استادیار شهرسازی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان؛

شهر را نمی‌توان با سیاست‌بازی طراحی کرد

یکی از مشکلات عمده زندگی شهری بشر امروزی، سرسپردگی بیش‌ازحد به حرکت سواره و در نتیجه غفلت از حرکت پیاده و ساماندهی فضاهای آن است در حالی که فضاها و عرصه‌های عمومی یکی از عناصر ضروری و اساسی زندگی روزمره شهری و مهم‌ترین بخش شهرها به‌شمار می‌روند.

به دیگر سخن پیاده‌روی یکی از پایدارترین روش‌های تردد بوده و می‌تواند از جنبه‌های مختلف کالبدی، اجتماعی، زیست‌محیطی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی سبب توسعه پایدار شهرها شود.

از سوی دیگر همواره جابجایی در شهر «از مسائل و دغدغه‌هایی است که ایجاد و ارتقای زیرساخت‌های آن همواره مورد توجه تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان شهر بوده است، شهروندان به‌عنوان رکن اصلی یک شهر این حق را دارند که برای تردد در فضاها و اماکن عمومی آسایش و آرامش داشته باشند و کارهای روزمره خود را بدون کمترین آسیب روحی و جسمی انجام دهند.

برای جابجایی در شهر انواع مختلفی از وسایل حمل‌ونقل عمومی وجود دارد که تردد با آن‌ها تنها بخشی از سفر درون‌شهری یک شهروند را شامل می‌شود، هر فرد برای عبور و مرور و انجام فعالیت‌های حیاتی، معمولاً نیاز دارد زمانی را هم به پیاده‌روی اختصاص دهد.

این پیاده‌روی که معمولاً در پیاده‌راه‌ها انجام می‌شود، می‌تواند به‌قصد گردش، خرید یا صرفاً عبور و رسیدن به مقصدی مشخص باشد. درست است که هر فرد بنا به شرایطی که دارد تصمیم می‌گیرد چگونه در شهر تردد داشته باشد، اما ساختار کالبدی شهرها نیز نقش تعیین‌کننده و ترغیب‌کننده در این زمینه دارد براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با استادیار شهرسازی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدمهدی سروش با بیان اینکه بحث شهرهای پیاده‌محور و یا به تعبیر بهتر شهرهای انسان‌مدار از سالیان گذشته در فرهنگ و سنت ما وجود داشته است، گفت: آنچه مسلم است اینکه تا چند دهه پیش خودرو و یا زیرساخت و سیستم حمل‌ونقلی در شهر وجود نداشته اما نکته اینجاست که شهر مبتنی بر نیاز انسان طراحی می‌شد.

وی افزود: درواقع شهر را شهروندان و کسانی که اهلیت آن را داشتند طراحی و مدیریت کرده و می‌ساختند به‌طور مثال اگر به نوع معماری خانه‌های قدیمی دقت کرده باشید قواره‌‌های تقریباً بی‌شکل دارند اما در درون خود دارای حیاط‌های با شکل هندسی هستند که این امر خود نشان می‌دهد که دقیقاً ابعاد و اندازه مالکیت افراد نیز حتی در درون خانه‌ها مشخص بوده است.

وی با اشاره به اینکه در واقع در گذشته شهرها به‌صورت ارگانیک (بر اساس بستر طبیعی موجود) طراحی می‌شد، اذعان کرد: براین اساس ساختار قدیمی شهرهایی همچون همدان، یزد، اصفهان و ماسوله با یکدیگر متفاوت بوده و در واقع هر شهر شخصیت و هویت خاص خود را داشت اما در حال حاضر همگی تبدیل به شهرهای بی‌هویتی که از تهران تبعیت می‌کنند شده‌اند.

این شهرساز همدانی با ابراز تأسف از اینکه طی چند دهه اخیر شرایط و ساختار کالبدی، فیزیکی شهرها تغییر کرده و شبیه هم شده‌اند گفت: از طرفی در گذشته ارتباط شهر با شهروندان به‌نوعی انسان‌مدارانه بوده به‌طوری‌که تردد اغلب بر اساس حرکت پیاده و گاهی هم برای نقل‌وانتقال کالا از طریق چهارپایان انجام می‌پذیرفته است و درعین‌حال فضاهای شهری نیز کاملاً مبتنی بر تردد، نیاز و تقاضای شهروندان طراحی می‌شد به‌طوری‌که محلی برای تردد، استراحت و حتی جایی برای گفت‌و‌گوی شهروندان در محلات وجود داشته است.

