جایگاه آموزش‌وپرورش و شاخصه‌های سکاندارش

محمد نباتی

با گرامیداشت شهیدان دولت و تعلیم و تربیت، معلمان شهید رجایی و باهنر در جلسه روز گذشته مجلس شورای اسلامی وزیر پیشنهادی آموزش‌وپرورش نتوانست رأی اعتماد لازم نمایندگان را کسب کند و متأسفانه در آستانه بازگشایی مدارس این وزارتخانه تا مدتی با سرپرست اداره خواهد شد؛ به نظر می‌رسد در معرفی وزیر جدید توسط ریاست محترم جمهور باید مواردی ملحوظ نظر قرار گیرد.

آموزش‌وپرورش، کلید فتح آینده است و از دیرباز انتظار از آن تربیت آینده‌سازان جامعه بوده و آموزش‌وپرورش هم زیربنای جامعه است و هم غایت مقصود.

اهداف عالی نظام آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران ناظر بر رشد ابعاد مختلف انسان است و نظام برنامه‌ریزی و اجرایی آموزش‌وپرورش خود را متعهد می‌داند که در جهت تربیت نسلی معتقد به مبانی دین و عامل به احکام الهی و برخوردار از سجایا و فضایل اخلاقی تلاش کند و نیروهای بالنده و پویا و فراگام و فرهیخته تربیت کند و با درنظر گرفتن نیازهای فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و توجه به ساحت‌های شش‌گانه در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش (ساحت تربیتی اعتقادی، عبادی و اخلاقی، اقتصادی و حرفه‌ای، علمی و فناوری، اجتماعی و سیاسی، زیستی و بدنی و زیبایی‌شناختی و هنری) رشد هماهنگ و همه‌جانبه ابعاد وجودی دانش‌آموزان را مد نظر قرار دهد.

تحقق اهداف مورد نظر بعد از سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مستلزم مدیریت صحیح و نظارت بر برنامه‌های تربیتی است و «مدیریت» و «تربیت» دو امر پیچیده‌اند، چنانچه «کانت» می‌گوید: در بین ابداعات بشر دو تا از بقیه مشکل‌تر است؛ 1- هنر مملکت‌داری و حکومت کردن 2- هنر تعلیم و تربیت.

بنابراین با توجه به جایگاه رفیع، منیع و پیچیده نهاد مقدس آموزش‌وپرورش به نظر می‌رسد وزیر و سکاندار این مجموعه باید برخوردار از سه سطح مدیریتی زیر باشد:

1- سطح ادراکی: توانایی درک پیچیدگی‌های کل مجموعه و تصور همه عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده کار و فعالیت سازمانی به‌صورت یک کل واحد (سیستم)، آگاهی از این روابط و شناخت اجزا و عناصر مهم در موقعیت‌های مختلف، اکتساب مهارت ادراکی (یا مفهومی) مستلزم آموزش نظریه‌های علوم رفتاری به‌ویژه تئوری‌های سازمان، مدیریت و تصمیم‌گیری و کاربرد عملی آن‌ها است.

2- مهارت فنی: دانایی به قوانین و ضوابط و توانایی در انجام دادن وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است؛ مهارت‌های فنی از طریق تحصیل و تجربه حاصل می‌شوند.

3- مهارت انسانی: داشتن توانایی و قدرت تشخیص در زمینه ایجاد محیط تفاهم و همکاری و انجام دادن کار به‌وسیله دیگران، به‌خصوص در مجموعه بیش از یک میلیون فرهنگی فرهیخته و معلم صاحب‌نظر و 15 میلیون دانش‌آموز و 30 میلیون از اولیای محترم آنان.

و نیز درک شناخت وضع موجود و ترسیم وضع مطلوب و قدرت و توانایی حرکت دادن این مجموعه عظیم به سوی اهداف مورد نظر، ارتقای رشد کمی و کیفی شاخص‌های آموزشی و تربیتی، ارتقای جایگاه و منزلت مادی و معنوی معلمان، قدرت ایجاد تحول در عرصه تعلیم و تربیت، آینده‌نگری و آینده‌پژوهی و شناخت دقیق از چالش‌های موجود و امکانات و فرصت‌های پیش رو در مواجهه با تهدید‌ها و آسیب‌ها و چالش‌ها، توجه جدی به اجرای همه بند‌های سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، توجه جدی به ارتقای کمی و کیفی به دانشگاه فرهنگیان و توجه به گزینش نیروهای متعهد، متخصص و صاحب صلاحیت معلمی، پرهیز از سیاسی‌کاری و باندبازی و تبارگرایی در آموزش‌وپرورش، داشتن روش و منش انقلابی و جهادی و اجرای عدالت آموزشی و توجه به مناطق محروم، ایجاد معاونت اقتصادی و شفاف‌سازی منابع مالی صندوق ذخیره فرهنگیان و مراکز رفاهی.

این موارد و مسائلی که ذکر آن در این مقال و مجال نمی‌گنجد، نیازمند فردی از جنس معلمان با تخصص علمی بالا و تجربه کاری مکفی در عرصه‌های تعلیم و تربیت و البته با روحیه جهادی و تحول‌گرا است تا با کمک و معاضدت سایر دستگاه‌ها و البته معلمان و مربیان عزیز و صدالبته با مساعدت و همکاری نهاد مقدس خانواده، بتواند این مجموعه بزرگ را به اهداف متعالی خود هدایت کند.