیان اینکه انتظار می‌رود دو دستگاه جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت از محیط‌زیست به‌عنوان متولیان امر به‌جای اعمال محدودیت در این نوع کشت برای کشاورزان مسیر را برای حمایت از کشاورزان از دستگاه ساخته‌شده هموار کنند اذعان کرد: قرار گرفتن دستگاه ساخته شده در بین دستگاه‌های تحت حمایت مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در حال حاضر مهم‌ترین خواسته ماست زیرا این مهم همان‌طور که عنوان شد اصلی‌ترین گام برای تجاری‌سازی محصول است.

وی ادامه داد: از آنجایی که کشاورزان کشورهایی همچون افغانستان و عراق نیز به لحاظ شرایط آب و هوایی نیازمند کشت زیر‌پلاستیکی هستند و حتی در حال حاضر نیز بخش اعظمی از اراضی صیفی این دو کشور نیز زیر پوشش این کشت قرار دارد گفت: براین اساس علاوه بر تأمین نیاز کشور در این بحث در صورت تولید انبوه امکان صادرات با توجه به وجود بازارهای هدف خارج‌بری این دستگاه فراهم است زیرا هم به لحاظ کارآمدی و هم به لحاظ اقتصادی خرید محصول ایرانی برای کشورهای همسایه مقرون به‌صرفه‌تر است.

مع‌الوصف با توجه به اینکه طی سال‌های اخیر کشت زیر‌پلاستیکی به‌عنوان یک نیاز در بحث مقابله با چالش آب در حوزه کشاورزی مطرح شده و یقیناً هیچ‌گاه نمی‌توان انتظار داشت که این نوع کشت پر‌مزیت را به خاطر معضلات زیست‌محیطی کنار گذاشت زیرا با معیشت مردم و تأمین امنیت غذایی جامعه سر و کار دارد پس باید برای معضل زیست‌محیطی پلاستیک‌های رها شده که بارها و بارها از سوی مدیران حفاظت از محیط‌زیست عنوان فاجعه زیست‌محیطی قرن یاد می‌شد چاره‌ای اندیشید بنابراین این شرکت وابسته به مرکز رشد دانشگاه که پس از تحقق و پژوهش علمی دست به ابتکار زده و با دستگاه بومی و مقرون‌به‌صرفه نسبت به حل معضل اقدام کرده است، ستودنی است بنابراین انتظار می‌رود دستگاه‌های متولی به‌جای شانه خالی کردن از مسئولیت، همکاری لازم را در جهت به ثمر رسیدن این تلاش‌ها و نیز جلوگیری از ایجاد چالش زیست‌محیطی داشته باشد.