سروش با اشاره به اینکه پس از ورود مدرنیست به زندگی شهری تمامی این ساختار دچار دگرگونی شد، اذعان کرد: در طراحی شهرهای ماشینی شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته که در ابتدا معابر، خیابان‌ها، میدان‌ها، پله‌ها و تقاطع‌ها و پس‌ازآن رینگ دور شهر طراحی و بعد به ساختار مسکونی پرداخته می‌شود، به‌واقع در شهرهای امروز اصل خدمت به حرکت خودرو و ماشین‌ها است.

وی با تأکید براینکه پس از چندی با تحول و دگرگونی ایجاد شده در شهرها و کشورهای توسعه‌یافته به اشتباه خود در طراحی شهر پی بردند اذعان کرد: براین اساس به‌دنبال انسان‌محور کردن شهرها افتادند و در یک اقدام بخش اعظمی از معابر سواره در شهرهای کشورهایی همچون فرانسه و آلمان با طراحی خاصی تبدیل به پیاده‌راه شدند.

این استادیار معماری با تأکید براینکه طراحی این شهرها و معابر به‌گونه‌ای است که اگر با خودرو در آن تردد کنی مشخص می‌شود که معابر این شهر‌ها برای تردد پیاده طراحی شده و حتی سطح پیاده‌راه‌ها با سنگ‌فرش‌های قلوه‌ای‌شکل پوشانده شده که امکان تردد سهل را با خودروها و وسایط نقلیه سخت کرده است ابراز کرد: درواقع در چنین شهری اولویت برای حرکت انسان بوده و این خودروها هستند که در کنار انسان تردد می‌کنند.

سروش با بیان اینکه در شهر انسان‌محور اصل، حرکت انسان و نیاز وی است تصریح کرد: البته این موضوع طی چند سال اخیر در کشور ما نیز قوت یافته و به‌عنوان یک اولویت از سوی مدیران شهری مورد توجه قرار گرفته است.

وی ادامه داد: به‌عنوان‌مثال در شهری همچون همدان با روی کار آمدن نخستین شورای اسلامی بنده دکتر حبیبی؛ پدر شهرسازی ایران را برای سخنرانی در دانشگاه بوعلی به میزبانی شورا دعوت کردم و وی در این سخنرانی روی موضوع لزوم انسان‌محور کردن شهرها تأکید داشت.

این استاد شهرسازی با تأکید براینکه در آن مقطع زمانی بود که بحث پیاده‌راه سازی 6 خیابان اصلی و چند طرح دیگر انسان‌مدارانه در استان مطرح و در شورای عالی معماری و شهرسازی نیز مصوب شد، گفت: براین اساس یک نمونه کار در سال 80 در این زمینه ارائه کردم.

سروش با بیان اینکه طراحی شهرک سیمان هگمتان قروه درجزین به‌عنوان یک شهرک انسان‌مدارانه ازجمله نمونه کارهای بنده است ابراز کرد: این شهرک به‌گونه‌ای طراحی شده که از ابتدا تا انتهای آن انسان بدون تداخل با خودرو می‌تواند پیاده تردد داشته و درعین‌حال از فضاهای عمومی و فضای سبز نیز بهره ببرد.

وی با اشاره به اینکه طراحی 10 پروژه توریستی در استان همچون مجموعه گردشگری علی‌صدر، پارک لاله، کبودرآهنگ، پارک ورودی ازندریان و چند پروژه دیگر از طرح‌هایی بود که در زمان آقای خرم استاندار وقت انجام شد تصریح کرد: احداث و وجود پارک و فضاهای سبز در کنار معابر پیاده‌محور با امکان کاربری‌های مختلف به‌نوعی در تقویت ساختار انسان‌مدارانه شهر مؤثر است.

