پای چوبین روش‌های سنتی در علاج مشکل آب

نقش جدی فنّاوری هسته‌ای به‌عنوان یک راهکار جایگزین

همه آن‌هایی که حداقل فیزیک دوره دبیرستان خوانده‌اند با قانون پایستگی ماده و انرژی آشنا هستند که می‌گوید: مقدار جرم یک ماده یا مجموع چند ماده که دچار تغییر فیزیکی یا تغییر شیمیایی می‌شوند، هیچ تغییری نمی‌کند. برای مثال اگر 20 گرم یخ ذوب و بعد بخار شود، جرم آب همان 20 گرم یا جرم بخار همان 20 گرم است. یا اگر قطعه ذغالی به جرم 16 گرم با 32 گرم اکسیژن بسوزد، از سوختن آن، 48 گرم گاز، دود و خاکستر تولید می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت در اثر تغییرات فیزیکی (مانند تغییر حالت ماده) و تغییر شیمیایی (ترکیب زغال با اکسیژن هوا) ماده نه به وجود می‌آید و نه از بین می‌رود؛ یعنی جرم کلی ماده همیشه ثابت است.

پس بر اساس این قانون که در قرن هجدهم میلادی کشف شده می‌توان گفت که آب این مایع حیات و ماده اساسی برای امنیت غذایی از اساس خلقت ثابت بوده و تنها به شکل‌های مختلف درمی‌آید، مثلاً در بدنه محصولات کشاورزی مختلف ذخیره می‌شود، به‌صورت بخار در جو درمی‌آید، مورد مصرف انسان واقع می‌شود یا از زیر زمین به روی زمین و بالعکس جریان می‌یابد اما میزان آن همواره ثابت است.

بنابراین اگر فکر کنیم که این ماده حیاتی زمانی بیشتر خواهد شد فکر بیهوده‌ای است. فقط باید بدانیم که از این ماده ثابت چگونه بهینه و درست استفاده کنیم تا با توجه به جمعیت روزافزون در ادامه به مشکل نخوریم.

کشورهای پیشرفته راهکارهایی را برای کنترل مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی طراحی و اعمال می‌کنند و موفق هم بوده‌اند. در کشور ماهم که بنا به ادعای وزارت نیرو 90 درصد و به گفته وزارت کشاورزی 65 درصد مصرف آب در این حوزه است باید تدابیری وجود داشته باشد یا حداقل از روش کشورهای دیگر الگوبرداری شود.

نباید از یاد برد که مصرف آب بخش کشاورزی در همه کشورها بالاتر است. یک پژوهشگر لهستانی که برای بازدید از نمایشگاه محصولات و ادوات کشاورزی به ایران آمده بود از مصرف 70 درصدی آب در بخش کشاورزی در لهستان خبر داد که بخش پژوهش این کشور روش‌های مختلفی ازجمله استفاده از فنّاوری هسته‌ای، پیاده‌سازی سیستم‌های نوین آبیاری و نیز اصلاح واریته‌های گیاهی و حیوانی که با مصرف آب کم محصول بیشتری تولید می‌کنند متمرکز شده‌اند و الگویی را طراحی کرده‌اند که محصولات آب بر تقریباً حذف شده و محصولات اساسی با مصرف آب کمتر جایگزین می‌شوند.

   کاربرد فنّاوری هسته‌ای در کنترل مصرف آب

فنّاوری هسته‌ای علاوه بر هزاران کاربردی که در علوم مختلف دارد در بخش کشاورزی برای اصلاح ژنتیکی گیاهان، جلوگیری از فساد محصولات کشاورزی که امروزه 30 تا 40 درصد است و از همه مهم‌تر برای کنترل مصرف آب کشاورزی استفاده می‌شود.

سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد تأکید می‌کند که با استفاده از ایزوتوپ‌های سنگین هسته‌ای می‌توان مسیر آب را در زیر زمین ردیابی کرد. از این طریق میزان آبی که در گیاه لازم دارد در اختیارش گذاشته می‌شود که هم از هدر رفت آب جلوگیری می‌شود و هم باعث افزایش تولید محصول خواهد شد.

