توجه به اقتصاد هنر و سازماندهی تماشا، راه تقویت هنر و هنرمندان انقلابی

با ظهور انقلاب‌اسلامی در بهمن‌ماه سال 1357 بسیاری از هنرمندان آثار بدیعی با محوریت انقلاب به‌وجود آوردند. در چنین شرایطی، این افراد بر اساس فضای معنوی همسو با فرهنگ اسلامی، کیان هنر انقلابی را پی نهادند و از آنجایی‌که ریشه‌های انقلاب بر جهان‌بینی اسلامی استوار بود، ارتباط بین هنر و جهان‌بینی اسلامی بیش از هر زمان دیگر شکوفا و توسعه پیدا کرد. هنرمندان توانستند بسیاری از مفاهیم معنوی را به صورتی نمادین در قالب نقش و رنگ و کلام، مبتنی بر اصول زیباشناختی ارائه کنند. اگرچه پیش از ظهور و بروز انقلاب نیز هنرمندان بسیاری با جوهره ضداستکباری و ضداستعماری در قالب شعر و رمان هنر خود را از ساحت بی‌طرفی و خنثی‌گری نجات دادند.

اما این همه ماجرا نیست و ما اکنون و پیش از گذشت چند دهه هنوز در آنجایی‌که باید باشیم نیستیم و راه بسیاری برای رسیدن به قله باید بپیماییم تا بتوانیم آرمان‌ها و ارزش‌های خود را نه تنها در داخل بلکه در سطح منطقه‌ای و جهانی به مخاطبان عرضه کنیم.

آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگوی خبرنگار سپهرغرب با آقای مسعود ملکی مدیر مدرسه سینمایی عماراست که به مناسبت روز هنر انقلاب اسلامی در سالروز شهادت شهید مرتضی آوینی که در مسیر به فعلیت رساندن ارزش‌ها در قالب هنر خدمات ارزنده کم‌نظیری از خود به یادگار گذاشت، انجام شده است.

*مجادله اصلی بر سر رسالت هنر است

مسعود ملکی با بیان اینکه هنر یک تعریف کلاسیک دارد و آن بیان استعار آمیز پیام‌ها و آرمان‌ها در قالب‌های متنوع است، عنوان کرد: در رسالت هنر مجادله هست اما در تعریف هنر خیر. مجادله اصلی هم این است که آیا هنر برای هنر است یا ذیل آرمان‌ها و اهداف قرار می‌گیرد.

*هنر خنثی نداریم

وی خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد هیچ چیز در این دنیا یله و رها نیست، وقتی حتی نباتات و مصنوعات هم هدفی دارند و تسبیح خدا می‌کنند آیا این منطقی است که بگوییم هنر ذیل اندیشه‌ای قرار نمی‌گیرد؟ حال چه اندیشه دینی باشد چه الحادی و این سوای جریان سومی است که معتقد به هنر خنثی بوده و ساز ناکوک می‌زنند.

مدیر مدرسه سینمایی عمار ادامه داد: هنر خنثی تا یک حدی می‌تواند عام‌پسند باشد و مورد ارزشیابی قرار نگیرد اما در نهایت هنر قرار است یک مساله و نیازی از جامعه را حل کند که اگر هنر را ناظر به این تعریف بدانیم می‌بینیم که هنر خنثی وجود ندارد.

ملکی تصریح کرد: اگر ما یک اثر زیبا از منظره‌ای طبیعی یا مصنوعی خلق کنیم اما ناظر به اقتضائات روز نباشد بی‌ارزش است نظیر یک اثر پست مدرن در دنیا، که مخاطب ایرانی فهمش نمی‌کند اما شاید از آن استقبال کند!

*اهدافی که در قالب هنر به میدان می‌آید موثرتر و ماندگارتر است

وی با تاکید بر مفهوم هنر انقلاب، اظهار کرد: اگر اهداف ما در قالب هنر عرضه شوند هم ماندگارتر و هم موثرتر است، اگر چه به اعتقاد بنده روی هنر انقلاب مطالعات کمتری صورت گرفته، انقلابی که اگر خاستگاه آن را 40 و چند سال اخیر ندانیم و آثار ضد استعماری و ضد استکباری جلال‌آل‌احمد را هم ذیل آن تعریف کنیم همه آثاری که در خدمت اهداف انقلاب هستند را می‌توان به عنوان هنر انقلابی برشمرد.

