شــادکامی گمشــــده‌ جامـــعه امــــروز

شادی مفهومی نسبی است، احتمال دارد دلایل شادی افراد مختلف با هم فرق داشته باشد، اما ثابت شده است که شادی و شادکامی در جلوگیری از بروز بسیاری از بیماری‌ها مؤثر است و حتی شاد بودن و داشتن نگاه مثبت در زندگی باعث تسریع روند درمان بیماری‌ها می‌شود. در گزارش جهانی شادکامی سالیانه که توسط شبکه گشایش توسعه پایدار منتشر می‌شود، شادکامی معادل «ارزیابی ذهنی فرد از وضعیت زندگی خود» تعریف شده است، در گزارش شادکامی (2020) ایران با نمره 4.67 از 10 در جایگاه 118 جهان (از بین 153 کشور) جای دارد.

مطابق آخرین برآوردها در رتبه‌بندی شادترین کشورهای جهان، فنلاند برای سومین بار پیاپی عنوان شادترین کشور جهان را کسب کرده است، رتبه ایران در سال 2020 از نظر شاخص شادکامی در بین 153 کشور 118 و از لحاظ شاخص نابرابری جنسیتی در بین 189 کشور 113 گزارش شده است که نشان دهنده جایگاه نگران کننده کشور ما در این شاخص‌هاست. در واقع ایران یکی از 153 کشوری است که در این گزارش نام برده شده است، در آخرین رتبه‌بندی این سازمان، ایران رتبه 118 را به خود اختصاص داده و کشورهای دیگری مانند ارمنستان، گرجستان، نیجریه، اردن و موزامبیک در رتبه‌های مشابه با ایران قرار دارند.

 در همه زمینه‌ها غم افزایی می‌کنیم

امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس در مورد اهمیت وجود شادی و نشاط در جوامع، اظهار می‌کند: از نظر جامعه‌شناسی در جامعه‌ای که سطح شادی و نشاط ضعیف یا کم است در واقع هیچ چیزی وجود ندارد و همه عوامل اقتصادی، اداری، سیاسی و آسیب‌های اجتماعی تحت تأثیر قرار می‌گیرند، جامعه‌ای که در آن شادی و نشاط نیست و آمار طلاق بالا است ورود افراد به انواع آسیب‌های اجتماعی مانند مصرف مواد مخدر، گرایش به استعمال دخانیات و قلیان و موارد دیگر زیاد است. نبود شادی و نشاط در جامعه یکی از عوامل مؤثر در افزایش آمار خودکشی است، بنابراین وجود شادی و نشاط یک اصل است که همه جوامع سعی دارند به آن دست پیدا کنند، همانطور که کشورهای اسکاندیناوی مانند دانمارک، سوئد، نروژ و اتریش بهترین درجه را در این زمینه گرفتند و کوشش می‌کنند جامعه خود را شاد نگه دارند به دلیل این که همه پیشرفت یک جامعه و کیفیت زندگی در آن به میزان شادی و نشاط وابسته است.

وی اضافه می‌کند: جامعه‌ای که در آن شادی و نشاط نباشد به موارد دیگر هم دسترسی ندارد، به همین دلیل همه ادیان کوشش کردند ایجاد شادی و نشاط را تشویق کنند، متأسفانه ایران در ردیف‌های انتهایی جوامع شاد قرار دارد و این اتفاق بدترین نوع است، به طور کلی در همه زمینه‌ها غم افزایی می‌کنیم، از اخبار رادیو و تلویزیون گرفته تا برخوردهای سیاسی و مسئله اقتصادی، بیکاری، شکاف طبقاتی، خبرهای ناگوار، رشوه و اختلاس، رانت بازی و سوءاستفاده گزارش‌های مختلفی از گوشه کنار کشور دهان به دهان یا از طریق فضای مجازی یا شایعه در درون جامعه جاری است.

این جامعه‌شناس، تصریح می‌کند: شنیدن انواع آسیب‌های اجتماعی، بیکاری قریب به 4 میلیون جوان فارغ التحصیل دانشگاه، پخش اخبار مرگ کولبران، افزایش میزان طلاق، گرانی و تورم همه از موارد کاهش شادی و نشاط در اجتماع بوده و طی یک سال اخیر، کرونا هم مزید بر علت شده است. بیماری کرونا در همه دنیا هست و مختص ایران نیست، کرونا در جهان بیداد می‌کند اما کشورهای دیگر زمینه‌های افزایش شادی و نشاط را دارند و سعی می‌کنند به دلیل شیوع کرونا نشاط در جامعه از بین نرود.

