روحانیون، فرماندهان معنوی دفاع مقدس

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : از همان ابتدای جنگ، روحانیون به‌عنوان متصدیان تبلیغ و حافظان کیان اسلامی، نقش مهمی در آگاه‌سازی ذهن مردم از عمق فاجعه تجاوز کشور بیگانه به ایران اسلامی و تشویق مردم به حضور در جبهه‌های مقدس داشتند.

به‌جرأت می‌توان گفت کل مجموعه روحانیت در طول هشت سال دفاع مقدس در ایفای این نقش، یعنی ترویج، تبلیغ و تشویق مردم برای دفاع از کیان اسلامی، سربلند بیرون آمده است.

این نقش که با استناد به فرمایشات امام خمینی (ره) به‌عنوان وظیفه‌ای برای روحانیت تلقی شد تأثیر بسیار مهمی در عرصه‌ها و برهه‌های مختلف دفاع مقدس داشت.

از اولین روزهای جنگ، شخصیت‌های روحانی در گوشه و کنار کشور، حضور در میدان نبرد را وظیفه‌ الهی دینی عنوان کرده و مردم را برای دفاع از ناموس و دین و میهن، آماده حضور در جبهه‌ها می‌کردند و انگیزه آنان را برای حضور در میدان‌های رزم دوچندان می‌ساختند.

علاوه بر نقش ترویج و تبلیغ، حضور روحانیت در جبهه‌های جنگ هم نکته قابل تأملی است، نهاد روحانیت در دوران دفاع مقدس، در کنار دیگر رزمنده‌ها حضوری جدی داشته است، در آغاز جنگ، اعزام روحانیت به جبهه‌ها از طریق سازمان‌ها و نهادها و همراه با رزمندگان دیگر بوده که به‌مرور با تأسیس تیپ مستقل 83 امام صادق (ع) در سال 1364، اعزام روحانیون و طلاب به جنگ منسجم شد.

از اولین هماهنگ‌کنندگان اعزام روحانیون به جنگ، می‌توان از آیت‌الله محمدفاضل لنکرانی نام برد که با تأسیس هنگ طلاب در مدرسه فیضیه، در اعزام منسجم طلاب به جبهه‌ها نقش مهمی داشت. تعداد زیادی از طلاب و روحانیون در جبهه‌ها شهید، اسیر یا مجروح شده‌اند به‌گونه‌ای که در کتابی به نام دانشنامه شهدای روحانی می‌توان اطلاعات مفیدی در این زمینه به‌دست آورد. بنابراین با استناد به منابع مستند و موثق ازجمله کتاب شیخ شریف، می‌توان ادعا کرد اولین روحانی شهید دفاع مقدس، شهید حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ محمدحسن شریف قنوتی معروف به شیخ شریف بوده است که در 24 مهر 1359 در خیابان چهل متری خرمشهر به شهادت رسید.

بعثی‌ها دستگیری و شهادت او را پیروزی بزرگی قلمداد کردند و با نسبت دادن لقب «خمینی» به وی و با نشان دادن تصویر او از تلویزیون عراق، به شهید کردن چنین شخصیتی افتخار کردند.

آنچه مسلم است تقدس دفاع ما به تأسی و الهام گرفته از عاشوراست. همین امر مهم‌ترین عامل در گیرایی و تأثیرگذاری چگونگی و میزان ترویج و تبلیغ نهاد روحانیت در طول هشت سال دفاع مقدس بوده است.

درواقع روحانیت در ساده‌ترین روش و البته با استفاده و الهام از عمیق‌ترین مفاهیم و آموزه‌های دینی و با به تصویر کشیدن رشادت‌ها و شجاعت‌ها و مقاومت، تأثیر بی‌نظیری در ایجاد روحیه صبر و مقاومت رزمنده‌ها داشتند و انگیزه‌های آنان را در امر عدالت‌طلبی، آرمان‌خواهی و طلب شهادت بالا می‌بردند.

شاید بتوان گفت مجموعه همین عوامل بود که جبهه به محلی برای تحول و دگرگونی‌های درونی و بهانه‌ای برای رسیدن به خدا شناخته شد و از همین راه بسیاری از جوان‌ها، شهد شهادت نوشیده، به‌سوی محبوب شتافتند و مجموعه همین عوامل بود که ایران اسلامی را از گزند تجاوز دشمنان مصون نگه داشت.

براین اساس با توجه به نقش مهم روحانیت در دفاع مقدس مقدس و جبهه جنگ حق علیه باطل با عضو هیئت‌مدیره بنیاد فرهنگی خاتم‌الاوصیا و در واقع یکی از پیشکسوتان عرصه جهاد و شهادت استان همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدجواد زمردیان با بیان اینکه هرچه در خصوص نقش این قشر فاخر گمنام (روحانیت) بگویم، اندک است، گفت: روحانیت عزیز در دوران دفاع مقدس یک نقش هدایتی و حمایتی غیر قابل انکاری را برعهده داشتند.

