استادیار دانشگاه ملایر؛

مذاکرات فعلی احیای برجام، طنز سیاسی

سپهرغرب، گروه سیاسی - طاهره ترابی‌مهوش: تحلیلگر مسائل سیاسی مذاکرات فعلی ایران با تیم 1+4 و دریک اتاق موازی با آمریکا را یک طنز سیاسی بزرگ قلمداد کرد و گفت: در نظر بگیرید که ما یک‌بار تجربه برجام را داشته‌ایم که نتیجه غایی آن نابودی تولید، افزایش نقدینگی در بازار و کنترل اقتصاد کشور توسط خزانه‌داری آمریکا بود.

آرام‌آرام به انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 نزدیک می‌شویم و جریان‌های سیاسی هم خطوط انتخاباتی خود را بیش‌ازپیش معلوم می‌کنند؛ در این انتخابات اگرچه مجموعه‌ای از متغیرهای تعیین‌کننده یعنی متغیرهایی همچون آرایش و جناح‌بندی‌های سیاسی، مسائل اقتصادی و اجتماعی در نتیجه نقش محوری دارند اما به‌نظر می‌رسد اخیراً مسئله سیاست خارجی و به‌ویژه مسئله پر مناقشه‌ای چون برجام بیش از هر متغیر دیگری به‌زعم برخی‌ها می‌تواند بر روند انتخابات تأثیرگذار باشد بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با تحلیلگر مسائل سیاسی و استادیار دانشگاه ملایر گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن قره‌باغی با اشاره به اینکه برجام قبل ازآنکه یک سند و یا معاهده بین‌المللی باشد یک گفتمان و به تعبیر بهتر یک تفکر است که در کشور ما از سال 92 به بعد نمود بیشتری یافته است گفت: درواقع برجام گفتمانی است که معتقد است که مشکل غرب با ایران مشکلی مبتنی بر برخی از رفتارها و به‌تبع برداشت‌های اشتباه از این رفتار‌هایی است که نظام جمهوری اسلامی ایران دارد.

وی افزود: این تفکر معتقد است می‌تواند از طریق گفت‌و‌گو نسبت به تشریح رفتارها اقدام و در پی آن، طرف مقابل مطمئن شود که این رفتارها استاندارد بوده پس مشکلی نخواهیم داشت بنابراین بر مبنای یکی از ادعای غرب مبنی بر خطرناک بودن فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران گفتگوهایی از چندین سال قبل (از سال 79به بعد) بین ایران و غرب آغاز شد و در نهایت در سال 94 به‌عنوان یک سند بین‌المللی به امضا رسیده است.

وی با اشاره به اینکه طبق این سند بین‌المللی ما پذیرفته‌ایم که نظارت خارج از چارچوب‌های موجود و فرا‌پروتکلی و در عین‌ حال مجموعه‌ای از نظارت‌هایی که در طول تاریخ بی‌سابقه بوده و از سوی نظام بازرسی تعیین‌شده، توسط گروه 1+5 انجام و کلیه اسناد لازم را در اختیار آن‌ها قرار دهیم و آن‌ها نیز به ازای پذیرش این مهم مجموعه‌ای از تحریم‌ها که در قالب فعالیت هسته‌ای ایران تحمیل‌شده را به اصطلاح لغو کنند اظهار کرد: براین اساس آنچه که توسط رئیس‌جمهور در عوام و رسانه‌ها اعلام شد این بود که کلیه تحریم‌ها اعم از تحریم‌های اقتصادی، نظامی و اشاعه‌ای همزمان با روز اجرای توافق به صورتی که در قطع‌نامه آمده است برداشته خواهد شد.

این تحلیلگر سیاسی ادامه داد: اما پس از گذشت چند صباحی از انعقاد توافق وقتی آرام‌آرام وارد وادی اجرای آن شدیم به اشتباهات بی‌شماری که در این توافق رخ داده است پی بردیم.

قره‌باغی با شاره به اینکه نخستین اشکال به این موضوع برمی‌گشت که تعهدات ما زودتر از تعهدات طرف مقابل به اجرا درآمده اظهار کرد: مسئله بعدی اینکه تعهدات ما عملیاتی و عینی است اما تعهدات طرف مقابل به‌صورت کاغذی است.