قرایی مقدم، تاکید می‌کند: در حال حاضر مضمون بسیاری از برنامه‌ها و سریال‌های تلویزیون غمگین بوده و اثری از شادی در آنها دیده نمی‌شود، عواملی از قبل برای کاهش تفریح و سرگرمی و شادمانی مردم وجود داشت و بیش از یکسال است که اپیدمی کرونا به دلایل قبلی اضافه شده و باعث کمرنگ شدن نشاط بین خانواده‌ها شده است، سوگ و مرگ و میر ناراحتی به وجود می‌آورد و افراد خانواده را مأیوس می‌کند، در کرونا هر روز شاهد مرگ و میر تعدادی از هموطنان هستیم و شنیدن اخبار منفی و نیازمندی 60 میلیون افراد جامعه به کمک معیشتی و وجود 30 میلیون نفر زیر خط فقر ناخودآگاه شادکامی را در اجتماع از بین می‌برد.

وی ادامه می‌دهد: وقتی می‌شنوید عده‌ای در جوی خیابان می‌خوابند یا گورخواب هستند همه این اتفاق‌ها در اجتماع غم می‌آورد، شکی نیست کرونا یک عامل مضر است که هر جامعه بشری را غم‌آلود کرده است، وقتی در جامعه‌ای بیش از سه و نیم میلیون جوان بیکار هستند و ازدواج جوانان به تأخیر افتاده، ناخودآگاه شادی از بین می‌رود. باید بدانیم شادی و نشاط در جامعه بدون علت به وجود نمی‌آید. جامعه شناسی رنگ‌ها می‌گوید کدام رنگ‌ها شادی می‌آورند و کدام رنگ‌ها شادی نمی‌آورند.

این جامعه شناس، اظهار می‌کند: رنگ آبی گلدسته مساجد نشان دهنده پاکی و فضای دور دست است، وقتی افراد لباس مشکی بر تن می‌کنند این اتفاق نشانه غم و لباس خاکستری یعنی بی‌تفاوت بودن، لباس سفید نوعروسان برای نشان دادن پاکی است، رنگ قرمز رنگ شادی، رنگ آبی رنگ صلح و فضای باز است، در جامعه‌شناسی، رنگ‌ها دارای مفهوم زیادی هستند.

 راه‌حل‌ها برای ارتقای سطح نشاط و شادکامی در جامعه

قرایی مقدم درباره راهکار ارتقای سطح نشاط و شادکامی در جامعه، می‌گوید: بیکاری، مشکلات اقتصادی، تأخیر در ازدواج، تورم و گرانی باعث کاهش شادمانی در خانواده‌ها است. باید دنبال حل این معضلات در جامعه بود، مدیریت شادکامی زنان و مردان باعث اداره محیط خانواده می‌شود، در حال حاضر در اجتماع از در و دیوار غم می‌بارد، ضروری است صدا و سیما در این شرایط برنامه‌های شادتری را برای مردم پخش کند، در حال حاضر عده زیادی از کاسبان و هتلداران با شیوع کرونا دچار بیکاری و بدون درآمد شدند، کمک معیشتی اندک دولت به اقشار آسیب‌پذیر جامعه کارساز نیست و افراد فقیر نمی‌توانند زندگی خوبی داشته باشند، همه این عوامل باعث کاهش شادکامی و نشاط در جامعه می‌شود.

وی تاکید می‌کند: علاوه بر اخبار رسانه‌های مکتوب و مجازی داخلی، از بیرون هم رسانه‌های بیگانه مسائل را بزرگنمایی کرده و در بین مردم یاس، استرس و ناامیدی ایجاد می‌کنند، در نتیجه شادی و نشاط از جامعه رخت بربسته است و از نظر میزان شادکامی ایران در بین کشورها از سال 2013 تا 2020 میلادی رتبه 118 را در سطح شادکامی دارد و همواره بالای 100 بودیم و این اتفاق به معنای کاهش شادکامی در جامعه است، این در حالی است که جامعه هند، بمبئی و دهلی افراد کنار خیابان متولد شده و در فقر و بدبختی بزرگ شده و همانجا می‌میرند، اما شاد زندگی می‌کنند.

این جامعه‌شناس درباره افزایش شادی در جامعه، تاکید می‌کند: باید اول در جامعه بیکاری رفع شود و برنامه‌های تلویزیون بازدهی بهتری برای شاد کردن مردم داشته باشند، رسانه‌ها از گفتن اخبار دروغ پرهیز کنند، افراد جامعه انسان هستند، همانطور که «ژان پورسارت» فیلسوف فرانسوی در اصالت وجود و در مکتب وجود می‌گوید: «من غم او را درک می‌کنم بدون اینکه با شادی خودم اشتباه کنم یا برعکس به دلیل این که او وجود دارد و من هم وجود دارم، امروز شما وجود دارید همانطور که من وجود دارم.»