* زیبایی‌شناسی در هنر انقلاب با هنر غرب متفاوت است

مدیر مدرسه سینمایی عمار در ادامه با اشاره به مفهوم زیباشناسی نیز گفت: قاعدتا هنر انقلاب با هنر غرب در زیبایی شناسی متفاوت بوده و این تفاوت مبنایی و ماهوی است که بر کسی پوشیده نیست.

* در ایران اصلا معلوم نیست هنر در کدام سمت ایستاده!

ملکی افزود: نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که اگر هنر را با قرائت هنر برای هنر در نظر بگیریم کمونیست‌ها و مارکسیست‌ها هنر را ذیل آرمان می‌دانند، حتی لیبرال- سرمایه‌داری هم که قله آن هالیوود است در خدمت آرمان‌ها و اهداف جهان غرب قرار دارد اما در ایران اصلا معلوم نیست هنر در کدام سمت ایستاده است!

وی با تاکید بر اینکه اوضاع هنر در ایران نه چپ است و نه راست و ناشی از پدیده شبه‌روشنفکری است، اذعان کرد: جشنواره فجر قله سینمایی ایران است، جسنواره موسیقی و تئاتر نیز پدیده‌های فرهنگی ملی کشور هستند اما نگاهی به وضعیت این رویدادها نشان می‌دهد واقعا مشخص نیست در خدمت چه چیزی قرار دارند؟ معدود بخشی از این رویدادها در صورت داشتن اسپانسرهای حکومتی و دولتی شاید در خدمت اهداف ملی و میهنی باشند.

*حرکت جریان انقلابی با قله مطلوب فاصله دارد

مدیر مدرسه سینمایی عمار به حرکت جریان انقلابی در حوزه هنر نیز اشاره کرد و گفت: حرکت این جریان مطلوب نیست، چراکه جریان اصلی هنر در ایران همین چیزی است که می‌بینیم و آبشخور فکری آن دانشگاه‌های ایران است.

*ضعف‌ها و چالش‌های هنر در ایران

ملکی جریان هنر ایران را بدنه خوبی برای غرب خواند و یادآوری کرد: فارغ از نگاه هنر برای هنر قیمتی از هنر هنرمندان ایران در اختیار غرب‌زدگان است و آثاری تولید می‌شود که اتفاقا نه تنها خنثی نیست بلکه غرب‌زده است و بعضا پیام تحقیر یا تحمیق ایران را در آثار تولیدی خود منعکس می‌کند.

*هنر ایران در خدمت غرب است!

وی افزود: البته همه این مساله هم ناشی از فعالیت ضد انقلاب و ضدانقلابی‌ها نیست؛ بخشی از آن به سیاست‌گذاری عرصه هنر بازمی‌گردد؛ همین حوزه هنری را در نظر بگیرید، متعلق به جریان غرب‌زده که نیست! اما آن‌طور که باید و شاید ریل‌گذاری مناسبی برای هنر نداشته است.

*مشکل اصلی هنر انقلابی عدم توجه به اقتصاد و توسعه بازار فرهنگی

مدیر مدرسه سینمایی عمار اضافه کرد: مسئله اصلی این است که مادامی که اقتصاد هنر و فرهنگ را نتوان تامین کرده و به توسعه بازار فرهنگی انقلاب توجه نشود آثار هنری که در خدمت انقلاب هستند را هم تولید کنیم از 80 میلیون جمعیت ایرانی زیر یک میلیون نفر را جذب خود می‌کند.

*هنر باید خودکفا شود

ملکی سینما را هنر پیشران خواند و تصریح کرد: همه هنرها در سینما گنجانده شده اما تا زمانی‌که ما آثاری تولید کنیم که سودآوری نداشته باشد هنر شکل نمی‌گیرد چراکه اساسا هنر باید خودکفا شود.

*ما نتوانسته‌ایم تماشا را سازماندهی کنیم

وی با تاکید بر اینکه نازل‌ترین آثار هنری جریان روشنفکری مورد حمایت حداکثری قرار می‌گیرد اما از این سو آثار تولیدشده جبهه انقلاب چنگی به دل نمی‌زند، گفت: ما در طول این سال‌ها به فرم و محتوا توجه کردیم اما نتوانستیم هنر را بیمه کرده و تماشا را سازماندهی کنیم لذا نمی‌توانیم سیل مخاطب را به سالن بکشانیم.

