«معجزه آبخیزداری»

کشاورزی در کویر با فناوری ارزان‌قیمت استحصال آب از مه و شبنم

در دهه‌های اخیر دانشمندان برای پاسخگویی به نیازهای آبی ناشی از رشد جمعیت و تقاضای روزافزون مواد غذایی و توسعه کشاورزی، همواره در فکر بهبود چگونگی استفاده از منابع موجود و بهره‌گیری از منابع جدید بوده‌اند. یکی از این شیوه‌ها، استحصال و جمع‌آوری آب از طریق مه و شبنم است. در سال‌های اخیر پژوهشگران با استفاده از قوانین ساده فیزیکی موفق به جمع‌آوری مه و رطوبت بالای هوا و تبدیل آن‌ها به آب شیرین و گوارا شده‌اند.   تاریخچه استحصال آب از طریق مه و شبنم

ایده استحصال آب از رطوبت موجود در هوا از قرن‌ها پیش، شاید از آغاز زراعت و کشاورزی، ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. مشاهده گیاهانی که به طور طبیعی، رطوبت هوا را به‌صورت شبنم بر روی برگ‌های خود ظاهر می‌کردند و یا در زمان مه‌های غلیظ، باریکه‌ای از جریان آب بر روی تنه آن‌ها قابل مشاهده بود امکان‌پذیری تهیه آب از مه و هوای مرطوب را در اذهان قوت می‌بخشید.

ریشه استحصال آب از مه و شبنم به قوم «نبط» به بابلیان باز می‌گردد و زبان نبطی آن‌ها شاخه‌ای از زبان آرامی است. این قوم در منطقه‌ای کویری به سر می‌برده‌اند و به آب که عنصر حیات است، برای کشاورزی دسترسی نداشته‌اند. از این رو شیوه‌ای در پیش گرفتند تا بر خشکی و بی‌آبی کویر فایق آیند و آن استفاده از شبنم به‌منظور آبیاری کشت و زرعشان بود. خلاصه روش کار چنان است که ابن وحشیه در کتاب فلاحه‌النبطیه نقل کرده است:

«آنان نهال یا بوته‌ای را در زمین غرس می‌کردند و هنگام غرس بدان آب می‌دادند. سپس سنگ‌ها و کلوخ‌های نسبتاً سختی که آب را جذب نمی‌کنند توده‌وار گرداگرد نهال قرار می‌دادند و در طول شب که شبنم بر زمین فرو می‌نشست از سطح صاف سنگ و کلوخ می‌لغزید و با فرو رفتن در دل خاک، پیرامون ریشه درخت جمع می‌شد و ریشه آن را می‌مکید و جذب می‌کرد.»

   کشورهای پیشتاز در استحصال آب از مه و شبنم

در حال حاضر کشورهای مختلفی در جهان ازجمله شیلی، پرو و عمان از این طرح در سطح وسیعی برای تولید منابع آبی جدید استفاده می‌کنند. برای مثال از دو درخت زیتون کوچک مجاور هم در ناحیه ظفار در عمان به‌طور متوسط مقدار آب حاصله برابر 860 لیتر در روز به طور متوسط برای یک دوره 79 روزه در سال 1989 و 580 لیتر در روز در یک دوره زمانی 83 روزه در سال 1990 به صورت قطره‌ای چکیده شد.

   اشکورات؛ پایلوت پروژه استحصال آب از مه در ایران

در شرایط آب و هوایی ایران نیز استحصال آب از مه و شبنم امکان‌پذیر است. آستارا با 220 روز و جزیره کیش با 213 روز همراه با مه بیشتر طول فصل مه را دارا می‌باشند که می‌توانند پروژه جمع‌آوری آب از مه در این شهرها به‌خوبی انجام شود. با توجه به استعداد مناطق مختلف ایران برای استحصال آب از مه و شبنم، کوشش‌های خوبی در منطقه اشکورات استان گیلان توسط پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری انجام شده است که رضایت جوامع محلی را به‌دنبال داشته است و سایر مناطق ایران مثل خوزستان، گیلان، مازندران، هرمزگان و غیره مستعد استحصال آب از مه هستند. از ویژگی‌های بارز فناوری استحصال آب از مه و شبنم، بومی بودن، ارزان‌قیمت و دردسترس بودن آن است که لازم است به‌منظور مقابله با کم‌آبی و خشک‌سالی مورد اهتمام مسئولان واقع شود.