وی افزود: نکته بعدی اینکه آن‌ها امکان راستی‌آزمایی تعهدات داده شده توسط ایران را دارند و تیم بازرسی آن‌ها می‌تواند هر 180 روز یک‌بار نسبت به آن اقدام کند اما این امکان برای ما فراهم نیست.

وی با بیان اینکه این مشکلات نواقص کم‌کم رخ‌نمایی کرد و کار به‌جایی رسید که نظام حاکم آمریکا عملاً از برجام خارج شد تصریح کرد: بعدازاین اتفاق بود که این تفکر و گفتمان عنوان کرد که آمریکا یک فرد و یک نگرش است و ما در برجام خواهیم ماند تا این نگرش تغییر کند.

این تحلیل‌گر سیاسی ادامه داد: براین اساس بود که با روی کار آمدن بایدن یک موج در رسانه‌های ایرانی شکل گرفت که معتقد بود با آمدن وی آمریکا به برجام بازگشت خواهد داشت.

قره‌باغی افزود: اما نکته اینجاست که دولت ایالات‌متحده و اروپا در چند سال گذشته در بحث برجام یک تقسیم وظیفه بسیار خوب را برای خود انجام دادند که ماحصل آن این است که غرب با ایران مشکل ایده‌الوژیک داشته و مسئله رفتار و برداشت نیست که بر اساس تضاد منافعی به‌وجود بیاید بنابراین در ایامی که آمریکا به‌صورت یک‌طرفه از برجام خارج شد اروپایی‌ها ایران را سه سال معطل نگه داشتند و طی این سال‌ها هیچ اتفاقی نیفتاد.

وی با تأکید براینکه حتی با روی کارآمدن دموکرات‌ها نیز هیچ اتفاقی در برجام نیفتاد اذعان کرد: درواقع همان تعهداتی که ترامپ لغو کرده بود توسط بایدن نیز ادامه یافت پس نتیجه می‌گیرم که برجام یک سند است که با بی‌دقتی و برمبنای اعتماد به غرب نوشته شد که بر اساس آن تعهدات ایران همه عملیاتی و تعهدات طرف مقابل همگی انتزاعی بود و به تعبیر بهتر همین‌که طرف مقابل نتیجه مطلوب را از این سند دریافت کرد شروع به بهانه‌گیری در خصوص دیگر عناصر قدرت در ایران کردند و در نهایت رئیس‌جمهور آمریکا بدون هیچ واهمه از این معاهده خارج شد.

این استاد دانشگاه افزود: تأسف‌بارتر اینکه دراین سند ایران نه امکان خارج شدن و یا شکایت از رویکرد طرف مقابل و نه حتی گرفتن حق خود را ندارد بنابراین به معنای واقعی این سند نفعی برای ما نخواهد داشت.

قره‌باغی درواکنش به این سؤال که عده‌ای رفع مشکلات اقتصادی کشور را در گرو رفع تحریم‌ها و پایبندی به برجام می‌دانند نظر شما در این رابطه چیست گفت: طبق منویات مقام معظم رهبری چه در سال‌های قبل از انعقاد برجام چه طی این سال‌ها که ما به‌صورت ذهنی و یا روانی با برجام درگیر هستیم چندین‌بار اشاره کردند که نباید اقتصاد کشور به تحرکات و رفتارهای خارج از کشور گره زده شود اما ما در برجام چندین تعهدی را پذیرفته‌ایم که این تعهدات زمینه دخالت تحرکات خارجی در اقتصاد کشور را فراهم کرده است.

وی با بیان اینکه یکی از این تعهدات این است که ما علاوه بر پذیرش کنوانسیون‌های بین‌المللی که تعدادی از کنوانسیون‌هایی که حتی زیرمجموعه سازمان ملل هم نیستند را نیز بپذیرم خاطرنشان کرد: ازجمله این تعهدات می‌توان به تعهد پالرمو، FATF و CF اشاره کرد که ما آن‌ها را بر اساس برجام پذیرفته‌ایم.

این تحلیل‌گر مسائل سیاسی با اشاره به اینکه با پذیرش این تعهدات تمامی راه‌های دسترسی اقتصادی ایران را ابتدا شناسایی و سپس مسدود کرده‌اند ابراز کرد: بنابراین برجام به شکلی به ابزاری بدل شد که اقتصاد ایران را گروگان بگیرد و در بهترین حالت ایران می‌تواند ماهانه و یا به‌صورت فصلی با نظارت طرف‌های مقابل از منابع مالی خود برداشت داشته باشد.

