شاخصه‌های حکمروایی خوب شهری برای رفع معضلات کلان‌شهرها چیست؟

مدیریت شهرهای امروزی دیگر تنها بسته به کانون و مرکز قدرت نیست بلکه فرآیندی است که در آن بسیاری از عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محیط‌زیستی دخیل است. در میان رویکردهای مختلف مدیریت شهری، حکمروایی شهری بیشتر از همه مورد توجه است چراکه اثربخشی بالایی دارد و روند دستیابی شهر به توسعه پایدار را تسهیل می‌کند.

شهرهای ما امروزه با چالش‌های زیادی دست‌به‌گریبان هستند که بخش مهمی از آن به نحوه مدیریت شهرها مربوط می‌شود و تحقق حکمروایی شهری به‌عنوان بهترین رویکرد به‌منظور کاهش این مشکلات مطرح است. در این خصوص با علی روشن، دکترای شهرسازی گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

  مفهوم حکمروایی خوب شهری چیست؟

حکمروایی در مقابل حکومت‌مداری دولتی یا مدیریت دولتی است. در حکمروایی میان دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی مشارکتی وجود دارد. در واقع اگر مشارکت محقق شود حکمروایی نیز محقق می‌شود به‌عبارتی‌دیگر حکمروایی سیستم اداری است که در آن ارتباط مؤثری میان مردم و سازمان‌های بخش عمومی و خصوصی ایجاد می‌شود و دیگر مرزی میان دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی باقی نمی‌ماند و به عبارتی یک حکمروایی خوب اتفاق می‌افتد.

  شاخصه‌های حکمروایی خوب شهری چیست؟

در حدود هفت تا هشت شاخص برای حکمروایی خوب شهری در سطح مجامع و شهرهای بین‌الملل همین‌طور شهرهای ایران در نظر گرفته شده است که شامل مشارکت، برابری و عدالت، شفافیت، پاسخ‌دهی، امنیت عمومی، قانون مداری و کارآیی و اثربخشی است و این شاخصه‌ها خود شامل زیرمجموعه‌هایی نیز می‌شود. می‌توان برای تحقق هرکدام از این شاخصه‌ها، راهکارها و راهبردهایی ارائه داد که می‌تواند برای مسائل شهرهای ایران راهگشا باشد و مشکلات آن‌ها را حل کند.

  حکمروایی خوب شهری چگونه محقق می‌شود؟

پاسخگویی یا پاسخ‌ده بودن از دو بعد قابل توجه و بررسی است؛ کارکنان و مسئولان. به‌طور مثال ملاقات مردمی شهردار با شهروندان می‌تواند در راستای تحقق این شاخصه به‌عنوان بخش مهمی از حکمروایی شهری باشد. رسیدگی به تخلفات کمیسیون‌های ماده 100، وجود نظام تکریم ارباب‌رجوع و سامانه‌های دریافت و ثبت شکایت شهروندان از دیگر اقداماتی است که می‌توان در جهت بهبود کیفی شاخص پاسخ‌ده بودن انجام داد. وجود مجامع عمومی، سازمان‌های مردم‌نهاد، انتخابات محلی و فراهم آوردن امکانات و بسترسازی در راستای تحقق شهروند الکترونیک ازجمله اقداماتی است که می‌تواند به‌منظور تحقق مشارکت و پیاده‌سازی نظام تصمیم‌گیری و تصمیم سازی انجام داد. همه این پارامترها باید در ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر به‌درستی عمل کند تا حکمروایی خوب شهری به معنای واقعی تحقق یابد. مسئولان شهری ما متأسفانه تنها پاسخگوی مدیران ارشد خود هستند. شهردار یک شهر تنها پاسخگوی رئیس شورای شهر است و پاسخگوی مردم نیست و به‌طور مستقیم با نظر و رأی شهروندان انتخاب نمی‌شود. فارغ از این مباحث چالش‌های سیستم مدیریت شهری به سه دسته کلی قابل تقسیم است، اول کیفیت مدیریت شهری در حوزه اجرا، دوم معضلات شهری و سوم مبحث کسب درآمدهای پایدار است.

