آشنایی با اعمالی که کارهای خیر ما را بی‌اثر می‌کنند

سپهرغرب، گروه اندیشه: امکان دارد ما در سبک زندگی خود کار خوبی انجام بدهیم که به ازای آن منتظر پاداشی در برزخ یا قیامت باشیم، اما هرگز پاداشی به ازای آن عمل دریافت نکنیم.

نظام پاداش و جزا که طبق آموزه‌های قرآن کریم و حدیث اهل بیت علیهم‌السلام برای گفتار و اعمال و حتی نیت‌های ما قرار گرفته، بر این اساس است که امکان دارد کار خیری در دنیا انجام بدهیم ولی بعد از آن مرتکب شر و گناهی شویم که به کلی آن عمل را حبط کند و از تأثیر بیندازد.

در مقابل این نکته را هم باید بدانیم که امکان دارد در زندگی خود مرتکب گناهی شویم که آثار بزرگ و بدی در زندگی دنیا و آخرت ما داشته باشد، اما بعد از آن عمل شایسته‌ای انجام بدهیم و به عنوان مثال توبه کنیم. در این صورت ممکن است آن گناه حبط شود و دیگر اثر بدی در زندگی ما نداشته باشد. در آخرت هم به ازای آن عذاب نشویم. گویا که اصلاً آن گناه را مرتکب نشده‌ایم.

کلمه «حبط» به معنی باطل شدن عمل و تأثیر نداشتن آن است. مفهوم حبط در آیه‌های قرآن کریم و همچنین در احادیث و روایات این است که اعمال انسان هم در دنیا و هم در آخرت باطل شود و دیگر تأثیر و نتیجه‌ای برای او نداشته باشد.

با این توضیح، وقتی کار خوبی انجام بدهیم و حبط شود، یعنی نه در زندگی دنیا ما اثری دارد و نه در آخرت به ازای آن پاداشی دریافت می‌کنیم. زمانی هم که عمل بد و گناهی از ما حبط شود، به این معناست که نه در زندگی دنیای ما تأثیر بدی می‌گذارد و نه در زندگی آخرت مستوجب عذابی خواهیم بود. چون اساساً با حبط اعمال، آن اعمال از بین می‌روند.

 پیامدهای ارتداد و خروج از دین

نکته بسیار مهم در نظام عالم که یکی از احکام الهی بر این قرار گرفته، این است که بعضی از گناهان وجود دارند که اگر کسی مرتکب آن شود، نیکی‌ها و کارهای خیر او را هم در دنیا و هم در آخرت حبط می‌کند و از اثر می‌اندازد؛ یعنی نه در این دنیا به ازای کارهای خوب خود اثر و نتیجه مثبتی دریافت می‌کند و نه در آخرت پاداشی در انتظار او خواهد بود.

یکی از کارهای ناشایست و گناهان بزرگ، ارتداد و خروج از دین است. آن‌طورکه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مَنْ یرْتَدِدْ مِنْکمْ عَنْ دِینِهِ فَیمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِک حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ؛ و کسی که از آیینش برگردد و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او در دنیا و آخرت بر باد می‌رود.» به این مفهوم که اگر کسی به خدای یکتا ایمان داشته باشد ولی بعد از مدتی از دین خارج شود و در همان حالت بی‌دینی و در حالی که هنوز توبه نکرده، از دنیا برود، گویا هیچ کار خوبی در زندگی خود انجام نداده است. به این ترتیب هیچ پاداشی در برزخ و آخرت نخواهد داشت و مدام در عذاب به سر خواهد برد.

یکی دیگر از کارهای ناشایست و گناهان بزرگی که موجب حبط و از بین رفتن آثار و پاداش کارهای خیر می‌شود، کفر به خدای یکتا و آیات او و همچنین سرکشی کردن در برابر خداوند است.

حکم این مطلب را هم خدای متعال در سوره مبارکه آل عمران فرموده است، با این مضمون که: «إِنَّ الَّذِینَ یکفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یقْتُلُونَ النَّبِیینَ بِغَیرِ حَقٍّ وَ یقْتُلُونَ الَّذِینَ یأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ؛ أُولئِکَ الَّذِینَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ؛ کسانی که نسبت به آیات خدا کفر می‌ورزند و پیامبران را به ناحق می‌کشند و (نیز) مردمی را که امر به عدالت می‌کنند به قتل می‌رسانند و به کیفر دردناک (الهی) بشارت بده. آن‌ها کسانی هستند که اعمال (نیکشان، به خاطر این گناهان بزرگ) در دنیا و آخرت تباه شده است.»

باید دقت شود که این گناهان همه اعمال خوب را بی‌اثر می‌کنند؛ مگر اینکه شخص توبه حقیقی انجام دهد.

 گناهی که بخشی از کارهای خوب، نه همه آن را، بی‌اثر کند

در این میان، گناهی هم وجود دارد که بخشی از کارهای خوب ما را، نه همه آن‌ها را، بی‌اثر می‌کند. به عنوان مثال ممکن است کسی بگوید من به خدای یکتا ایمان دارم اما با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله عناد و دشمنی داشته باشد، چه در زمان حیات آن حضرت و چه در این دوران. این نوع دشمنی او با رسول و فرستاده خدای متعال موجب می‌شود که برخی از کارهای خوب و حسنات او بی‌اثر شود و نتواند پاداش آن کارها را دریافت کند.

این مورد هم در آیات قرآن بیان شده است. آنجا که خدای متعال می‌فرماید: 

«إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُمُ الْهُدی لَنْ یضُرُّوا اللَّهَ شَیئاً، وَ سَیحْبِطُ أَعْمالَهُمْ، یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکمْ»

به این معنا که: «به درستی آنان که کافر شدند و از راه خدا جلوگیری کردند و با رسول دشمنی ورزیدند آن هم بعد از آنکه راه هدایت برایشان روشن شد، هرگز هیچ ضرری به خدا نمی‌زنند و به زودی اعمال خودشان حبط می‌شود. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خدا را و نیز رسول را اطاعت کنید و اعمال خود را باطل نسازید.»

مثال دیگر برای این مطلب در سوره مبارکه حجرات عنوان شده است که به این نکته اشاره کرده است که بلند کردن صدا در محضر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله موجب حبط و از بین رفتن اثر برخی از حسنات می‌شود: 

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِی. وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کجَهْرِ بَعْضِکمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید صدایتان را بلندتر از صدای پیامبر درنیاورید، آن‌طور‌که با یکدیگر داد و فریاد می‌کنید، و زنهار مواظب باشید با این رفتار، اعمالتان ندانسته حبط نشود.»