عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا:

معرفت، مقدمه رغبت و انجام عمل صالح است

تنها راه عملی که تو را صالح کند متون وحیانی یعنی قرآن و روایات است

سپهرغرب، گروه اندیشه - سمیرا گمار: عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت: معرفت و شناخت انسان درست شود عمل هم درست ‌شده و انسان مقید به اعمال می‌شود.

مرحوم سیدابن‌طاووس در کتاب اقبال‌الاعمال خود از وجود مقدس پیامبر (ص) روایتی نقل می‌کند که بنابر مضمون این روایت، خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای به نام «داعی» [فراخواننده] قرار داده که هرگاه ماه رجب فرا می‌رسد، هر شب تا صبح فریاد می‌زند: خوشا به حال ذاکران! خوشا به حال اطاعت‌کنندگان! خداوند می‌فرماید: من هم‌نشین کسی هستم که هم‌نشین من باشد و مطیع کسی هستم که مرا اطاعت کند و آمرزنده کسی هستم که از من آمرزش بخواهد. ماه، ماه من و بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است؛ پس هرکس در این ماه مرا بخواند اجابتش می‌کنم و هرکس از من بخواهد به او عطا می‌کنم و هر کس از من هدایت بخواهد هدایتش می‌کنم و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار داده‌ام که هر کس به آن چنگ زند به من می‌رسد.

با ذکر این مقدمه کوتاه اما پرمغز درباره ماه رجب و با توجه به قرار گرفتن در این ماه نورانی که طالبان وصل آن را مقدمه‌ای برای آمادگی ورود به ماه رمضان می‌دانند، گفتگویی با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان و مفسر کتاب شریف صحیفه سجادیه ترتیب داده‌ایم و در این بحث وی با تشریح لزوم آمادگی در زمان‌های شریف که منوط به معرفت و محبت انسان است، به اسباب و وسائل آن اشاره کرده که در ادامه خواهید خواند:

     چطور می‌توان در این ایام آمادگی پیدا کرد؟

محمدرضا فریدونی در ابتدای سخنان خود بیان کرد: معمولاً یکی از سؤالاتی که در مواجهه با ماه‌های رجب و شعبان مطرح می‌شود این است که چطور می‌توان در این ایام آمادگی پیدا کرد؟ پاسخ این است؛ قبل از اینکه ما بخواهیم عمل خاصی در این ماه‌های شریف انجام داده و آمادگی پیدا کنیم باید به این نکته توجه کنیم که آمادگی فرع بر معرفت است به این معنا که انسان تا معرفت نداشته باشد آمادگی پیدا نمی‌کند.

     حرکت مستلزم شناخت و معرفت است

وی در ادامه با اشاره به حدیثی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام خاطرنشان کرد: امیرالمؤمنین (ع) به کمیل می‌فرمایند: «مامِنْ حَرَکةٍ الَّا وَانْتَ مُحْتاجٌ فیها الی مَعْرِفَةٍ»؛ هیچ حرکت و کاری نیست که تو در آن به شناخت و معرفت احتیاج داری.

     معرفت که عمیق‌تر شود محبت و رغبت انسان بیشتر می‌شود

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان اضافه کرد: اینکه فرمود «مامِنْ حَرَکةٍ» در کلام مولا (ع) عمومیت داشته و شامل هر قدمی که انسان برمی‌دارد می‌شود ازجمله ورود به ماه رجب، شعبان و رمضان است؛ به این معنا که ما اگر شناخت پیداکرده، جایگاه خود را در هستی بشناسیم، بدانیم حکیم و قادر متعال ما را برای هدف خاصی آفریده، غرضی از خلقت ما در کار بوده و ما عبث خلق نشده‌ایم. درواقع به یک سطحی از معرفت می‌رسیم، شناخت و معرفت که عمیق‌تر شود محبت و رغبت انسان بیشتر می‌شود.

     رغبت محبت می‌آورد و آمادگی ایجاد می‌کند

فریدونی تأکید کرد: در باب ماه رجب نیز همین‌طور است؛ هر چه بیشتر به ریزش رحمت و نعمات الهی در ماه رجب شناخت پیداکرده و بفهمیم که گره‌گشایی از گرفتاری‌ها در این ماه اتفاق میفتد، محبت، رغبت و شوق می‌آورد و شوق و رغبت هم محبت و این یک دور معقول و منطقی است.

     توجه عمیق قلبی به خداوند نتیجه معرفت است

وی ادامه داد: وقتی‌که این بعد معرفتی حاصل شد انسان یک توجه عمیق قلبی به خداوند پیدا می‌کند؛ توجه هم بدون عمل صالح ایجاد نمی‌شود انسان باید به‌دنبال عمل صالح برود؛ تنها راه انجام عمل صالح یعنی عملی که تو را صالح کند و شایسته بندگی نماید فقط متون وحیانی یعنی قرآن و روایات است.

     طالب صادق بودن دشوار است...