وی افزود: در نظر بگیرید در آن برهه زمانی انقلاب اسلامی به‌تازگی به پیروزی رسیده بود بنابراین با مشکلات داخلی (تحرک گروهک‌هایی همچون منافقین و درگیری‌های مرزی) بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کرد که به یک‌باره شاهد آغاز جنگی بودیم که بین دو کشور نبود بلکه به تعبیری می‌توان آن را جنگ جهانی سوم قلمداد کرد زیرا در این جنگ 36 کشور هشت سال به لحاظ ادوات و تجهیزات از رژیم بعثی حمایت می‌کرد.

عضو هیئت‌مدیره بنیاد فرهنگی خاتم‌الاوصیا با تأکید براینکه این جنگ طولانی‌ترین جنگ قرن گذشته بود، تصریح کرد: در چنین جنگی نقش مردم نقش تعیین‌کننده بود و در بین اقشار مختلف مردمی در کنار گروه‌هایی همچون دانشجویان، دانش‌آموزان، کسبه، کشاورزان و غیره نقش روحانیت به‌عنوان نقش هدایتی و حمایتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود.

زمردیان، افزود: به‌عنوان‌مثال در بحث پشتیبانی از دفاع مقدس تشویق و ترغیب به حضور در جبهه یکی از فعالیت‌های ویژه‌ای بود که توسط طلاب و روحانیت دنبال می‌شد.

وی با اشاره به اینکه اهمیت این نقش از آنجا نشأت می‌گیرد که امام عظیم‌الشأن ما در جایگاه رهبریت جامعه و برخورداری از جایگاه مرجعیت هیچ‌گاه این حضور را حجت شرعی (جهاد عینی) تلقی نکرده بودند ابراز کرد: با این وجود برای تأثیرگذاری این تشویق و ترغیب و درعین‌حال استدلالی بودن چرایی آن حضور (که وقتی رزمنده در میدان جنگ حاضر شد به هر دلیل در مواجه با خطرات دچار خودباختگی نشود) اغناسازی درست لازم بود که از طریق روحانیت معظم اتفاق می‌افتاد.

عضو هیئت‌مدیره بنیاد فرهنگی خاتم‌الاوصیا با تأکید براینکه اگر امروز نمی‌توانیم همه مردم را در مسیر صفوفی که انقلاب برای حفظ دستاوردهایشان به آن نیاز دارد علیرغم وجود تعداد بی‌شمار روحانی و طلبه همراه کنیم نیز به نبود همین اغناسازی درست بازمی‌گردد تصریح کرد: حال آنکه روحانیت ما در سال‌های دفاع مقدس در این حوزه اغناسازی نقش خود را به‌درستی انجام می‌دادند.

زمردیان ادامه داد: نکته اینجاست که چرایی جواب‌گو بودن اغناسازی در آن برهه زمانی توسط روحانیت نیز به این علت بود که این عزیزان خود نقش پیشتازی را ایفا می‌کردند و این بدان مفهوم است که به مردم نمی‌گفتند بروید بلکه خود در جبهه حاضر می‌شدند و سپس مردم را برای حضور در جنگ ترغیب می‌کردند.

وی افزود: یا وقتی در مسجد محل حاضر و در سخنرانی بین دو نماز مردم را برای حضور در جبهه تشویق می‌کرد روز اعزام نیروی همین امام جماعت مسجد خود در بین نیروهای اعزامی بود.

زمردیان با اشاره به جنبه دیگری از نقش روحانیت در جبهه‌ها گفت: علاوه بر پیشتازی وقتی یک روحانی در جبهه حاضر می‌شد به همه وظایفش عمل می‌کرد بدین مفهوم که در آن برهه روحانیت معظم دو وجه کاری داشتند، یکی وجه تبلیغی که در این بخش برای آموزش‌ها و تبلیغ مبانی دینی و نیز ارتقای روحی و معنوی رزمندگان از طریق حوزه‌های‌ علمیه در جبهه حاضر می‌شد و دیگری نقش اغناسازی به‌عنوان یک اصل هم در جبهه و هم در پشت جبهه دنبال می‌شد.

وی افزود: بنابراین وقتی روحانی در جبهه بود می‌شد وی را در همه قامت‌ها مشاهده کرد؛ به‌طور مثال رزمنده روحانی که در قامت نیروی اطلاعات عملیات ظاهر می‌شد و یا روحانی که در قبال نیروی پشتیبانی از تأمین غذا و تا شست‌وشوی البسه رزمندگان را بر عهده داشت.

این پیشکسوت جبهه و جنگ در همدان با اشاره به اینکه در واقع اغناسازی در آن برهه زمانی در قبال یک منشور رفتاری تعریف شده بود ابراز کرد: براین اساس وقتی مردم روحانیت را کنار خود با این‌گونه عملکرد مشاهده می‌کردند برای حضور در جبهه‌ها و ضرورت این حضور و نیز ضرورت اعطای کمک‌های مردمی احساس وظیفه می‌کردند.