مدیر مدرسه سینمایی عمار ناکامی در ذائقه‌سازی را شکاف بین مخاطب و هنر انقلابی دانست و افزود: اگر حوزه تولید را هم بتوان پیش برد سازماندهی عرضه آن همچنان پاشنه آشیل ماست حتی اگر در کیفیت آثار تولیدی نظیر آنچه طی 10 سال گذشته اتفاق افتاده باشد پیشرفت چشمگیری داشته باشیم.

*متقل نبودن هنرمند نتیجه بی توجهی به اقتصاد هنر

ملکی تاکید کرد: نتیجه بی‌توجهی به اقتصاد هنر این است که هنرمند مستقل نشده و مجبور است از فضای دولتی ارتزاق کند که در نتیجه آن فضای آرمانخواهی کوچک شده و دایره مخاطبان که بنا بود ملی، منطقه‌ای و حتی جهانی باشد آن قدر کوچک می‌شود که به نقطه پایانی می‌رسد.

* سازماندهی حوزه تجاری سازی هنر

وی راه حل جلوگیری از این مشکل را سازماندهی حوزه تجاری‌سازی هنر خواند و بیان کرد: آنچه در سینمای خانگی و فیلیمو شاهد آن هستیم سوددهی و جذب مخاطب است و علیرغم گران قیمت بودن جریان سازمان تولید و تماشای خود را تقویت می‌کند.

*توجه به سبد مصرف فرهنگی

مدیر مدرسه سینمایی عمار متذکر شد: فضای نرم‌افزار ذهنی فعالان فرهنگی در ایران باید به‌روزرسانی شود تا بینیم علیرغم تسلط خوبی که در حوزه دانش محتوایی داریم مشکل کار کجاست؟ اگر این مساله اصلاح شود به مطالبه‌گری می‌رسیم و نخستین مطالبه اقتصاد فرهنگ است.

ملکی خاطرنشان کرد: هر کس که خود را عضوی از جریان انقلابی می‌داند باید به سبد مصرف فرهنگی خود هم توجه کرده و نقش داشتن در اقتصاد فرهنگ را مجاهدت بداند؛ نه اینکه مثلا به سینما نرفتن افتخار کند چراکه سالانه دست کم چند فیلم خوب شاخته می‌شود. اگر این را هر کدام از ما بپذیریم زمین بازی عوض شده و هنر و هنرمندان انقلابی تقویت می‌شوند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به این پرسش که آیا ما در هنر جهانی ذوب خواهیم شد یا می‌توانیم هنر خود را در شرایط موجود خود نگهداریم و خود را حفظ کنیم، مطرح کرد: فضای هنر ایران در فضای جهانی ذوب شده، اندک سنگرهایی وجود دارد که هنر را سر حال نگه داشته آن هم با فضای دولتی و حاکمیتی که البته بد هم نیست. اما فضای جهانی بسیار سرحال‌تر و جلوتر از ماست و ما با وجود توانی که داریم در مقابل این جریان قرار نداریم چراکه ما در گوشه‌ای از مسیری ایستاده‌ایم که این جریان به سرعت آن را طی کرده است.

مدیر مدرسه سینمایی عمار در ادامه افزود: تغییرات راهبردی به راحتی می‌تواند منجر به داشتن مخاطب منطقه‌ای و جهانی شود به شرط آنکه سیاستگذاران ما این موضوع را مورد توجه قرار دهند.

* هنر متعهد و شهید آوینی

ملکی در بخش پایانی سخنان خود به شیهد آوینی و هنر انقلابی پرداخته و تصریح کرد: شهید آوینی سینما را مجموعه‌ای از هنر، صنعت و رسانه می‌دانست؛ خاطرنشان کرد: رسانه بودن ناظر به اقتضائات و نیازهای اجتماعی روز و نسبت داشتن با انقلاب است. بنابراین اگر آوینی امروز بود شاید خیلی از نگاه‌ها و تعاریفی که وجود دارد را مردود می‌دانست. اسلوب شهید آوینی ماندگار است و خدشه‌ای به آن وارد نشده،مساله این است که او هنر را داری رسالت می‌دانست و بحث کردن در مورد یک کوزه سفالی متلق به هزار سال پیش را با همه زیبایی‌ای که دارد برای سال 1400 مناسب نمی‌دید!