آسیب‌های از خودگذشتگی افراطی

افرادی که نمی توانند «نه» بگویند

سپهرغرب، گروه اجتماعی: یک مشاور خانواده گفت: از خودگذشتگی غیر منطقی و افراطی، برقراری ارتباط با افراد معتاد و مشکل‌دار و همچنین نداشتن اعتماد به‌نفس کامل از نشانه افرادی است که دچار تله «ایثار» هستند.

کتایون حجتی اظهار کرد: ایثار داشتن به هم‌نوع موضوعی اخلاقی و مبین کمال انسانیت و شرافت است ولی گاهی برخی از افراد به دلیل مشکلات پیدا و پنهان خود در گذشته دچار شکل بیمارگونه‌ای از این مسئله می‌شود که در روان‌شناسی به آن «طرح‌واره ایثار» می‌گویند. در واقع این شکل افراط‌گونه ایثار، مربوط به از خود‌گذشتگی بیش از اندازه فرد برای کمک به دیگران است.

وی تصریح کرد: در این طرح‌واره فرد به نیازهای خود در مقابل نیازهای دیگران بی‌توجه می‌شود. او تا زمانی که نیازهای دیگران را برطرف نکند نمی‌تواند احساس آرامش داشته باشد. او از اینکه به خودش توجه کند در حالی که دیگران به کمک احتیاج دارند، احساس گناه می‌کند. برای همین سعی می‌کند تا به دیگران کمک کند و این احساس گناه را در درون خود آرام کند.

کارشناس ارشد علوم تربیتی ادامه داد: فرد دچار این طرح‌واره، از کمک به دیگران، احساس ارزشمندی و اعتماد به‌نفس می‌کند. او از وقت استراحت و آرامش خودش می‌گذرد و آن زمان را به دیگران اختصاص داده و نیازهای اطرافیان را در اولویت قرار می‌دهد.

حجتی با بیان اینکه روابط عاطفی و ازدواج این افراد به شدت تحت تأثیر طرح‌واره آن‌ها است، افزود: در روابط عاطفی این افراد عاشق کسانی می‌شوند که مشکلات چشمگیری دارند، چون در این صورت است که می‌توانند حس ایثار و از خود گذشتگیشان را در مورد آن‌ها بیشتر راضی کنند. آن‌ها در روابط عاطفی‌شان دچار مشکل هستند چون جذب آدم‌های معتاد، معلول، فقیر و یا افراد شکست‌خورده عاطفی می‌شوند.

وی تأکید کرد: چون در این نوع روابط می‌توانند طرحواره ایثارگریشان را همچنان ادامه دهند ولی اگر رابطه‌ای بر اساس ایثارگری و خدمت نباشد، آن‌ها سردرگم می‌شوند و نمی‌توانند نقشی را برای خود در زندگی پیدا کنند.

این طرح‌واره درمانگر ابراز کرد: آن‌ها در قبال دیگران احساس مسئولیت وسواس‌گونه می‌کنند و به اطرافیان سرویس افراطی می‌دهند. در اوج خستگی و کار، اگر شخصی از آن‌ها تقاضایی داشته باشد، نمی‌توانند «نه» بگویند. از اینکه به خواسته دیگران بی‌توجه باشند، احساس خودخواه بودن می‌کنند. همیشه سنگ صبور اطرافیانشان هستند و همدردی شدیدی با آن‌ها دارند و آنقدر به این کار ادامه می‌دهند تا به ضرر خودشان تمام می‌شود.

حجتی گفت: بعد از مدتی این افراد احساس می‌کنند که از آن‌ها سوءاستفاده شده، در صورتی که خودشان تمام موقعیت‌ها را ساخته‌اند تا مورد سوءاستفاده قرار بگیرند. آن‌ها از رفتارهای غیر منصفانه دیگران با خود، ناراضی و شاکی می‌شوند. این افراد غالباً دچار مشکلات فیزیکی نظیر معده درد، خستگی مزمن و مشکلات روده‌ای می‌شوند. آن‌ها از طریق این مشکلات سعی می‌کنند توجه دیگران را کسب کنند و دیگران را مجبور می‌کنند که به آن‌ها محبت و توجه نشان دهند. اما وقتی دیگران توجه و پیشنهاد کمتری برای کمک به این افراد نشان می‌دهند، احساس خشم درونی می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه تله ایثار ریشه در کودکی دارد، افزود: زمانی که والدین از فرزند خود، بیش از اندازه انتظار دارند، کودکی تربیت می‌کنند که خود را مدام لازم به رفع انتظارات دیگران می‌کند. انتظارات غیر معقول و بیش از اندازه از یک کودک او را به طرح‌واره ایثار سوق می‌دهد. به‌طور نمونه محول کردن کارهای خانه به کودک، اگرچه امری پسندیده است و ابعاد مسئولیت‌پذیری را در وی ایجاد می‌کند اما زمانی که بیش از حد و بی‌مورد باشد، به فرد آسیب می‌زند.

این مشاور خانواده گفت: یکی از مهم‌ترین اقدامات پذیرش این واقعیت است که فرد قبول کند که دچار ایثار وسواس‌گونه شده و روند درمان را بپذیرد، فرد باید به این دانایی برسد که فداکاری‌ها و از خود گذشتگی‌هایش حالتی بیمارگونه و غیرعادی است.

حجتی خاطر نشان کرد: او باید نگاهی دقیق به خود داشته باشد و ببیند که کدام یک از خواسته‌ها و نیازهایش در مسیر فداکاری‌های بی‌مورد نادیده گرفته شده و بی‌توجه باقی مانده‌اند. در واقع در این مرحله فرد باید خودش را در آغوش بگیرد و با خودش همدردی کند نوشتن یک نامه و گفت‌و‌گو با خود می‌تواند شروع خوبی باشد. همچنین فرد باید شروع به ایجاد تغییراتی در رفتارهایش کند مثلاً از دادن خدمات بیش از حد به دیگران خودداری کند. دریافت کمک از دیگران را تمرین کرده و از همه مهم‌تر توانایی «نه» گفتن را در خودش پرورش دهد.