کشورهای پیشرو در فناوری کشاورزی سال‌هاست از این علوم استفاده می‌کنند و در کشور ما هم به‌رغم تحقیقاتی که در این حوزه صورت گرفته اما به‌صورت عملی در مزارع از این فنّاوری استفاده نمی‌شود. اصولاً مهم‌ترین مشکل بخش کشاورزی فاصله بین بخش تحقیقات با مزرعه است که یافته‌ها به‌صورت عملی پیاده نمی‌شود.

*کاربرد تکنولوژی هسته‌ای در کاهش ضایعات کشاورزی و مصرف آب

سازمان خواروبار کشاورزی (فائو) استفاده از تکنولوژی هسته‌ای را برای کاهش ضایعات محصولات کشاورزی که امروزه به مرز فاجعه 40 درصد رسیده بسیار مؤثر می‌داند، یک محصول تا به سفره مردم برسد چندین ماه در مزرعه آب خورده و اگر قبل از رسیدن به مصرف از بین می‌رود در حقیقت همه این آب‌ها را هدر می‌دهد.

بخش زیادی از خرابی محصول در انبارها ایجاد می‌شود که می‌توان با تکنولوژی هسته‌ای آن را کنترل کرد.

پرتوافشانی هسته‌ای یا eradication روشی است که برای ضدعفونی محصولات انبارها و نیز بذور استفاده می‌شود و میزان ضایعات را به حداقل می‌رساند. کاهش ضایعات علاوه بر کاهش مصرف آب به افزایش امنیت غذایی هم کمک می‌کند. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد اگر از ضایعات محصولات کشاورزی جلوگیری شود هیچ گرسنه‌ای در زمین نخواهد بود.

  اصلاح بذور مقاوم به کم‌آبی

انقلاب بزرگ بخش کشاورزی در سال‌های اخیر اصلاح ارقام گیاهی و حیوانی بوده که دانشمندان ویژگی‌های مثبتی مانند کاهش مصرف آب، مقاومت به بیماری و آفت، مقاومت و تنش‌های محیطی و نیز افزایش عملکرد را به آن اضافه کرده‌اند. مثلاً ارقامی در مورد گندم اصلاح کرده‌اند که با مصرف آب کمتر تولید بیشتری هم دارد.

یا گاو هلشتاین اصلاح کردند که به‌جای سه کیلوگرم گاوهای بومی تا 40 کیلوگرم شیر می‌دهد.

کشورهای پیشرو در این زمینه بسیار پیشتازند و حتی این علوم را به‌صورت انحصاری در اختیار خود دارند و اگر بذری به کشور دیگر صادر می‌کنند بذر مادری نیست که کشور وارد کننده بتواند آن را تکثیر کند به همین دلیل همواره واردکننده می‌ماند.

  الگوی کشت

بخش کشاورزی به‌ویژه در کشور ما که میانگین بارش یک‌سوم جهانی است و با بارش 230 میلی‌متر که برای دیم‌کاری هم کافی نیست باید از الگوی کشت استفاده کند که در آن به‌جای محصولات آب بر از کم آب بر و اساسی و استراتژیک استفاده شود.

«طرح الگوی کشت» که قرار بود در کشور اجرایی شود 10 سال است روزی میز دولت‌ها جا خوش کرده و هر دولتی که آمده به دولت بعد محول کرده و بالاخره اجرایی نشده است و درنتیجه علیرغم جایگاه اول و دوم محصولات آب بری مانند هندوانه و خربزه در دنیا وابستگی 70 درصدی به خوراک دام و 90 درصدی به واردات دانه‌ها روغنی داریم.

  اجرای سامانه‌های نوین آبیاری

اجرای سامان‌های نوین آبیاری و جایگزینی به روش‌های سنتی به‌عنوان راهکار مهم کشورها برای جلوگیری از هدر رفت آب استفاده می‌شود در روش‌های جوی و پشته یا ثقلی آب زیادی هدر می‌رود حال‌آنکه بخش عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی کشور به این روش آبیاری می‌شود و به روایت وزارت جهاد کشاورزی تنها 20 درصد زمین‌های کشت شده به این سیستم نوین مجهز است.

بنابراین برای استفاده بهینه از آب اقداماتی لازم است که اگرچه فرصت‌های زیادی را تاکنون ازدست‌داده‌ایم اما با بکار گیری این روش‌ها می‌توان بدون دغدغه و نگرانی امنیت غذایی کشور را حتی برای 200 میلیون نفر جمعیت تأمین کرد.