در حوزه اجرایی مدیریت شهری، وظایف باید به سازمان‌های خدمات‌رسان واگذار شود که هرکدام به‌صورت بخشی و مجزا کار خودشان را انجام می‌دهند و مدیریت واحد و یکپارچه‌ای وجود ندارد که مشکل بسیار بزرگی است. به‌طور مثال شهرداری در شهری اقدام به آسفالت معابر می‌کند، بعد از مدتی اداره مخابرات به‌موجب انجام اقدامات لازم در حوزه خود بعضاً اقدام به تخریب آن معابر می‌کند و اداره گاز بخش دیگری از معبر را تخریب می‌کند. در چنین شرایطی حتی اگر حکمروایی خوب پذیرفته شود و اتفاق بیفتد به دلیل اینکه ساختارهای شهرهای ما دچار مشکل است و شهرداری‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین مرجع اجرا و پیاده‌سازی حکمروایی خوب شهری نمی‌توانند مدیریت واحدی بر روی فرآیندهای شهری داشته باشند، مشکلات ناشی از نبود حکمروایی خوب شهری نیز همچنان ادامه خواهد داشت که در نتیجه در همه شهرهای کشور به‌خصوص کلان‌شهرها با مشکلاتی نظیر آلودگی هوا، تأمین مسکن، حاشیه‌نشینی، زاغه‌نشینی و مشکلات امنیتی و اجتماعی روبرو هستیم درحالی‌که می‌توان از طریق حکمروایی خوب شهری و توجه به اصلاح ساختارها، بخش زیادی از این معضلات را کاهش داد و حل کرد.

از دیگر مباحث مطرح تأمین درآمدهای پایدار برای شهر است. در سال 1368 و در قالب برنامه اول توسعه، سیاست‌هایی اجرا شد که نقش دولت را در تخصیص اعتبار به شهرداری‌ها کاهش داد بر این اساس که شهرداری‌ها خود به درآمدهای پایدار دست پیدا کنند. از آن سال منابع درآمدی شهرداری کمتر شد و دولت حمایت خود را به حداقل رساند و در حال حاضر بسیاری از مدیران شهری از این شرایط گله و شکایت دارند و در بخش تأمین آمدهای پایدار موفق نبوده‌اند. به جرأت می‌توان گفت 90 درصد شهرداری‌های کشور، از شهرهای کوچک گرفته تا شهرهای بزرگ همه بدهکار هستند به‌طور مثال شهرداری شیراز در حال حاضر سه هزار میلیارد تومان بدهی دارد که رقم بالایی است. این مشکل همه شهرداری‌های ما و نه‌فقط شهرداری شیراز است. بخشی از این مشکلات از طریق حکمروایی خوب شهری قابل حل است، اما بخش دیگری از معضلات شهر ساختاری و بنیادی است که باید از طریق قانون‌گذاری در مجلس، پیگیری و مرتفع شود.

  ارتباط میان مدیریت واحد و حکمروایی خوب شهری چیست؟

مدیریت یکپارچه شهری و حکمروایی خوب شهری ارتباط درهم‌تنیده‌ای با هم ندارند و این‌گونه نیست که اگر مدیریت واحد و یکپارچه شهری محقق نشود، دیگر نمی‌توان حکمروایی خوب شهری را داشت با این حال نبود مدیریت واحد بر روی مؤلفه‌های حکمروایی خوب شهری اثرگذار است. درصورتی‌که مدیریت واحد شهری محقق شود قطعاً مردم رضایت بیشتری خواهند داشت. در این خصوص نمونه‌های بسیار متعددی در قالب مقالات مختلف در شهرهای اهواز، تربت‌حیدریه، شیراز، اصفهان، تهران و شهرها و کلان‌شهرهای دیگر مورد بررسی قرار گرفته که نشان می‌دهد نبود مدیریت یکپارچه تأثیر مستقیمی بر روی شاخصه‌های حکمروایی شهری نگذاشته است. ما متأسفانه هنوز در مراحل اولیه حکمروایی در ایران مانده‌ایم و چندان علمی نیست که تنها نبود مدیریت واحد را دلیل بر عدم تحقق حکمروایی خوب شهری بدانیم.

*ایمنا