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه اصل مطلب مشخص و ساده است اما طالب بودن مهم است، گفت: اگر انسان طالب این مسائل باشد همه اعمال معلوم است اما مشکل در خود ماست یعنی در خود انسان موانعی وجود دارد.

*معرفت که درست شد عمل هم می‌آید

فریدونی در ادامه با اشاره به حدیث «قُرَّةُ عَینی فِی الصَّلاةِ»‌ از پیامبر اکرم (ص) اظهار کرد: رسول مکرم اسلام می‌فرمود: من آب بنوشم سیراب می‌شوم، غذا بخورم سیر می‌شوم اما از نماز سیر نمی‌شوم؛ ببینید این معرفت به نماز و معرفت به خدای متعال است وقتی معرفت درست شد عمل هم درست می‌شود، همان‌طور که شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان، سید‌ابن‌طاووس در اقبال‌الاعمال و مصباح کفعمی نوشته‌اند که در این ایام و ماه‌ها چه اعمالی را می‌توانیم انجام دهیم.

     مناجات عظیم شعبانیه...

وی با اشاره به «مناجات شعبانیه» اذعان کرد: مناجات بسیار مهم شعبانیه یک دوره معرفت شهودی نسبت به خدای متعال به انسان عطا می‌کند معلوم می‌شود انسان باید چه‌کار کند.

     توبه کنید نه از بدی‌ها، بلکه از همه اعمال خوب و بد

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا تأکید کرد: بسیاری از بزرگان و کسانی که فهمیده‌اند خدا کیست و با خدا آشنا شده‌اند، همان‌ها که از هر چه بگذرند از خدا نمی‌گذرند و هیچ‌چیز بیش از خدا در چشمشان بزرگ نیست و مصداق بارز «عَظُمَ الْخالِقُ فى‌اَنْفُسِهِمْ، فَصَغُرَ ما دُونَهُ فى اَعْیُنِهِم» هستند؛ توصیه کرده‌اند که توبه واقعی کنید توبه نه از برخی چیزها، بلکه از همه‌چیز؛ از اعمال زشت و اعمال صالحه، عمل زشت که زشت است و باید توبه کرد اما توبه از عمل صالح هم باید کرد؟ کدام عمل صالح؟ از عملی که انسان آن را به خود نسبت داده و فکر کند بدون عنایت خدا می‌تواند کاری بکند. فرموده‌اند: توبه کن از خودت و از اینکه یک استقلال و حیطه وجودی خاصی در برابر خداوند برای خودت قائلی.

     بروید ببینید معصومان به چه سنت‌ها و آدابی پایبند بودند

فریدونی اضافه کرد: توبه یعنی دگرگونی و از بیخ و بن متحول‌شدن؛ فرض کنید کسی که یک ساختمان خوب می‌خواهد درست کند از اساس آن را تخریب کرده و می‌سازد؛ اما اگر بخواهیم خانه‌ای را دست بسازوبفروش بدهیم یک لعابی روی آن می‌کشد و یک آراستگی ظاهری ایجاد می‌کند. انسان هم همین است باید از ریشه درست شود و این مسئله از توجه عمیق قلبی به خداوند و توبه واقعی کردن حاصل می‌شود در این ماه می‌توان توبه واقعی کرد و وقتی توبه کرد، مرحوم آقای انصاری همدانی غنوان کردند بروید ببینید معصومان به چه سنت‌ها و آدابی پایبند بودند آن‌ها را به‌قدر طاقت خود انجام دهید.

     به انجام سنن معصومین مقید شو، به‌قدر طاقت و وسع...

وی بیان کرد: بنابراین باید دید وجود مقدس پیامبر اکرم و اهل‌بیت علیهم‌السلام در مواجهه با این ماه‌های نورانی رجب و شعبان و رمضان چه‌کار می‌کردند؟ آن مقدار که توان داری خداپرستی کنی و حریم خدا را نگاه‌داری به انجام سنن معصومین مقید شو.

     نماز یکشنبه‌های ماه ذی‌القعده...

این مفسر صحیفه سجادیه تأکید کرد: یک نکته‌ای هم در این باب بگویم که بزرگان توصیه می‌کردند، در مفاتیح هم هست و آن نماز توبه است که در اعمال یکشنبه‌های ماه ذی‌القعده آمده که اختصاص به این ماه هم ندارد بزرگان گفته‌اند می‌توانی این نماز را هر وقت قصد توبه کردی به‌جا بیاوری حتی یکشنبه‌های هرماه، توبه واقعی کنی و راه خدا را بروی.