قرایی مقدم، اظهار می‌کند: باید در جامعه همدلی و انسجام اجتماعی پررنگ شود، بیکاری و شکاف طبقاتی، ناروایی‌ها، سوءاستفاده‌ها در اجتماع کاهش یابد و مضمون برنامه‌های تلویزیون به سمت افزایش شادی پیش بروند، در درجه اول باید مشکلات معیشتی و بیکاری مردم حل شود و برای افزایش شادکامی مردم در بحران فعلی بیماران کرونایی، افراد سالمند و کم درآمد حمایت شوند.

 استرس زیاد خلق شاد را پایین می‌آورد

حمیدرضا محمودی نژاد، روانشناس در خصوص شادکامی، اظهار می‌کند: شادکامی تجربه لذت، رضایت و بهزیستی همراه با احساس ارزشمندی و معنا در زندگی است، در حال حاضر در شرایط کرونا قرار داریم، تحقیقات نشان می‌دهد در ایام کرونا افراد می‌توانند دچار استرس‌های شدیدی شوند که روی رفتار، سلامت روانی و جسمانی آنها تأثیر می‌گذارد.

وی اضافه می‌کند: چالش‌های زندگی از یک نظر می‌تواند سودمند و از سوی دیگر زیان‌بخش و مضر باشد، اضطراب عملکرد و وجود استرس‌های کم در زندگی لازم و مفید هستند و به اشخاص هشدار می‌دهند باید برخی مراعات‌ها را در امور زندگی داشته باشند پروتکل‌های اجتماعی را رعایت کنند تا مراقبت از سلامت خود و دیگران را داشته باشند.

این روان درمانگر، تصریح می‌کند: وقتی اوضاع خراب می‌شود که فرد استرس زیادی دارد و وجود همین استرس زیاد سیستم ایمنی بدن را کاهش داده و خلق شاد را پایین می‌آورد، حتی فرد دچار آسیب‌های بیشتری در زمینه روح، جسم و بیمار شدن می‌شود. در حال حاضر با شیوع ویروس کرونا و وضعیت قرمز کشور باید خانواده‌ها بیشتر وقت را در خانه و قرنطینه بگذارند، اما حفظ روحیه در این اوضاع مهم است، باید به دنبال یافتن معناهای جدیدی در زندگی باشیم، رعایت اصول بهداشتی در تغذیه، خواب، ورزش، نظافت و تماس نداشتن با دیگران حائز اهمیت است، اما از نظر بهزیستی روانی بهترین کار افزایش سطح شادکامی با ایجاد هیجان‌ها و افکار مثبت است.

محمودی نژاد، تاکید می‌کند: شادکامی و شاد بودن سطح کورتیزول خون را پایین می‌آورد و میزان هموگلوبین خون را بالا می‌برد، این اتفاق موجب افزایش توان سیستم ایمنی بدن شده و فرد در این دوران احساس درد و رنج کمتری خواهد داشت، وقتی خلق مثبت داشته باشیم چرخه‌های دور باطلی که رفتارهای ناسازگار مانند پرخاشگری و افکار منفی را به همراه دارد، شکسته می‌شود و با ایجاد شادکامی عملکرد سیستم ایمنی بدن قوی‌تر می‌شود، افرادی که شادکامی بیشتری در زندگی دارند در مقایسه با افرادی که شادکامی کمتری داشتند عملکرد بهینه‌ای دارند و شوخ طبعی یکی از ابزارها برای ایجاد شادکامی است، با استفاده از این ابزار فرد می‌تواند در محیط خانه، کار و هم‌صحبتی با همکاران و اعضای خانواده کمتر دچار یاس و ناامیدی شود.

وی اظهار می‌کند: آنچه که ایجاد شادکامی را بیشتر می‌کند پرهیز از جستجوگری وسواس‌گونه در شبکه‌های اجتماعی در مورد کرونا، اخبار و اطلاعات منفی همراه با شایعه است، متکی بودن به تعدادی اخبار محدود برای کسب اطلاعات حداقل در روز برای افراد کافی است، باید کودکان را از خواندن و شنیدن خبرهای ناگوار دور کنیم و در کرونا برای افزایش شادکامی، اعضای خانواده سعی کنند به طور دائم بخش‌های متفاوت خبری را در همه کانال‌ها دنبال نکنند، انجام این کار ضرورتی ندارد، دومین مسئله حفظ حمایت‌ها و روابط اجتماعی است که تحقیقات نشان می‌دهد این نوع روابط در ایجاد هیجان‌های مثبت زندگی بسیار نقش دارد.

