جلوه شمس و مولانا در دو شاعر بزرگ ایلامی/ یک روح در بدن‌های شاکه و خان‌منصور

در این گزارش به معرفی دو شاعر بزرگ ایلامی (شاکه و خان‌منصور) که صاحب سبک شعری خاص هستند و شعرهایی یگانه سروده اند، پرداخته‌ایم.

شاکه و خان منصور دو شاعر فرزانه و فرهیخته از مناطق کلهرنشین هستند که سده‌هاست صدای شعرهایشان از کوه‌های مانشت و بانکول به گوش می‌رسد و آوای دل انگیز کلامشان، روح مردمان کرد، به ویژه کلهرنشین را آرامش می‌بخشد.

خان منصور در حدود سال ۱۱۰۵ (ه.ق) در منطقه جوزر ایوان به دنیا آمد، نژاد او از ایل کلهر بوده و خان منطقه ایوان و مناطق همجوار(کلهر-ماهیدشت و تیلاور) در زمان حکومت نادر شاه افشار بوده است. 

در خصوص زمان تولد شاکه  به وفور از حدس و گمان استفاده می‌شود اما اکثر صاحب نظران می‌گویند که محل تولد شاکه روستای پاقلعه در دهستان بولی است و حدود ۱۰ تا ۱۵ سال از خان منصور کوچکتر است؛ با این اوصاف وی ممکن است متولد سال‌های ۱۱۱۵ تا ۱۱۲۰(ه.ق) باشد.

تلاش برای احیای ادبیات کردی

علیرضا خانی شاعر و نویسنده ایلامی که در زمینه اشعار این دو شاعر تحقیق و پژوهش‌های متعددی انجام داده و توانسته کتاب(شنه ی وای شه مال) یعنی نسیم باد شمال که جزو جدیدترین اثر پژوهشی در رابطه با اشعار شاکه و خان منصور است را به کمک همسرش چاپ برساند، گفت: وظیفه‌ی ما به عنوان کسانی که در وادی ادبیات قدم گذاشته و طی طریق می‌کنیم،  شناختن و شناساندن ادبیات به دیگران به ویژه نسل جوان است.

خانی بیان داشت: برای چاپ کتاب با بعضی از اساتید مستقیما در ارتباط بودیم و بسیاری از شخصیت‌های علمی، فرهنگی، ادبی و هنری در این امر راهنما و یاریگر مولفین بودند.

وی با بیان اینکه بسیاری از علاقمندان به ادبیات کردی در این سالها سراغ دیوان شاکه و خان منصور را از من گرفته‌اند و به این فکر افتادم تا دیوان شاکه و خان منصور را همچون دیگر دیوان شعر بررسی، شرح و تصحیح کنم، افزود: آن چه ما را بر آن داشت تا تحقیق و پژوهش خویش را در موضوع «دیوان شاکه و خان‌منصور» انتخاب کنم علاوه بر شناساندن این دو شاعر به دیگر هموطنان، احیای ادبیات کردی به ویژه ادبیات کردی گویش کلهری بود و معتقدیم که مضامین بکر و تعابیر و تصاویر در این دیوان می‌تواند به عنوان میراثی از ادب کردی برای نسل‌های متمادی باقی بماند.

قدیمی‌ترین شاعران کلهر 

خانی با اشاره به اینکه آنچه از اشعار این دو شاعر بزرگ باقی مانده است قطعاً نه کل آثار آن‌‌ها و نه دقیقاً عین آثار آن‌‌ها است، گفت: اشعار این دو شاعر سخت مورد توجه مردم بوده است و «گورانی»خوانان و «هوره چران» غرب کشور، اشعارشان را به مناسبت‌‌های مختلف می‌خوانند و شهرت و آوازه‌ی اشعار شاکه و خان‌منصور از تنگنای ایوان و حلقه‌ی ایل کلهر گذشته، پشتکوه، کرمانشاه، کردستان، لرستان و نواحی کردنشین عراق خاصه خانقین و مندلی را در نوردیده و البته طبیعی است که شعر‌‌هایی از این دست که از صدها صافی ذوق و ضمیر می‌گذرند، به مرور زمان از اصالتشان کاسته شده و به رنگ راویان در آمده باشد. 

خانی بیان کرد: شاکه و خان منصور قدیمی‌ترین شاعران کورد کلهر و استان ایلام هستند که متاسفانه به علت مکتوب نبودن آثارشان و نداشتن سواد و شناخت کافی از این اشعار، بسیاری از آثار آنها از بین رفته و بعضی از شعرهایشان هم از سر بی‌توجهی به دیگران نسبت داده‌اند.

بزرگ‌ترین آغازگران شعر کوردی جنوبی

فریبا غیاثی از شاعران جوان استان ایلام نیز در این باره به فارس گفت: اگر بگوییم شاکه و خان منصور، سرداری از منطقه کلهر نشین ایوانغرب و نمک فروش دوره گردی از روستای پاقلعه بولی، بزرگترین آغازگران شعر کوردی جنوبی‌اند گزافه نگفته‌ایم.