زمردیان افزود: طبق مستندات موجود از جنگ، در بین فرماندهان بسیارند فرماندهان رسته، نیروی خط‌شکن، اطلاعات عملیاتی و تخریبچی روحانی که به هنگام عملیات‌ها خود پیش‌قدم و همراه جوانان و اقشار مختلف بودند.

وی با اشاره به اینکه این عزیزان حتی به هنگام حضور در عملیات‌ها نیز عمامه خود را علی‌رغم دشواری از سر برنمی‌داشتند گفت: بارها از این عزیزان در میادین خواستیم که عمامه خود را بردارند اما آن‌ها قبول نکرده و از آن به‌عنوان یک نماد یاد می‌کردند.

این پیشکسوت روحانی با اشاره به اینکه البته در برخی مواقع نیز بنا به شرایط این روحانیون معظم با درآوردن البسه خاص خود با مردم هم‌نوا می‌شدند و تشخیص روحانی بودن آن‌ها دشوار بود، تشریح کرد: بنابراین نقش اغناسازی که بر آن تأکید شد درواقع خود دارای دو وجه هدایتی و حمایتی بود.

زمردیان با بیان اینکه در واقع این اغناسازی در آن برهه زمانی از سوی روحانیون برگرفته از یک منشور تفکری، علمی و تعاملی بود تشریح کرد: نمونه بارز نقش‌آفرینی روحانیت در دفاع مقدس را در عمل رهبر انقلاب به منصه ظهور رساند.

وی با تأکید براینکه نقش دیگر روحانیت در جنگ در حضور به‌موقع آن‌ها در بزنگاه‌ها به تصویر کشیده می‌شد ابراز کرد: در بسیار از مواقع به دلیل حجم بالای آتش دشمن و نیز شدت درگیری برخی از رزمندگان از ادامه راه نا‌امید می‌شدند لذا در این مواقع روحانیون در قامت خط‌شکن وارد شده و با شهادت‌طلبی روحیه مقابله را در رزمندگان اسلام تقویت می‌کردند.

عضو هیئت‌مدیره بنیاد فرهنگی خاتم‌الاوصیا با تأکید براینکه نقش این عزیزان تنها در جبهه‌های جنگ خلاصه نمی‌شد بلکه این عزیزان در دوران اسارت خود نیز نقش بسزایی را ایفا کردند ابراز کرد: در دوران اسارت شناسایی چند قشر همچون پاسداران، روحانیون و نیروهای مردمی برای بعثی‌ها به دلیل نقش راهبری متمایز از اهمیت خاصی برخوردار بود بنابراین اذیت و آزار این گروه‌ها تا زمان به شهادت رساندن و یا آزادی از اسارتشان ادامه داشت.

زمردیان افزود: یکی از جلوه‌های بسیار زیبای نقش‌آفرینی روحانیون، نقشی بود که آنان در بین رزمندگان گرفتار در اردوگاه‌های دشمن و دوران اسارت داشتند؛ آن‌ها ازیک‌طرف، با حفظ روحیه انقلابی و دینی مانع آسیب دیدن روحیه رزمندگان و خدشه‌دار شدن قدرت مقاومت آنان شده و از طرفی دیگر، از این فرصت برای ارتقای سطح علمی و دینی این عزیزان بیشترین بهره را بردند.

وی با اشاره به اینکه نمونه بارز نقش‌آفرینی روحانیون در دوران اسارت را می‌توان در خاطراتی که اسرا از مرحوم حجت‌الاسلام ابوترابی بیان می‌کنند مشاهده کرد، اذعان کرد: آنچه مسلم است اینکه روحانیت عظیم‌الشأن از مراجع عظام گرفته تا امام جماعت مساجد در دوران دفاع مقدس از نقش کلیدی برخوردار بوده است.

وی در خاتمه افزود: در استانی همچون همدان چیزی حدود 125 شهید روحانی داریم که هریک از این عزیزان نمونه بارزی از شهادت‌طلبی را به‌صورت واقعی به نمایش گذاشتند؛ بنابراین دراین‌بین بد نیست یادی بکنیم از آیت‌الله موسوی همدانی و حاج رضا فاضلیان که نقش این عزیزان در دوران دفاع مقدس بی‌نظیر بوده است.

مع‌الوصف چنانکه عنوان شد نقش‌های متعددی که روحانیت در دوران دفاع مقدس ایفا کرده‌اند، دارای ابعاد و جنبه‌های متفاوتی است که از ترغیب و دعوت دیگران برای حضور در جبهه گرفته تا تقویت ایمان و قدرت معنوی رزمندگان، حضور در جبهه‌ها، ترویج ارزش‌های اخلاقی و آموزش دینی، حفظ روحیه جهادی در جامعه، پشتیبانی از دفاع مقدس، پیشتازی در جهاد و شهادت، حفظ نیروها بعد از عملیات و کمک به فرماندهان و در نهایت نقش مثبت در دوران اسارت را شامل می‌شود و به تعبیر بهتر می‌توان روحانیون را در فضای دفاع مقدس فرماندهان معنوی نامید.