وی با تأکید براینکه در شهر انسان‌مدار علاوه بر اینکه شهر تحرک، تفریح و تعامل را نیز به‌صورت توأمان تجربه می‌کند تشریح کرد: برای رسیدن به این مقصود باید شهرها به‌سوی محله‌محوری سوق داده شوند و در پی این اتفاق می‌توان چهارچوب اصلی و یا همان ستون فقرات محله، پیاده‌راه‌ها و پیاده‌روها خواهند بود.

این استاد شهرسازی با اشاره به اینکه در محلات ابتدا باید مردم بتوانند به بخش‌های مختلف تردد کنند تصریح کرد: همان‌طور که عنوان وجود پارک و دیگر زیرساخت‌ها در حوزه فضای سبز نیز از دیگر آیتم‌های تحقق شهر انسان‌محور است در حال حاضر برخی از پارک‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از تنوع کاربری برخوردار نیستند.

سروش با اشاره به اینکه پارک انسان‌محور باید دارای خلاقیت و در عین‌حال دوستدار کودک و نیز برطرف‌کننده نیاز اقشار و گروهای مختلف جمعیتی باشد ابراز کرد: در نبود این تنوع بسیاری پارک‌های ساخته شهر به‌صورت متروکه درمی‌آیند.

وی با تأکید براینکه در شهر محله‌محور تحقق این موضوع از دیگر کاربری‌های مورد نیاز شهروندان در محله در کنار معابر پیاده‌راه‌ها و پیاده‌رو شکل می‌گیرند ابراز کرد: در این‌گونه شهرها اولویت حرکت با انسان است.

این طراح شهری با اشاره به اینکه در این شهرها ماشین‌ها مواظب انسان هستند نه انسان‌ها مواظب ماشین، ابراز کرد: تحقق این مباحث در شهرهای ما نیازمند ایمان و اعتقاد داشتن مدیران شهری و تصمیم‌سازان به این موضوعات است که این مهم در تغییر نحوه مدیریت شهر مؤثر خواهد بود.

سروش ادامه داد: وقتی به این موضوع ایمان داشته باشید که محور و اولویت در شهر انسان است بسیاری از تصمیم‌سازی‌ها دچار تحول می‌شود اما در حال حاضر در شهری همچون همدان به مبحث و تئوری‌ها ایمان نداریم و آنچه انجام‌شده شعارگونه است.

وی با بیان اینکه با شعارهای قشنگ، شهر ساخته نمی‌شود و در عمل باید شهر را ساخت ابراز کرد: در خصوص پیاده‌راه‌های همدان باید بگویم پروژه‌هایی باید مبتنی بر عقلانیت باشند.

این استاد شهرسازی افزود: در خصوص پیاده‌راه‌سازی 6 خیابان طرح این موضوع و طراحی آن مناسب بوده اما در اجرا اینکه کی و چگونه به اجرا درآید و یا اینکه اجرای آن کی در اولویت قرار گیرد مسئله مهمی است که در پیاده‌راه‌ها همدان نادیده گرفته شده است.

سروش با اشاره به اینکه در پیاده‌راه بوعلی قبل از اجرای این طرح می‌بایست ساختمان پزشکان از این معبر خارج می‌شد، اذعان کرد: در حال حاضر آنچه مسلم است اینکه بخش اعظمی از افرادی که در این معبر تردد می‌کنند بیماران و همراهان آنان است.

وی با تأکید براینکه تردد این افراد برای تفرج نیست اذعان کرد: حال‌آنکه‌ هدف از احداث پیاده‌راه بوعلی بستری برای تفرج و جذب توریست و بروز اتفاقات فرهنگی بود اما حالا ما مردم را در این پیاده‌راه بوعلی گرفتار کردیم.

وی ادامه داد: در حال حاضر پیرمرد و پیرزن ناتوان برای رفتن به مطب پزشکان باید دور میدان آرامگاه از خودرو پیاده شوند و مابقی مسیر را به‌صورت پیاده بروند.

استاد شهرسازی با اشاره به اینکه احداث پیاده‌راه نیازمند مقدماتی بود که در هر دو پیاده‌راه بوعلی و اکباتان نادیده گرفته شد ابراز کرد: در پیاده‌راه اکباتان نکته نخست اینکه اجرای این پروژه به لحاظ اقتصادی توجیه نداشت و تنها با بازی سیاسی قبل از انتخابات ریاست جمهوری کلنگ این پروژه زمین زده شد.

