ممنوعیت استفاده از سلاح‌ هسته‌ای تا چه زمانی است؟

سید سجاد ایزدهی، پژوهشگر فقه سیاسی و مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مسعود دیانی درباره موضوع سلاح‌های کشتار جمعی و نگاه‌های فقهی به آن گفتگو کرد. ایزدهی در مقاله‌ای با عنوان «ممنوعیت استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی» در سال 1392 به مسئله ممنوعیت سلاح‌های کشتار جمعی پرداخته است. او را می‌توان از مخالفان ساخت و استفاده از سلاح هسته‌ای دانست.

مسعود دیانی در آغاز گفت‌وگو از حجت الاسلام ایزدهی خواست برای بینندگان روشن کند مسئله سلاح‌های هسته‌ای ذیل چه شاخه‌ای از فقه می‌گنجد و آیا فقه شایستگی رسیدگی به چنین مسئله‌ای را دارد؟

حجت‌الاسلام ایزدهی در پاسخ به کارکرد دین و اینکه برای تمام شئون زندگی است اشاره کرد و با بیان اینکه طبعا فقه مسائل نوپدید زمانه را نیز بررسی می‌کند، گفت: مسائل مستحدثه (مسائلی که در فقه اسلامی، حکم شرعی برای آنان وجود نداشته و یا مسائلی که حکم شرعی داشته‌اند؛ اما به خاطر تغییر شرایط جامعه، حکم شرعی جدید انتظار می‌رود) روش‌شناسی خودش را می‌طلبد. فقیه در این موارد یا باید نشانه‌هایی از تراثی از او را در گذشته بیابد یا ادله خاصه‌ای را درباره موضوع در نظر بگیرد یا اینکه عمومات باشد که به آن استناد کند تا در نهایت بتواند یک مسئله را که امروز هست و در گذشته نبوده پاسخ بدهد.

وی سلاح غیرمتعارف را سلاحی دانست که منطقه مشخصی را در برنمی‌گیرد و دامنه اثر گستره‌ای دارد و افراد را به غیرنظامی و نظامی تقسیم نمی‌کند و به همه مردم آسیب می‌زند و در زمان محدود نمی‌شود و نسل‌ها و موجودات آینده را نیز به نابودی می‌کشاند و در ادامه این پرسش را طرح کرد که آیا حق داریم به حیوانات، محیط زیست، نسل‌های آینده و.. آسیب بزنیم؟

حجت‌الاسلام ایزدهی، مجری برنامه و بینندگان را به تصور فاجعه هیروشیما فراخواند و گفت: اگر کسی چنین فاجعه‌ای را تصور کند قهرا خواهد پذیرفت که استفاده از چنین سلاحی غلط است. آیا کسی می‌تواند متصور شود که انسان ابتدا به ساکن بیاید و چنین جنایتی را مرتکب شود؟ در حوزه بین‌الملل هم افراد به عنوان حکم اولی فرضشان این است که در صورت عدم تهدید حتما استفاده از این سلاح مجاز نیست. او معتقد بود تبعات این سلاح‌ها به گونه‌ای است که امکان استفاده از آن را از بین می‌برد.

وی در ادامه اینطور استدلال کرد که ما چرا باید هزینه‌ای گزاف برای ساخت چیزی صرف کنیم که اولا ادله عقلی داریم بر نداشتنش و ثانیا حکم شرعی حرمتش را داریم و ادامه داد: اگر یک ابزاری مقدمه منحصره حرام باشد، یعنی به واسطه این ابزار فقط می‌توان عمل حرام انجام داد، استفاده از آن مجاز نیست.

مجری برنامه به تصوری که ایزدهی بینندگان را دعوت به آن کرد گریزی زد و گفت: استفاده از سلاح هسته‌ای را احتمالا همگی محکوم می‌کنیم. اما فردا روزی اگر درگیر جنگی شدیم و آن‌ها یکی از شهرهای ما را اینچنین زدند ما همچنان می‌نشینیم و می‌گوییم حرام است؟ او خطاب به مهمان برنامه گفت آیا این نگاه زیادی خوش بینانه نیست؟

ایزدهی معتقد بود در مورد سلاح هسته‌ای نباید مرتکب ظلم شد و نظرش در مورد حکم حرمت سلاح هسته‌ای را مطلق دانست و سخنان خود را اینطور تکمیل کرد که او نیز معتقد است باید جوری عمل کرد که استفاده از این سلاح علیه کشور اساسا از کارکرد بیافتد و دشمن امکان استفاده نداشته باشد.

این پژوهشگر فلسفه سیاسی استفاده از سلاح هسته‌ای را منسوخ دانست و بیان کرد: الان سلاح‌هایی هست که می‌توان دفتر فرماندهی دشمن را با دقت زیاد با آن زد. فرض کنید دشمن زن و فرزند شما را کشت آیا شما نیز با او چنین می‌کنید؟ اگر دشمن ما مرتکب عمل قبیح شد ما مجاز نیستیم مقابله به مثل کنیم. این کار را در طول تاریخ هم نکردیم. مبانی ما اجازه نمی‌دهد. منطقی در جهان داریم که هدف وسیله را توجیه می‌کند. آیا واقعا چنین است؟

سپس مرتضی احمدی به عنوان کارشناس روابط بین‌الملل روی خط تلفنی سوره آمد و در مورد بازدارندگی و ساخت سلاح هسته‌ای نکاتی را در نقد مهمان برنامه سوره مطرح کرد و گفت: اساسا در ادبیات روابط بین‌الملل پرسش اصلی این است که چگونه می‌توان به صلح نائل شد؟ واقع‌گرایان بمب اتم را برای دست‌یابی به صلح ضروری می‌دانند.طبق نظر واقع گرایان شوروی باید قدرتمند می‌ماند، اما فروپاشید. امریکا بمب اتم دارد اما بعد از جنگ دوم‌ جهانی در اغلب جنگ‌ها شکست خورده ‌است.

ایزدهی در ادامه بحث از عدم امکان تقیه و جایز نبودن آن در مورد سلاح‌های کشتار جمعی اشاره کرد و گفت: تقیه بر «انکار» تکیه دارد اما ایران بارها صراحتا گفته‌ و بازرسان هم آمده‌اند و چیزی پیدا نکرده‌اند. تقیه در خونریزی و کشتار را جایز نیست.

در بخش‌های پایانی عسکرخانی روی آنتن شبکه چهار آمد و نقدهای تندی به موضعی کرد که معتقد بود به اندازه کافی به مسئله بازدارندگی توجه ندارد. عسکرخانی روی آنتن زنده شبکه چهار گفت: در تعجبم که به ادبیات بازدارندگی و کنترل تسلیحات در این برنامه توجهی نمی‌شود. امروزه در دانشگاه‌ها هیچ واحد درسی درمورد سلاح‌های کشتار جمعی، بازدارندگی و کنترل تسلیحات نداریم.