مجلس و چالش محلی یا ملی بودن

چرا باید قانون انتخابات مجلس اصلاح شود؟

مجلس شورای اسلامی به‌عنوان یکی از سه قوه کشور، سال‌هاست دچار یک کژتابی بزرگ از نظر عملکرد شده است. هرچند این انحراف منتسب به کلیت مجلس شورای اسلامی نمی‌شود ولی اکثریت نمایندگان مجلس گرفتار آن هستند.

طبق آنچه روی کاغذ و در قانون ذکر شده، به طور کلی مجلس شورای اسلامی در یک نگاه ملی، دو وظیفه قانونگذاری و نظارت بر حسن اجرای قانون را برعهده دارد ولی این وظیفه در تقاطع با مسائل محلی و منطقه‌ای تحت تأثیر و تضعیف قرار گرفته است.

سال‌هاست در حوزه‌های انتخابیه این گزاره جا افتاده است که نماینده مجلسی خوب است که بتواند در مجلس با ایجاد ارتباط به وزرا، معاونان وزیر و همچنین در کمسیون‌هایی چون برنامه و بودجه برای آن حوزه انتخابیه بودجه و امکانات بگیرد و پروژه‌های آن شهر را جلو ببرد.

جای بد ماجرا اینجاست که خیلی از نمایندگان نیز با سوءاستفاده از این مطالبه ناصحیح مردمی، در رقابت‌های انتخاباتی وعده‌های محلی را ابزار کسب رأی کرده‌اند و بیش از پیش این فرهنگ را در جامعه جا انداخته‌اند که نماینده کسی است که بتواند در مجلس برای شهر خود امکانات بگیرد. حال اینکه اساساً نماینده در نگاه اصولی شخصی است که از سوی مردم یک شهرستان انتخاب می‌شود تا از طرف آن مردم در خصوص مسائل ملی اعلام نظر و رأی کند.

حضرت امام (ره) در تبیین وظایف نمایندگان مجلس می‌فرمایند: «از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این عصر و عصرهای آینده می‌خواهم که اگر خدای نخواسته عناصر منحرفی با دسیسه و بازی سیاسی وکالت خود را به مردم تحمیل نمودند، مجلس اعتبارنامه آنان را رد کنند و نگذارند حتی یک عنصر خرابکار وابسته به مجلس راه یابد... و از همه نمایندگان خواستارم که با کمال حسن نیت و برادری با هم مجلسان خود رفتار و همه کوشا باشند که قوانین، خدای نخواسته از اسلام منحرف نباشد و همه به اسلام و احکام آسمانی آن وفادار باشید تا به سعادت دنیا و آخرت نائل آیید.» (وصیت‌نامه سیاسی الهی، ص 18)

ایشان در جای دیگر بیان می‌کنند: «ان‌شاءالله نمایندگان محترم مجلس سنگینی بار مسئولیت و رسالت خود را در این امر خطیر احساس کرده و می‌کنند و به خوبی دریافته‌اند که نظام و مردم از آنان چه انتظاری دارند، که باید گفت مجموعه خواسته‌ها و انتظارات اسلامی مردم از مجلس رفع گرفتاری‌ها و محرومیت‌ها و دگرگونی در نظام پر پیچ و خم اداری کشور، از انتظارات به حقی است که باید آن‌ها را جدی گرفت و نمایندگان محترم مجلس قبل از پرداختن به لوایح و تبصره‌ها و مواد غیر ضروری به فکر مسائل اصلی و کلیدی کشور باشند و بر اساس اسلام عزیز در کمیسیون‌ها با طرح قوانین و لوایح به سمتی حرکت کنند که مشکلات اساسی مرتفع و سیاست‌های زیربنایی کشور در امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در راستای کمک به محرومان و رفع استضعاف مدون و به مورد اجرا در آید» (صحیفه نور، ج 20، ص 214 )

اصل‏ هفتاد و یکم قانون اساسی در مورد وظایف مجلس تأکید دارد: «مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ در عموم‏ مسائل‏ در حدود مقرر در قانون‏ اساسی‏ می‏ تواند قانون‏ وضع کند» همچنین اصل‏ هشتاد و چهار نیز بیان می‌کندکه «هر نماینده‏ در برابر تمام‏ ملت‏ مسئول‏ است‏ و حق‏ دارد در همه‏ مسائل‏ داخلی‏ و خارجی‏ کشور اظهار نظر نماید»

این صراحت اصل 84 قانون اساسی به‌خوبی حاشیه‌ای بودن این مطالبه شهروندان از نمایندگان را نشان می‌دهد و تبعات آن نیز این است که نمایندگان پیگیری امور ملی را تحت تأثیر آن قرار دهند. در موار عدیده‌ای هم دولت این امکان را دارد که با تحت فشار گذاشتن نماینده یک شهر برای عدم تخصیص بودجه برای تکمیل فلان پروژه، رأی نماینده را برای رأی مثبت به فلان طرح مثبت کند و یا اینکه وی را از رأی به استیضاح فلان وزیر منصرف کند.

آستانه انتخابات مجلس سال 98 بود که مسئولان به‌ویژه در شورای نگهبان به نمایندگان اصرار می‌کردند که بحث اصلاح قانون انتخابات را در دستور کار قرار دهند و یک فوریت این طرح به تصویب نمایندگان رسید.

غلامرضا کاتب در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی و در بیان فوریت این طرح گفته بود که یکی از مطالبات بزرگ ملت ایران، قانون‌گذاری و نظارت بر اجرای آن است. نگاه مجلس در انجام این دو مسئولیت مهم باید ملی و باز باشد اما متأسفانه در وضعیتی هستیم که نمایندگان از وظایف اصلیشان در حوزه قانون‌گذاری و نظارت دور شده‌اند چون به حدی درگیر مسائل روزمره منطقه‌ای هستند که توانشان برای پرداختن به مسائل اصلی کشور به‌شدت تقلیل پیدا کرده است.

رئیس وقت کمیسیون تدوین آیین‌نامه مجلس ضمن بیان اینکه رسیدگی به بیکاری و مشکلات اقتصادی و معیشتی کشور ازجمله مسائلی است که مجلس باید به آن‌ها بپردازد،‌ تأکید کرده بود: «طی یک سال گذشته جلسات مکرری با حقوقدانان شورای نگهبان، شورای نگهبان و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی انجام و توافقات خوبی شکل گرفت؛ نتیجه این توافقات، شکل‌گیری مجلسی کارآمد و خدمتگزار خواهد بود».

با این وجود این طرح نتوانست آن‌گونه که باید تأثیری در روند غلط کنونی حاکم بر مجلس ایفا کند و اگر در جزئیات تبلیغات انتخاباتی دقیق شویم، کماکان بخش قابل توجهی از نمایندگان با وعده تکمیل پروژه راه و تکمیل کارخانه و سد و... توانستند رأی مردم را جلب کنند.

هرچند بخشی از کارشناسان بر این باورند که مجلس کنونی را باید مجلس محلی دانشت و به فکر تأسیس مجلسی متشکل از نخبگان باشیم، ولی به‌نظر می‌رسد اگر مقداری در قوانین حاکم بر انتخابات مجلس بازنگری جدی شود، می‌توان با استفاده از ابزار تبلیغاتی و فرهنگ‌سازی عمومی، وظیفه نمایندگی مجلس را به ریل اصلی خود بازگرداند.