اسرار تغییر مقام انسان از مرتبه فوق فرشته تا دون حیوان

سپهرغرب، گروه اندیشه: یکی از مهم‌ترین مطالبی که در تفسیر قرآن و احادیث اهل بیت (ع) به آن اشاره‌ شده، تغییر مرتبه انسانی از فرازی بالاتر از فرشتگان تا فرودی پایین‌تر از حیوانات است.

یکی از نکات بسیار مهم که در ترسیم هدف از زندگی در این دنیا برای ما مطرح می‌شود، ارتقای مقام‌های معنوی است؛ هرچند که برای بسیاری از ما ارتقای مقام دنیایی به عنوان هدف مهمی تعیین می‌شود و تمام زندگی خود را در این جهت برنامه‌ریزی و جهت‌دهی می‌کنیم. اما در آموزه‌های قرآن کریم و سبک زندگی اسلامی، آنچه که به عنوان هدف مهمی در نظر گرفته می‌شود و برنامه زندگی انسان طبق آن برنامه‌ریزی می‌شود، ارتقای مقامات معنوی و پایدار است.

در این میان، یکی از مطالبی که در تفاسیر قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار علیهم‌السلام به آن اشاره‌های متعددی شده، مسئله تغییر مقام و مرتبه انسانی از فرازی بالاتر از مرتبه فرشتگان تا فرودی پایین‌تر از مرتبه حیوانات و جانوران دیگر است.

در‌این‌باره حدیث معتبر و مستندی روایت شده که علت این تغییر و تحول در مرتبه معنوی را مشخص می‌کند. چنانکه شخصی از امام جعفر صادق علیه‌السلام سؤال کرد که: «آیا مرتبه فرشتگان بالاتر است یا فرزندان آدم علیه‌السلام؟»

آن حضرت در پاسخ به روایتی از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام اشاره کرده و فرمودند: «خداوند متعال در خلقت فرشتگان عقل را بدون غریزه شهوت و در حیوانات و چهارپایان شهوت را بدون عقل و در آفرینش انسان هر دو را قرار داده است. حال، کسی که عقل او بر قوه شهوتش غالب شود به یقین از فرشتگان بهتر بوده و مقامی بالاتر خواهد داشت. اما آن کسی که غریزه و شهوتش بر عقلش غالب شود، به یقین از حیوانات و چهارپایان مرتبه پایین‌تری خواهد داشت.»

بر اساس آموزه‌های قرآن و حدیث مشخص می‌شود که خداوند مهربان مقام آدم را از فرشتگان بالاتر قرار داده و او را حجت بر فرشتگان تعیین فرموده است. به همین علت او را به اموری آگاه کرد که فرشتگان به هیچ عنوان از آن امور آگاه نیستند. این تخصیص به علوم خاص به این دلیل است که به این طریق به فرشتگان بفهماند آدم برگزیده‌ای است به ویژگی‌هایی که آنها از آن بی‌بهره هستند.

نکته قابل توجه این است که اهمیت پرهیز از گناه و به عبارتی غلبه عقل بر شهوت دنیایی به قدری است که مقام انسان را به مراتب از عالم فرشتگان بالاتر برده و به جایی می‌رساند که مقام قرب الهی است. چنانکه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره تأکید فرمودند که: «چه بسیار خواهش‌های نفسانی لحظه‌ای، که اندوه طولانی و درازی را در پی دارند.»

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نیز در حدیثی شریف فرمودند: «هر کسی که در معرض ارتکاب گناه یا امر شهوانی قرار بگیرد و او از ترس خدای متعال از انجام آن خودداری کند، خداوند آتش عذاب را بر او حرام می‌کند، بی‌تابی بزرگ در روز قیامت او را ایمن می‌فرماید و در مورد او به آنچه در قرآن وعده داده است وفا خواهد کرد که وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتان؛ برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد دو بهشت خواهد بود.»