رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در خصوص خطرات زیست‌محیطی سد اکباتان همدان گفت:

معادن سیلیس و دامِ مازاد؛ تهدید جدی رگ حیات همدان

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : سپهرغرب، گروه زیست‌بوم - طاهره ترابی‌مهوش: رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو عنوان کرد: در خصوص سد اکباتان در حال حاضر از دو بحران زیست‌محیطی وجود معادن سیلیس در بالادست و نیز عدم تعادل دام و مرتع بالادست سد که هر دو منجر به فرسایش خاک بیش‌ازپیش و رسوب‌گذاری در سد اکباتان شده که می‌توان به‌عنوان خطر جدی و تهدیدکننده رگ حیات این شهر یاد کرد که می‌بایست در این زمینه سازمان مربوطه و نیز مدیریت ارشد استان به‌صورت جدی ورود کنند.

نگرشی گذرا بر وضعیت محیط‌زیست در دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که توسعه اقتصادی باعث فشار بیش‌ازحد به منابع زیست‌محیطی شده و از این‌رو توجه به آثار و پیامدهای زیست‌محیطی طرح‌ها و پروژه‌های توسعه‌ای از اهمیت بیشتری برخوردار شده است.

ارزیابی آثار و پیامدهای زیست‌محیطی (EIA) طرح‌ها، ابزاری برای اطمینان از اجرای مناسب و صحیح یک پروژه است و درعین‌حال به‌عنوان یک الزام قانونی در نظام تصمیم‌گیری کشور مطرح است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین باره گفت‌وگویی را با رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمد درویش با بیان اینکه بدون شک، مطالعات ارزیابی آثار و پیامدهای زیست‌محیطی، ابزار پیش‌بینی و مدیریتی برای حصول اطمینان از اجرای مناسب پروژه‌ها با رعایت ‌ملاحظات زیست‌محیطی است گفت: در این ارزیابی‌ها جنبه‌ها، آثار و پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از فعالیت پروژه‌ها بر محیط‌زیست، بهداشت و سلامت زیست‌بوم‌ها تفسیر و مدیریت می‌شود تا حیات و تداوم زیست به مخاطره نیافتد.

وی با تأکید براینکه برای پایدار بودن توسعه در بلندمدت نیاز است که به محدودیت‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی و ملی توجه شود اظهار کرد: در راستای نیل به اهداف توسعه پایدار به‌منظور حفظ سلامت انسان و محیط‌زیست در بلندمدت باید اثرات کلیه فعالیت‌ها موردتوجه قرار بگیرد.

رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با تصریح براینکه یکی از راه‌های رسیدن به توسعه پایدار در بلندمدت ارزیابی آثار محیط زیستی کلیه طرح‌ها و پروژه‌های خرد و کلان‌شهری و عمرانی است، بیان کرد: در این ارزیابی با انجام مطالعات و شناختی که کارشناسان از وضعیت موجود محیط و فرآیند‌های مختلف پروژه در مرحله ساخت و بهره‌برداری به دست می‌آورند، اثرات فاکتورهای عملیاتی را بر فاکتورهای زیست‌محیطی در مراحل مختلف شناسایی کرده و راهکارهایی را برای کاهش اثرات فوق پیشنهاد می‌کنند.

درویش ادامه داد: با وجود تأکید بر اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر حفظ محیط‌زیست که آن را یک وظیفه همگانی برشمرده است، مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی در ایران پس از حدود 25 سال بعد از کشورهای دیگر، به ‌موجب مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست الزامی شده و در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه کشور تأکید شده است که هر فعالیت عمرانی که بخواهد در کشور انجام شود، باید پیوست زیست‌محیطی و مطالعات توجیهی فنی زیست‌محیطی داشته باشد.

وی با اشاره به ضرورت انجام ارزیابی زیست‌محیطی اکثر پروژه‌ها این است که در صورت اجرای طرح‌هایی که فاقد مطالعات زیست‌محیطی هستند نه‌تنها صدمات زیادی به محیط‌زیست وارد می‌شود، بلکه از منظر‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز خسارت‌های زیادی به وجود خواهد آمد که اعتراض‌های اجتماعی و بی‌اعتمادی عموم مردم را به‌دنبال خواهد داشت ادامه داد: درنتیجه باید به این نکته توجه شود که به علت طرح‌ها و اقدامات برنامه‌ریزی نشده و نسنجیده پیشین و عوامل طبیعی دیگری نظیر تغییرات آب و هوایی و خشک‌سالی در سالیان اخیر، محیط‌زیست کشور دیگر تاب پذیرش و اجرای طرح‌های غیر‌کارشناسی و به‌ویژه فاقد مطالعات زیست‌محیطی را نداشته و باید برای کلیه طرح‌های عمرانی، تهیه پیوست مطالعات زیست‌محیطی به‌صورت الزامی در دستور کار دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد.

رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با بیان اینکه شاخص‌های اصلی مورد بررسی در گرایش ارزیابی زیست‌محیطی پروژه‌های عمرانی در چهار فاکتور اصلی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد اذعان کرد: فاکتور‌های فیزیکی منطقه اجرای طرح همچون عواملی مانند (زمین‌شناسی، لرزه‌خیزی منطقه، هوا و آب و ویژگی‌های خاک منطقه و غیره) نخستین گام در ارزیابی‌های محیط‌زیستی است.

درویش با تأکید براینکه فاکتورهای اجتماعی و اقتصادی منطقه همچون جمعیت منطقه، میزان سواد و آموزش منطقه، باورهای دینی و مذهبی رایج در منطقه، سطح بهداشت و درمان منطقه، امکانات رفاهی، میزان اشتغال و بیکاری، انواع صنایع و فعالیت‌های محوری غالب از دیگر شاخص‌های مهم در عرصه ارزیابی محیط‌زیستی است خاطرنشان کرد: فاکتورهای فرهنگی (موقعیت و تعداد اماکن مذهبی، تفریحی، علمی منطقه، آثار تاریخی، باستانی و توریستی منطقه، اماکن حفاظت‌شده و چشم‌اندازهای منطقه) نیز از دیگر مباحثی است که در ارزیابی‌های محیط زیستی مورد توجه کارشناسان قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه فاکتورهای بیولوژیکی (گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری منطقه) و فاکتورهای آلودگی‌های زیست‌محیطی منطقه (سوابق آلودگی‌های منطقه در حوزه‌های هوا، آب، خاک) می‌بایست مورد توجه قرار گیرد اذعان کرد: براین اساس توجه به این مفاهیم در دنیای امروز لازمه و در واقع زیرساخت اصلی اجرای پروژه‌ها است.

رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در پاسخ به این سؤال که اخیراً در شهر همدان بحث استفاده از حریم سد اکباتان در عرصه گردشگری مطرح است و دراین‌بین دغدغه‌های محیط‌زیستی نمود بیشتری یافته است بنابراین نظر شما دراین‌باره چیست گفت: از دیرباز ساخت سدها روی رودخانه‌ها از فاکتورهای توسعه در دنیای امروز به شمار می‌روند زیرا سدها باعث ایجاد سطح وسیع آبی در یک منطقه شده و محیطی آرام را برای گردشگران فراهم می‌کنند.

درویش با بیان اینکه این موضوع زمانی بیشتر نمود پیدا می‌کند که بدانیم کشور ایران چندین سال با خشک‌سالی دست‌وپنجه نرم می‌کرد و این امر باعث شده که این مناطق به‌عنوان مناطق گردشگرپذیر معرفی شوند خاطرنشان کرد: بنابراین ایران با دارا بودن سدهای متنوع از قابلیت بسیار خوبی برای بهره‌گیری از این ظرفیت به‌منظور جذب گردشگر بیشتر برخوردار است؛ بنابراین ضرورت توجه به این منابع عظیم گردشگری در کشور و استفاده از دستاوردها و تجربیات سایر کشورها در جهت توسعه این صنعت بیشتر احساس می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه لزوم توجه به شاخص‌های زیست‌محیطی در بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها همواره باید به‌عنوان یک اولویت مورد توجه قرار گیرد تشریح کرد: رودخانه‌ها و دریاچه‌های پشت سدها جایگاه مناسبی برای انجام ورزش‌ها و فعالیت‌های آبی هستند

رئیس گروه محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با اشاره به اینکه توجه به جنبه‌های تفریحی در سدها به دلیل ویژگی‌ها، جاذبه‌ها و زیبایی‌های خاص خود در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه به‌عنوان یکی از اهداف اولیه و یا ثانویه مورد توجه بوده و در سال‌های اخیر بسیاری از سدها با این هدف احداث شده‌اند تشریح کرد: نوع سازه‌های اقامتی، توجه به زیرساخت پساب و فاضلاب این اقامتگاه‌ها و حتی تشخیص جهت وزش باد ازجمله ارزیابی‌هایی است که می‌بایست در تعریف زیرساخت‌های گردشگری در اطراف سدها مورد توجه قرار گیرد.