 مزیت تفکر خلاق در جامعه را بشناسیم

این مشاور خانواده، می‌افزاید: در زندگی پرمشغله امروز اگر فرصت دیدار اقوام و آشنایان را نداریم، از طریق شبکه‌های اجتماعی، لایو گرفتن و فرستادن پیامک‌ها می‌توانیم به تعامل با آنها بپردازیم یکی دیگر از مهم‌ترین نکات، پرهیز از نقد بیش از اندازه خود، مردم جامعه و افراد نزدیک است، تحقیقات نشان می‌دهد در کشورهای توسعه یافته در دوره‌ای تلاش می‌شد که تفکر نقاد را پرورش دهند، اما در حال حاضر و با شیوع ویروس کرونا، تحقیقات نشان می‌دهد جوامعی که تنها به سمت تفکر نقاد پیش رفتند، سطح خلق شادی در بین افراد آن پایین آمده است و مردم خشم بیشتر و توقعات بالاتری دارند.

محمودی نژاد درباره مزیت‌های وجود تفکر خلاق در جوامع، می‌گوید: گسترش تفکر خلاق در اجتماع موجب می‌شود افراد برای کاهش مشکلات و استرس‌ها به دنبال یافتن راهکار باشند، ترشح برخی از هورمون‌ها در مغز سبب می‌شود که سطح ایمنی بدن بالا برود. شوخ طبعی، وقت گذاشتن برای خلق هنر و مسائل ذوقی مانند انجام نرمش و حرکات منظم روزانه و پیاده‌روی دشمن افسردگی بوده و افراد می‌توانند با اعضای خانواده یا به تنهایی برای کاهش استرس‌ها و افسردگی‌ها برنامه پیاده‌روی روزانه داشته باشند.

وی تاکید می‌کند: نکته حائز اهمیت دیگر داشتن خوش‌بینی در بحران است، خوش‌بینی نه به معنای این که افراد نکات و حوادث منفی را نبینند، بلکه باید شرایط اضطراب را تجربه کرده و فرصت با ارزش برای یادگیری روش‌های تازه و یافتن معناهای جدید در زندگی را بدانند، ممکن است کارهای عقب مانده و تعهدات قبلی را انجام دهیم، ارتباط و همدلی با دوستان و آشنایان و یاری رساندن به نیازمندان را بیشتر کنیم، به اهداف و معنای زندگی اندیشیده و کمتر روی نکات منفی تمرکز کرده و بیشتر نکات مثبت زندگی را دیده و از آن تجربه کسب کنیم.

 لزوم تمرین ذهن آگاهی و استفاده از فنون مراقبه

این روان درمانگر، اظهار می‌کند: روش بعدی که برای بزرگسالان، کودکان و نوجوانان پیشنهاد می‌شود، تمرین‌های ذهن آگاهی و استفاده از فنون مراقبه مثل مدیتیشن یا آرمیدگی (ریلکسیشن) است، در شرایط استرس و اتفاق‌های تلخ زندگی افراد می‌توانند گوشه‌ای از خانه را آماده کرده یا در محیط‌های بازی که کمتر مزاحمت برای آنها وجود دارد، ساعت‌هایی از روز را با یادآوری و تجسم خاطرات نشاط‌انگیز گذشته طی کنند.

محمودی نژادی درباره اهمیت قدردانی در این موقعیت‌ها، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین نکات در این موقعیت‌ها سپاس‌گذاری و قدردانی است، یعنی پدر و مادر از همدیگر، فرزندان از والدین، خانواده از پروردگار منان و کسی که با او ارتباط معنوی دارند قدردانی می‌کنند، تجربه‌های پژوهشی نشان می‌دهد قدردانی کردن، میزان هیجان‌های مثبت افراد را به مقدار زیادی افزایش می‌دهد و به صورت غیرمستقیم آنها را برای تشکر کردن از همدیگر آماده می‌کند.

وی تصریح می‌کند: یکی دیگر از مهم‌ترین مسائل این است که به هیجانات منفی خودمان اعتبار دهیم، احساسات و عواطف خود را بیان کرده و به دیگران فرصت دهیم تا بتوانند درد و دل خود را به ما بگویند، به دلیل خشم، غمگین بودن، وجود شرایط اضطراری خود را نیازمند کمک گرفتن از نظریه‌های مفید دیگران بدانیم و در رابطه با مسائل روان و بهبود بهداشت روان برای دستیابی به شادکامی زندگی از مشاوره تخصصی روانشناسان و متخصصان این حوزه استفاده کنیم.