*مطالعه قدم اول است

فریدونی در ادامه سخنان خود در پاسخ به این پرسش که نخستین گام کسب معرفت چیست؟ توضیح داد: مطالعه نخستین قدم است؛ مثلاً در هر مناسبتی به‌ویژه ولادت ائمه (ع) انسان می‌تواند چند صفحه‌ای درباره آن امام بخواند در کتبی مثل منتهی‌الامال هم این مطالب هست؛ درباره ماه رمضان هم همین‌طور است از کتاب‌های خوب در این زمینه اعمال‌السنه (المراقبات) میرزا جواد آقای ملکی تبریزی و اقبال‌الاعمال سید‌ابن طاووس است که می‌توان با مطالعه آن‌ها رغبت پیدا کرد که البته این کمترین و اولین قدم است.

     هر چه مانع رشد است را کنار بگذار

وی ادامه داد: یک گل وقتی رشد می‌کند که همه‌چیزش آماده باشد، زمین حاصلخیز، خاک مناسب، نبود علف هرز و... بزرگان گفته‌اند برای اینکه انسان جوهره معرفت داشته باشد باید هر چیزی که فکر می‌کند مانع رشدش می‌شود را کنار بگذارد.

     گناه انسان را از چشم خدا میندازد

این استاد دانشگاه متذکر شد: مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرمودند: شما از گناه پرهیز کنید، چه گناهان عملی، چه خیالی و چه اعتقادی؛ گناه انسان را از چشم خدا میندازد، نمی‌توانی گناهی انجام دهی و توقع داشته باشی به یک عمل که مقید به آن هستی به نتیجه برسی! به عبارتی انسان نمی‌تواند یک انبار را از خوراکی پر کند یک موش هم در آن انبار باشد بعد توقع داشته باشد این خوراکی‌ها سالم بماند.

     عنایت خاصی که به برخی زمان‌ها و مکان‌ها شده...

فریدونی در ادامه سخنان خود به شرافت برخی زمان‌ها و مکان‌ها نیز اشاره کرد و گفت: فرمول آب H2O است، شما از هر جای جهان آب بردارید همین است و فرقی هم ندارد، اما آب زمزم یک خصوصیتی دارد که بقیه آب‌ها ندارد فرمول همان است، اما هر جا که عنایت خاصی شود آن عنایت باعث می‌شود آن شی و شخص آثار دیگری داشته باشد. خاک همه‌جا خاک است و فرقی ندارد، اما تربت ابی‌عبدالله (ع) است که خاصیت شفابخش دارد و این برای عنایت خاصی است که به آن شده است.

     ماه‌های خاص خدا را دریابید

وی افزود: سید‌ابن طاووس می‌فرماید نظرهای خاصی که به برخی زمان‌ها، مکان و اشیا شده آن‌ها را داری مرتبت خاص کرده، مثلاً مسجد قبل از اینکه مسجد شود با زمین‌های دیگر فرقی ندارد اما وقتی صیغه مسجد بر آن جاری شده و خانه خدا شد آداب خاص خود را دارد.«انَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ الا فَتَعَرَّضُوا لَها» هم دال بر همین مسئله است؛ ماه رجب، شعبان، رمضان، محرم، ذی‌الحجه و ذی‌القعده ماه‌هایی هستند که خداوند در آن‌ها یک بار عام قرار داده و یک رحمت خاص؛ بهره‌ای که انسان می‌تواند از برخی ایام و ماه‌ها ببرد در ماه‌های دیگر شاید نتواند.

این استاد دانشگاه توضیح داد: این زمان‌ها مثل کمربندی شهرها که شما اگر وارد شهری شوی تا از آن عبور کنی دچار ترافیک و شلوغی می‌شود ولی عبور از کمربندی میانبری است که شما را زودتر به مقصد می‌رساند و اگر انسان طالب صادق باشد راه را برایش نزدیک‌تر می‌کنند.

     خودتان را سبک‌بار کنید

فریدونی در پایان سخنان خود با اشاره به کلام نورانی حضرت امیر (ع) نیز گفت: حضرت در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا» خودتان را سبک کنید، می‌رسید. خودمان را از چه سبک کنیم؟ هر چه که مانع و آفت است این دو با هم متفاوت است «مانع» قبل از ورود به جایی است و «آفت» در هنگام مواجهه با آن مسئله ایجاد می‌شود. گناه مانع وصل است مانع که کنار رفت انسان به یک عمل صالح موفق می‌شود مراقبت نداشته باشد آن عمل از بین می‌رود مثل غرور.

     نباید گمان کنی عمل صالح از توست

وی در خاتمه با اشاره به کلام امام سجاد علیه‌السلام در صحیفه سجادیه، بیان کرد: «وَ أَعِزَّنِی وَ لَا تَبْتَلِیَنِّی بِالْکِبْرِ، وَ عَبِّدْنِی لَکَ وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِی بِالْعُجْبِ» امام سجاد علیه‌السلام از خداوند عزت می‌خواهد ولی چون آفت عزت کبر است، می‌فرماید خدایا من را به کبر مبتلا نکن و از خداوند توفیق عبادت می‌خواهد؛ بنابراین اگر عمل صالح انجام می‌دهی نباید گمان کنی از خودت است باید دقت کنی، مراقبت می‌خواهد.