سروش با اشاره به اینکه با سیاست نمی‌شود شهر را طراحی کرد، افزود: چه کسی گفته که سیاسیون می‌توانند و باید در رأس امور شهر قرار گیرند.

وی با بیان اینکه مدیر شهر باید دارای عقلانیت باشد ابراز کرد: در پیاده‌راه اکباتان نه جنبه اقتصادی و نه جنبه فرهنگی و اجتماعی پروژه دیده نشده و به پروژه شکست خورده بدل شد.

استاد شهرسازی با اشاره به اینکه درواقع تنها تغییر این معبر حرکت ون‌ها و وانت‌بارها بر روی سنگ‌فرش گرانیتی 10 سانتی به‌جای آسفالت است، گفت: حال‌آنکه در نقاط مختلف و محلات شهری همدان، پایتخت تاریخ و تمدن ایران‌زمین همچنان کوچه‌های خاکی میزبان شهروندان هستند.

سروش با بیان اینکه اجرای پیاده‌راه‌ها با برنامه‌ریزی دقیق نبوده است، اظهار کرد: وقتی معبر در محلات ما همچنان خاکی است و امکان تردد سهل برای شهروندان ساکن در آن محله مهیا نیست این چه‌طور برنامه‌ریزی برای پیاده‌محور کردن شهر است که افراد با خودرو تا آرامگاه بوعلی آمده و یا از آن‌طرف تا فلکه اکباتان بیایند و سپس مجبور به پیاده‌روی شوند حال‌آنکه خیابان بوعلی نیز به معبری برای تردد موتورها و خودروهای انتظامی و ماشین‌های برقی و اکباتان و سنگ‌فروش‌هایش به محلی برای تردد سریع‌تر وانت‌بارها و ون‌ها تبدیل شده است.

وی با بیان اینکه در شهر انسان‌محور ابتدا شهروندان پیاده‌روی را باید در محله خود بیاموزند اذعان کرد: در این صورت می‌توان برای 6 خیابان فرهنگی و تاریخی همدان نیز با در نظر گرفتن مقدمات و اولویت‌ها در حوزه پیاده‌راه سازی برنامه‌ریزی کرد که متأسفانه این‌گونه نبود.

این استادیار شهرسازی با اشاره به اینکه در دو پیاده‌راه بوعلی و اکباتان با توجه به سبقه تاریخی و فرهنگی ابتدا باید فضا و محیط آن فرهنگی و تاریخی می‌شد و بعد نسبت به پیاده‌راه کردن آن اقدام و سپس توریسم و گردشگر جذب می‌کرد گفت: در واقع شرایط باید به‌گونه‌ای پیش می‌رفت که تمام هتل‌ها، مهمان‌پذیر‌ها و بوم‌گردی‌ها در این مسیر انتقال می‌یافت و بعد پیاده‌راه می‌شد تا آن گذر فرهنگی و گردشگری شکل می‌گرفت.

سروش با تصریح بر اینکه عملکرد شعاری و درعین‌حال نداشتن سواد معماری و شهرسازی و اجرای طرح در حد شنیده‌ها اصلی‌ترین مشکل در سطح مدیریت شهری است ابراز کرد: البته تعداد دکتر یا مهندس شهرساز کم نیست اما اغلب این عزیزان نیز بی‌سواد هستند.

وی با تأکید براینکه این عزیزان در توهم با سوادی و کاربلدی به سر می‌برند، تشریح کرد: اگر رزومه علمی این افراد مورد رصد قرار گیرد این مهم به‌وضوح قابل رؤیت است و نتیجه آن اتفاقاتی است که در شهر مشاهده می‌کنید.

وی با لحن اعتراض‌گونه گفت: با نگاه به رزومه کار شخصیت‌های علمی چه در گذشته و چه در حال این افراد از دوران کودکی و نوجوانی نخبه بوده و دست‌به‌کارهای علمی زده‌اند نه اینکه پس از 50 سال فرد احساس بوعلی سینا بودن کند.