قره‌باغی افزود: در بدترین حالت نیز اقتصاد ایران و جو روانی حاکم بر آن مشروط به رفتارهای طرف مقابل می‌شود به‌طور مثال نوسان قیمت ارز در ایران دقیقاً در ارتباط مستقیم با رفتارهای رئیس‌جمهور آمریکا شکل می‌گیرد این امر دقیقاً نشان‌دهنده آن است که در اقتصاد کشور در برجام، شرطی به رفتار غربی‌ها شده است.

وی افزود: اما واقعیت ماجرا همان چیزی است که عزیزان قبل از آنکه دولت را در دست بگیرند مدعی و معتقد بودند که ما به‌صورت کلی مشکلاتمان مبتنی بر تحریم‌ها نیست بلکه مبتنی بر سوء مدیریت‌ها است.

استادیار دانشگاه ملایر افزود: متأسفانه پس از تصدی قدرت این اعتقاد (سوء مدیریت) به فراموشی سپرده شد و درست برخلاف این اعتقاد عمل کرده و عنوان می‌کنند که مشکلات کشور مبتنی بر تحریم‌ها است.

قره‌باغی افزود: این درحالی است که همگی اقتصاددانان بر این عقیده هستند که تنها 40 درصد از مشکلات مربوط به بحث تحریم‌ها و 60 درصد آن همچنان بر سوء مدیریت‌های تعمدی و یا غیرعمدی است.

وی ادامه داد: بنابراین آنچه برجام به‌صورت گفتمانی بر کشور القاء و تحمیل کرده براین امر استوار است که مشکلات اقتصادی کشور می‌بایست در خارج از کشور حل شود بنابراین می‌بایست این مهم را از طریق دیپلماسی حل کنیم.

وی با اشاره به اینکه عملاً می‌توان گفت برجام ابزاری برای دشمن نظام جمهوری اسلامی ایران است که اقتصاد را گرو گرفته تا در پی تأثیرگذاری به مقاصد خود برسند اذعان کرد: از این زاویه برجام بدترین سندی است که می‌شد به امضا رساند.

استادیار دانشگاه ملایر واکنش در به این مسئله ابراز کرد: اخیراً مباحثی مطرح است که گویا در پی احیا برجام امکان فروش نفت برای ایران فراهم شود اما همچنان پولی به داخل کشور وارد نشود و بازهم به پول‌های بلوکه‌شده در مواردی مشابه همچون کشور کره افزوده شود گفت: آنچه مسلم است اینکه آزموده را آزمودن خطا است.

قره‌باغی ادامه داد: یکی از مشکلات ما حتی در زمان اوج برجام نیز همین بود که ما امکان صادرات دو میلیون بشکه نفت در روز را داشتیم و این دو میلیون بشکه به یک ارز بین‌المللی تبدیل می‌شد اما به این دلیل که سامانه سوئیفت و یا سامانه‌های موازی دیگر موجود بر مبنای لیست سیاه که ایران را در آن قرار داشت عمل می‌کرد بنابراین این ارز توان بازگشت به کشور را نداشت.

وی ادامه داد: علاوه بر آن آمریکا از سال‌ها قبل یک قانون تحریمی را تحت عنوان قانون یوترن (قانون چرخه دلار در ایران) بر روابط خود با ایران حاکم کرده که بر اساس آن عملاً ایران امکان جابه‌جایی بیش از 20 میلیون دلار را ندارد.

این تحلیلگر مسائل سیاسی با بیان اینکه در برجام تنها این اجازه به ایران داده شده بود که اقدام به ثبت سفارش کالا کرده و این ثبت سفارش به تأیید طرف مقابل برسد و درنهایت کالاهای تعیین شده توسط آن‌ها به کشور وارد شود افزود: به همین دلیل بود که در روزهای ابتدایی برجام بازار کشور پر از اجناس کشورهای مختلف بود که این مهم نتیجه‌ای جز ورشکسته شدن کارخانه‌های باسابقه تولید در بخش‌های مختلف نداشت.