وی افزود: در استان ایلام شاعرانی چون شاکه و خان منصور را "هام‌فرد" می‌نامند، بدین معنا که دو شاعر به شکل مشترک شعری را بسرایند به شکلی که گاهی یک نفر یک مصراع می‌گوید و نفر بعد آن را کامل می‌کند یا شخص اول بیت یا ابیاتی سروده و فرد دوم ابیات دیگری بدان می‌افزاید.

غیاثی با بیان اینکه از میان سخنورانی که در گویش کردی جنوبی(کلهری) طبع خویش را آزموده‌اند تا به امروز کمتر کسی به جایگاه ادبی شاکه و خان منصور دست یافته است، اظهار کرد: نقل سینه به سینه و دهان به دهان اشعار ایشان تا امروز، خود گواه روشنی بر این مدعاست، همچنین تاثیرگذاری آنان بر تمام شاعران کلهری سرای پس از خود انکار ناپذیر است.

دلایل محبوبیت اشعار شاکه و خان منصور

این شاعر جوان ایلامی با اشاره به اینکه علاوه بر جنبه جمال شناسانه و غنای زبانی و واژگانی، این اشعار از منظر نقد اجتماعی و تاریخی نیز مورد توجه است، افزود: اقبال گویشوران گویش کلهری بدین اشعار تا آنجاست که در هوره‌ها، مورها، زمزمه‌ها و جای جای زندگی روزمره آنها میتوان رد پای این سروده‌ها را دید.

غیاثی ادامه داد: استفاده شاکه و خان منصور از آرایه‌های لفظی بسیار، زبان ساده و روان، واج آرایی‌ها و قوافی محکم از دیگر دلایل اصلی محبوبیت و محفوظ ماندن آثارشان تا به امروز است.

وی خاطرنشان کرد: آنچه از ایشان به جامانده احتمالا تنها بخش اندکی از سروده‌هایشان است اما همین بخش نیز به لحاظ محتوا و مضمون از گستردگی زیادی برخوردار است و غالب این اشعار در دسته انواع ادبی توصیفی و غنایی از جمله از مناجات، بهاریه، وصف طبیعت، عاشقانه، تغزل و مرثیه جای می‌گیرد.

لزوم توجه مسوولان به ادبیات 

غیاثی ادامه داد: با توجه به آنکه زبان دارای نقش اساسی در فرآیند شکل گیری هویت و خصوصا هویت اجتماعی افراد است، توجه به ادبیات به عنوان بخش زیبا، پیشرفته و پراهمیت زبان الزامیست.

وی بیان کرد: حفظ اشعار و آثار تالیفی به زبان مادری در واقع پاسداشت زبان و جلوگیری از ایجاد بحران هویتی برای افراد جامعه است و امید است که مسوولان و متولیان فرهنگی با اقداماتی از قبیل برگزاری نشست‌ها، کنگره‌ها و اختصاص تسهیلات ویژه برای چاپ و نشر چنین آثاری گامی در جهت حراست از زبان و فرهنگ کردی بردارند.

گرداوری اشعار به منظور حفظ زبان مادری

محمدعلی قاسمی مدیر حوزه هنری استان ایلام گفت: شاکه و خان منصور دو شاعر پیشرو ایلامی‌اند که در دوره افشاریه زندگی می‌کردند.

وی افزود: دهه ۷۰ اقدام به گردآوری دیوان شعر این دو شاعر کرده‌ام و تا ماه آینده چاپ جدید دیوان اشعار منتشر می‌شود.

قاسمی اظهار کرد: گردآوری این اشعار به‌منظور حفظ هویت و زبان مادری که یکی از نیازهای ما در عصر حاضرست انجام شد و تلاش شده با این کار به شناساندن این شاعران به عنوان میراث‌های معنوی در حوزه ادبیات استان کمک شود.

تاثیر ادبیات کردی بر سلامت روان

عبدالحسینی از اساتید روانشناسی نیز به فارس می‌گوید: مردم استان تا حد زیادی با اشعار و ادبیات استان آشنایی دارند و شعر و ادبیات کردی می‌تواند بر سلامت روان جامعه تاثیرگذار باشد.

وی با بیان اینکه روان‌شناسان در بسیاری از مناطق دنیا برای درمان افسردگی از شعر درمانی به‌عنوان یکی از روش‌های درمان استفاده می‌کنند، افزود: با توجه به شرایط پیش‌آمده که طی یک‌سال گذاشته سبب بروز افسردگی و مشکلات روحی برای برخی افراد شده، می‌توان از شعر درمانی برای رفع این مشکلات کمک گرفت.

عبدالحسینی با بیان اینکه براساس تحقیقات دانشمندان ادبیات می‌تواند تاثیر مثبتی بر روند رشد مغز نیز داشته باشد، اضافه کرد: شاعران بسیار توانایی در استان ایلام وجود دارد که به شناساندن هویت قومی، کردی و... به نسل جوان تاثیر گذارند.

این روانشناس در پایان گفت: شناساندن شاعران به نسل جوان می‌تواند بر یادگیری، افزایش خزانه لغات و خلاقیت نسل جوان تاثیرات مثبتی داشته باشد.