با کلاب‌هاوس چگونه رفتار کنیم؟

سپهرغرب، گروه تیک: در مواجهه با شبکه‌های جدید باید نیازهای مخاطبان را بشناسیم، از منظر اخلاقی بررسی کنیم و برای برآورده کردن آن‌ها تلاش کنیم تا مخاطبان از روی اختیار، استفاده از پلتفرم‌های داخلی را ترجیح دهند.

متن زیر یادداشتی است که حجت‌الاسلام حسینعلی رحمتی استاد اخلاق در حوزه فضای مجازی در مورد کلاب‌هاوس نوشته است:

«کلاب‌هاوس» را می‌توان جدیدترین عضو خانواده رو به ازدیاد شبکه‌های اجتماعی دانست. فراگیر شدن این شبکه در کشورمان فرصت مناسبی است برای بررسی یک موضوع بنیادین درباره شبکه‌های اجتماعی، یعنی «چگونگی مواجهه با شبکه‌های جدید». البته در اینجا مقصود بیشتر شبکه‌های غیر ایرانی است

در اینجا به‌طور مختصر و بیشتر از منظر ارتباط با اخلاق، چند نکته بیان می‌شود. با توجه به تجارب پیشین درباره پلتفرم‌هایی چون تلگرام، یوتیوب، اینستاگرام و فیس‌بوک، به‌نظر می‌رسد مواجهه «واقع‌بینانه» و «مؤثر» با شبکه‌های جدید از قبیل کلاب‌هاوس مستلزم توجه به چند نکته است:

1. شناخت فلسفه وجودی شبکه‌های جدید: هر پلتفرم جدیدی که پا به میدان می‌گذارد بر اساس محاسبات و بررسی‌های قبلی و برای «پرکردن یک جای خالی» و «برآورده کردن یک نیاز» طراحی شده است. کلاب‌هاوس هم از این قاعده مستثنی نیست. ازاین‌رو در مواجهه با شبکه‌های جدید بایستی این نیازها را بشناسیم، از منظر اخلاقی بررسی کنیم و برای برآورده کردن آن‌ها تلاش کنیم تا مخاطبان از روی اختیار، استفاده از پلتفرم‌های داخلی را ترجیح دهند.

2. توجه به کارکردهای دوگانه (خوب و بد) شبکه‌ها: هر پلتفرمی از منظر اخلاقی کارکردهای مثبتی دارد و کارکردهای منفی. داشتن نگاه یکسر بدبینانه و تمرکز بر نکات منفی و غفلت یا تغافل از کارکردهای مثبت (و برعکس) موجب می‌شود که در شناخت «واقع‌بینانه» و «منصفانه» شبکه‌ها دچار خطا شویم و طبیعتاً راهکارها و سیاست‌گذاری‌هایی هم که ارائه می‌کنیم از سوی مخاطبان استقبال نشود. مثلاً اگر فقط بر محتوای هرزه نگارانه در ایسنتاگرام و یوتیوب و کلاب‌هاوس انگشت بگذاریم کاربری که به چشم خود کارکردهای خوب این شبکه‌ها مثل گفت‌وگوها و مباحث علمی و راه‌اندازی کسب‌وکار را می‌بیند با ما همراهی و همدلی نخواهد کرد و راهکارها و هشدارهای ما را نخواهد پذیرفت (هرچند به‌واقع درست باشد).

3. آسیب‌شناسی و درس‌آموزی از تجارب گذشته: باید بررسی شود که نوع مواجهه‌ای که تاکنون از سوی «نهادهای حاکمیتی» و «شهروندان» با شبکه‌های اجتماعی پیشین انجام شده اولاً در چه مواردی و تا چه اندازه ازنظر اخلاقی قابل دفاع بوده، ثانیاً این رویکردها چه پیامدهای درست یا نادرست اخلاقی را در پی داشته است.

4. تقدم و تمرکز بر کارهای ایجابی: با ورود هر پلتفرم جدید به کشورمان چنانچه از ابتدا رویکردهای سلبی از قبیل فیلترینگ به‌عنوان یک «اولویت» در نظر گرفته شود، و به فعالیت‌های ایجابی از قبیل رشد اخلاقی کاربران، افزایش سواد رسانه‌ای آن‌ها و آگاهی بخشی نسبت به فضائل و رذائل اخلاقی هر شبکه و چگونگی زیست اخلاقی در آن‌ها غفلت شود، این کار:

نخست اینکه موجب تضعیف همفکری، همدلی، و همراهی کاربران با نهادهای مسئول می‌شود،

دوم اینکه با فراگیر شدن استفاده از فیلترشکن‌ها و VPNها و با ورود فناوری‌های جدید که زمینه دسترسی به اینترنت بدون فیلترینگ را فراهم می‌کند، تلاش برای مسدودسازی به نتیجه مؤثر منتهی نمی‌شود،

سوم اینکه دور زدن فیلترینگ موجب نقض قانون از سوی شهروندان می‌شود که کاری غیراخلاقی است. بگذریم از اینکه استفاده از فیلترشکن‌ها خود مشکلات اخلاقی دیگری را به دنبال دارد،

چهارم اینکه موجب کاهش حضور افراد اخلاق‌گرا در شبکه‌های جدید و کاهش تأثیرگذاری آن‌ها می‌شود، البته آنچه گفته شد به معنای مخالفت با فیلترینگ کلی و عدم برخورد با افراد اخلاق گریز در شبکه‌ها نیست، که در جای خود لازم و ضروری است.

5. راه‌اندازی پلتفرم‌های داخلیِ مفید، مؤثر و رقابت‌پذیر: ساخت شبکه‌هایی که حاصل تلاش علمی برنامه نویسان کشورمان باشد کاری ارزشمند است ولی با توجه به تجارب گذشته زمانی تأثیرگذار است و مورد استقبال عمومی قرار می‌گیرد که اولاً طبق قانون «رقابت و مزیت‌سازی» ازنظر کیفیت خدمات و امکانات مساوی یا بهتر از نمونه‌های خارجی باشد، ثانیاً تشویق و ترغیب به استفاده از آن‌ها بیشتر متکی به افزایش کیفیت خدمات و «جلب اعتماد» کاربران باشد تا ممانعت از دسترسی به نمونه‌های خارجی.

دنیای امروز دنیای «رقابت» پلتفرم‌هاست و هرکدام که قوی‌تر و کارآمدتر بود به‌طور طبیعی از سوی مخاطبان مورد استقبال قرار می‌گیرد و طبیعتاً تأثیرات خوب و بداخلاقی خود را خواهد داشت. هنوز کلاب‌هاوس پا نگرفته شبکه توییتر ظاهراً سیستم صوتی خود را با نام Space راه‌اندازی کرده، تلگرام هم اخیراً امکان برگزاری لایوهای صوتی را به امکانات خود افزوده است، شبکه «لینکدین» هم در حال اقدام در این زمینه است.

بنابراین، زمان‌شناسی، تسریع در اقدام، و مزیت‌سازی موجب پیشگامی و افزایش تأثیرگذاری اخلاقی شبکه‌ها خواهد شد.