قره‌باغی خاطرنشان کرد: از طرفی ارزی هم وارد کشور نمی‌شد و به‌جای آن مجوز چاپ پول بر مبنای پول‌های بلوکه‌ شده به بانک مرکزی داده شد که نتیجه آن چیزی جز ورود حجم عظیمی از نقدینگی در پی نداشت که این مهم خود دو پیامد را به‌دنبال دارد نخست اینکه نظام تولید به خاطر واردات دچار مشکل و درعین‌حال ریال بدون پشتوانه چاپ و روانه بازار شد.

وی با بیان اینکه افزایش نقدینگی و در پی آن نبود کالای موازی در داخل کشور نتیجه‌ای جز تورم را به بار نیاورد تشریح کرد: رهاورد این شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که رئیس بانک مرکزی وقت در سفر خود به آمریکا و در پی حضور خود در کنگره این کشور گفت اگر بخواهم بگویم برجام برای ما چه رهاورد داشته باید بگویم تقریباً هیچ.

این تحلیل‌گر سیاسی ادامه داد: بنابراین بر اساس آنچه گفته فرض کنید در مذاکرات فعلی نیز که با تیم چهار+یک و دریک اتاق موازی با آمریکا داریم که خود این نوع مذاکره بیشتر به یک طنز سیاسی بزرگ شباهت دارد یا فرآیند دوباره تکرار شود گفت: حال در نظر بگیرید که ما یک بار تجربه برجام را داشته‌ایم که نتیجه غایی آن نابود تولید، افزایش نقدینگی در بازار و کنترل اقتصاد کشور توسط خزانه‌داری آمریکا بود.

قره‌باغی با اشاره به اینکه به گفته مقام معظم رهبری هدف از برجام لغو تمام تحریم‌ها بود اما این مهم در مذاکرات و سند اتفاق نیفتاد و بلکه اقتصادمان شرطی و فعالیت هسته‌‌ای‌ ما نیز به شدت توسط طرف مقابل تحت کنترل و نظارت قرار گرفت.

وی با بیان اینکه حتی حضور بازرسان سازمان انرژی اتمی و بازدید از آن‌ها نیز حفر‌ه‌های امنیتی در کشور ایجاد کرد که نتیجه آن ترور دانشمندان هسته‌ای و خرابکاری‌های نطنز را به‌جای گذاشت گفت: پس در حال حاضر مذاکرات فعلی و بازگشت به برجام با همان شرایط قبلی و با این تفاوت که متأسفانه در پی آن دیگر کشور ظرفیت قبلی اقتصادی را هم ندارد قابل‌پذیرش نیست و تکرار آن منجر به ورشکستگی اقتصادی ایران خواهد شد.

وی با بیان اینکه باید نگاه هوشمندانه مقام معظم رهبری مبنی بر رفع کامل تمامی تحریم‌ها در دستور کار مذاکره‌کنندگان فعلی قرار گیرد تشریح کرد: در زمان روی کار آمدن ترامپ چیزی حدود 800 تحریم بر کشور حاکم بود و از آن اوباما به‌عنوان تحریم‌های هوشمند یاد می‌کرد.

این تحلیل‌گر سیاسی با بیان اینکه این تحریم‌های هوشمند در سه پکیج اشاعه، هسته‌ای و حقوق بشر گنجانده شده ‌است اذعان کرد: حال آنکه پس از روی کار آمدن ترامپ تمامی تحریم‌هایی که در پکیج هسته‌ای بود در دو پکیج حقوق بشر و اشاعه هم ثبت و ریجستر شد.

قره‌باغی افزود: بنابراین اگر طی مذاکرات فعلی بر فرض محال بتوانیم آمریکا را در سبد تحریم هسته‌ای عقب برانیم بازهم همان تحریم‌ها در دو سبد اشاعه و حقوق بشر گنجانده شده‌اند و شرایط تفاوتی نخواهد کرد.

وی با تأکید براینکه اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها هیچ‌گاه نقطه‌ضعف اقتصادی ایران را رها نمی‌کنند تصریح کرد: هیچ‌گاه آمریکایی که 20 سال تلاش کرده که ایران به شرایط فعلی برساند تحریم‌ها رها نخواهد کرد.

وی ادامه داد: از طرفی هم طی ماه‌های اخیر با بی‌اثر شدن برجام تولیدات داخلی در حال احیا شدن هستند بنابراین نباید شرایط را به‌گونه‌ای پیش برد که بار دیگر تولیدکننده داخلی به سمت ورشکسته شدن برود.