درویش با بیان اینکه جنبه‌های مهمی چون استفاده از امکانات طبیعی آب، باد و خورشید، به همراه ساخت جاذبه‌های انسان‌ساخت می‌بایست در این مکان‌ها بیشتر مورد توجه قرار گیرد و کارشناسان برای رونق گردشگری، نیازهای جدید و هیجانات تازه بیافرینند تصریح کرد: دراین‌بین نباید زیرساخت‌هایی مورد استفاده قرار گیرد که محرک آلودگی صوتی باشد.

وی با بیان اینکه متأسفانه تجربه‌های ناموفق در اصفهان و سنندج در عرصه بهره‌مندی از سد‌ها در حوزه گردشگری به عدم توجه به زیرساخت‌های لازمه ساماندهی پساب و فاضلاب ناشی از اقامتگاه‌های اطراف این منبع آبی بازمی‌گردد گفت: در شهری همچون همدان سد اکباتان ظرفیت بی‌نظیری در عرصه گردشگری است که با مدیریت درست در عرصه‌های زیست‌محیطی می‌توان بیشترین بهره را از آن برد.

این کنشگر محیط‌زیست با اشاره به اینکه اجرای برنامه‌های سرگرم‌کننده در هر سایت گردشگری، مانور هواپیماها و چتربازان بر فراز دریاچه‌ها و در نزدیکی دید گردشگران، فراهم نمودن بستر انواع گیاهان و پرندگان، جانوران و یا شکل و شمایل خاصی از زمین‌شناسی و در اطراف سدها به‌عنوان جاذبه‌های طبیعی این نوع گردشگری، می‌بایست در نظر گرفته شود.

درویشی با بیان اینکه ایجاد دهکده‌های سلامت، راه‌اندازی فستیوال‌های محلی و مسابقات و بازی‌های مردمی در نقاطی از دریاچه‌های پشت سد که به دور از هیاهو باشند، نیز می‌تواند یکی از اهداف قابل برنامه‌ریزی در گردشگری سد باشد تشریح کرد: بازهم تأکید می‌کنم سدها دسته‌بندی‌های متفاوتی دارند، برخی برای آب شرب و بعضی دیگر برای مصارفی چون کشاورزی هستند؛ در نتیجه فعالیت‌های آن‌ها متفاوت است و باید این حساسیت‌ها نیز در مطالعات لحاظ شود.

وی تأکید کرد: گردشگری در محدوده سدها و تأسیسات آبی به علت نزدیکی به طبیعت و منابع آبی منطقه می‌تواند اثرات منفی مهمی بر محیط‌زیست و منابع آبی برجای بگذارد که ممکن است به علت دیدگاه‌های غالب بر گردشگری به‌عنوان بخش اقتصادی دارای پتانسیل توسعه پایدار، عمداً یا سهواً در این طرح‌ها نادیده گرفته شود؛ بنابراین حساسیت بالای منابع آبی به علت نقش حیاتی آن‌ها جهت تأمین نیاز شرب و سایر نیازهای جامعه و محیط‌زیست، لزوم ایجاد و اعمال ملاحظات محیط زیستی را در خصوص طرح‌های توسعه گردشگری پیرامون منابع آبی (به‌خصوص مخازن سدها) و رودخانه‌ها بیش‌ازپیش روشن و پررنگ می‌کند.

وی افزود: ازجمله آثار منفی این فعالیت‌ها‌ می‌توان به مواردی مانند آلودگی آب مخازن سدها در صورت استفاده از قایق‌های سوخت فسیلی، افزایش آلودگی‌های ناشی از دفع نا‌مناسب فاضلاب و پسماندها در پیرامون و کانون‌های زیستی مؤثر بر محیط‌زیست، افزایش فرسایش خاک ناشی از تردد وسایل نقلیه موتوری در خارج از جاده‌های اصلی، افزایش آسیب به پوشش گیاهی به دلیل قطع اشجار و آتش زدن آن، افزایش آسیب به محیط‌زیست جانوری به دلیل گسترش جاده‌ها و امکانات اقامتی و به‌طور کل حضور انسان در زیست‌بوم جانوران اشاره کرد.

نماینده ایران در کمیته محیط‌زیست جهانی یونسکو، ادامه داد: البته در خصوص سد اکباتان در حال حاضر دو بحران زیست‌محیطی وجود معادن سیلیس در بالادست و نیز عدم تعادل دام و مرتع بالادست سد که هر دو منجر به فرسایش خاک بیش‌ازپیش و رسوب‌گذاری در سد اکباتان شده که از می‌توان به‌عنوان خطر جدی و تهدیدکننده رگ حیات این شهر یاد کرد که می‌بایست در این زمینه سازمان مربوطه و نیز مدیریت ارشد استان به‌صورت جدی ورود کنند.