کاهش اثرات نامطلوب خشک‌سالی با طراحی مناسب سامانه‌های آبگیر

خشک‌سالی به‌طور عمده منجر به کاهش آب‌های سطحی از قبیل رودخانه‌ها و چشمه‌ها و همچنین کاهش سطح ذخایر منابع آب‌های زیرزمینی می‌شود‌.

به‌طور کلی افزایش دمای هوا منجر به کاهش رشد درختان در اراضی شیب‌دار و تشدید برخی آفات نظیر کنه‌ها شده است.

یکی از طرح‌های مهم اجرایی وزارت جهاد کشاورزی و به تبع سازمان جهاد کشاورزی لرستان طی سال‌های اخیر، طرح کاشت نهال مثمر دیم در اراضی شیب‌دار است‌‌‌.

محصولات عمده کشت‌شده در قالب این طرح شامل بادام، انگور، انجیر، زیتون، پسته و گیاهان دارویی از قبیل گل محمدی، آویشن و دیگر محصولات است.

یکی از استراتژی‌های مهم در کاهش اثرات نامطلوب خشک‌سالی، طراحی مناسب سامانه‌های آبگیر است، به‌طوری که با کاهش میزان بارش‌های جوی، اهمیت سامانه‌های آبگیر مشخص می‌شود.

طراحی سامانه‌های آبگیر بایستی به نحو صحیحی صورت گیرد تا بتوانند آب بیشتری را در دسترس گیاه قرار دهند.

در شرایط خشک‌سالی مانند امسال که میزان بارندگی‌ها کاهش چشمگیری داشته است، تأکید بر انجام آبیاری و آبیاری تکمیلی است.

یکی از مشکلات این طرح در سال‌های کم‌باران، تأمین آب آبیاری اراضی شیب‌دار است؛ در سال‌های کم‌باران به‌منظور جبران کاهش بارندگی‌ها، سطح آبیاری تکمیلی افزایش پیدا کرده و در مواقع شدت خشک‌سالی، آبیاری جایگزین آبیاری تکمیلی می‌شود.

همچنین در سال‌های خشک، استفاده از مالچ‌های طبیعی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، استفاده از مالچ‌ها در سامانه‌های آبگیر مانع از تبخیر سطحی می‌شود.

منظور از مالچ، ایجاد هرگونه پوشش روی خاک است، در اراضی شیب‌دار سنگ‌چینی، یک نوع پوشش‌دهی خاک است که در اغلب مواقع با هزینه‌ کم در این اراضی و در سطح سامانه آبگیر انجام می‌شود.

نکته مهمی که باید مورد توجه دست‌اندرکاران اجرایی طرح قرار گیرد، این است که در مناطقی با میانگین بارش بلندمدت بالاتر، ممکن است در شرایط معمول نیازی به استفاده از فیلتر سنگریزه‌ای یا مالچ‌دهی احساس نشود.

اما بروز خشک‌سالی‌های اخیر نشان داد که چه در مناطق پُرباران و چه در مناطق کم‌باران، هر نقصی که در طراحی سامانه‌های آبگیر وجود داشته باشد، درصورت حادث شدن خشک‌سالی منجر به بروز خسارات فراوان در این عرصه‌ها می‌شود.

یکی دیگر از راهکارهای کاهش اثرات خشک‌سالی، استفاده از قارچ مایکورایزا یا قارچی است که به‌عنوان هم‌زیست با ریشه گیاه در جذب آب و املاح به گیاه کمک می‌کند.

بنابراین توصیه می‌شود در راستای افزایش تاب‌آوری در برابر خشک‌سالی، این قارچ به‌‌عنوان یکی از هزینه‌های اجرایی طرح کشت نهال مثمر دیم در اراضی شیب‌دار لحاظ شود.

در پایان پیشنهاد می‌شود که دست‌اندرکاران، بیمه محصولات کشاورزی را با هدف جبران خسارات ناشی از خشک‌سالی و حفظ درآمد بهره‌برداران، در این طرح‌ها مد نظر قرار دهند.

مژگان سالاری

کارشناس ارشد گیاهان دارویی