دانشیار شهرسازی دانشگاه بوعلی سینا همدان؛

طرح جامع شهری همدان سندی با قابلیت اجرای 10 درصدی /مباحث حقوقی، مالکیتی و زیست‌محیطی در طرح دیده نشده است

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : در ساختار مدیریت شهری طرح‌ها و برنامه‌های بالادستی بسیاری در سطح ملی، استانی و حتی شهری برای مدیریت هرچه بهتر شهرها تدوین می‌شود؛ دراین‌بین یکی از مهم‌ترین موضوعات طرح جامع شهری است که به‌منظور تدوین برنامه و تعیین جهات توسعه شهر و تأمین نیازمندی‌های آن، بر مبنای پیش‌بینی‌ها و اهداف توسعه شهری در یک دوره 10 ساله و بر اساس طرح جامع ناحیه تهیه می‌شود، در واقع، طرح جامع، برنامه‌ای است که به‌صورت راهنما عمل و خط‌مشی کلی سیاست‌های توسعه شهری را تعیین می‌کند.

در نقشه‌های طرح جامع که معمولاً در مقیاس یک ده‌هزارم و یک پنج‌هزارم تهیه می‌شود محل استقرار و توزیع کاربری‌های شهری عمده (مثل کاربری‌های آموزشی، بهداشتی و فضای سبز)، تراکم‌های جمعیتی، حدود حریم‌ها و محدوده‌های شهری (موجود و پیشنهادی) و مسیر توسعه آینده شهر، توسط علائم و رنگ‌ها نشان داده می‌شوند و دراین‌بین گزارش طرح جامع نیز حاوی اطلاعاتی درباره اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی شهر، ضوابط و مقررات کاربری اراضی، شبکه معابر و تأسیسات زیرساختی است.

و آنچه مسلم است در شهرها طرح جامع به سفارش وزارت مسکن و شهرسازی و توسط مهندسان مشاور تهیه و تصویب نهایی آن با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است، بر این اساس بنا به‌ضرورت از سال 95 مطالعه و تدوین طرح جامع شهر همدان در دستور کار قرار گرفت، اما پس از گذشت چند سال، هنوز شاهد خبری از دریافت مصوبه نیستیم؛ البته طی ماه‌های اخیر از سوی معاون شهرسازی اداره کل راه و شهرسازی استان همدان خبری مبنی بر تکمیل فرآیند دریافت مصوبه و در انتظار قرار داشتن طرح برای ابلاغ از سوی وزارتخانه منتشر شد و این در حالی است که در همین بازه زمانی طبق مستندات موجود در خصوص طرح مطالعاتی مشاور، بارها این طرح از سوی کارشناسان شهرسازی مورد انتقاد قرار گرفته اما گویی قرار نیست در تدوین این طرح نظرات کارشناسی اهالی فن مورد توجه قرار گیرد.

تأمل‌برانگیزتر اینکه با آغاز به کار دوره ششم شورای شهر انتظار می‌رفت بنا به تخصص برخی از این افراد در عرصه شهرسازی پیگیری رفع نقایص این طرح با جدیت بیشتری مورد توجه قرار گیرد اما شرایط طی این چند ماه به‌گونه‌ای پیش رفته که گویی اصلاً شورای شهری وجود ندارد و حتی این احتمال هست که در سکون و بی‌تحرکی و حتی در بی‌اطلاعی این نهاد برخاسته از آحاد جامعه، طرح تأثیرگذار مذکور به تأیید نهایی در شورای شهرسازی و معماری وزارت کشور نیز رسیده و دیگر دست هیچ‌کس برای پیگیری مشکلات به‌جایی نرسد. براین اساس علیرغم پیگیری چندین باره طرح جامع، مشکلات و ایرادات آن بار دیگر در گفت‌و‌گو با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی و دانشیار شهرسازی به بیان مباحث مرتبط با آن بپرداختیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با بیان اینکه نظریه‌پردازان، شهر و منطقه را به‌عنوان یک سیستم باز مورد توجه و نگرش قرار می‌دهند که تداوم حیات آن منوط به تعدیل خود در مقابل تغییرات محیط خارجی و داخلی است. در این سال‌ها، به‌تدریج طرح‌های شهری، خصلت استراتژیک (راهبردی) یافته و برنامه‌ریزی شهری از یک‌سو به «برنامه‌ریزی فضایی» و از سوی دیگر به «برنامه‌ریزی عملگرا»، گرایش یافت از طرفی مدیران شهری برای اداره شهرها، تنظیم لوایح بودجه سنواتی و اجرای طرح‌های عمرانی نیازمند استفاده از برنامه‌های جامعی هستند که در علم شهرسازی از آن‌ها به‌عنوان طرح جامع شهری یاد می‌شود، گفت: تدوین این طرح‌ها باید منطبق بر واقعیات موجود باشد و بتواند دورنمای توسعه شهر را نیز ترسیم کند.

وی با تأکید بر اینکه قصه طرح جامع در همدان به یک غصه بزرگ تبدیل شده است گفت: آنچه مسلم است اینکه فرآیند طی شده هم در نحوه تهیه و هم به ظاهر تصویب طرح در استان، کاملاً معیوب است.

وی با تأکید براینکه به دلیل عملیاتی نشدن طرح‌های جامع قبلی به‌نظر می‌رسد تهیه و یا عدم تهیه طرح جامع در شرایط شهر تأثیر آن‌چنانی ندارد، ابراز کرد: مسئله اینجاست که طرح‌های جامع قبل از اینکه به مراتب کامل‌تر از طرح فعلی بودند نیز گلی به سر شهر نزدند چه برسد به این طرح معیوب.

دانشیارشهرسازی با تأکید براینکه عدم تدوین طرح جامع به مراتب بهتر از تدوین ناقص آن است ابراز کرد: طرح جامع شهری فعلی، کارشناسی شده و علمی نیست زیرا با واقعیت‌های موجود شهر همدان هماهنگی نداشته و فاصله بسیاری دارد.

سجادزاده با اشاره به اینکه تصویب چندین طرح یقیناً منجر به عقبگرد شهر به جای توسعه‌یافتگی خواهد شد، اذعان کرد: علیرغم وجود ایرادهای وارده به این طرح متأسفانه انتظاری که از شورای شهر جدید داشتیم رویکرد جدید مثبتی از آن‌ها در ارتباط با مسائل علمی مرتبط با شهر بود که محقق نشده است.

وی افزود: براین اساس شواهد و قرائن حاکی از آن است که این طرح به‌زور چماق و سیاست به تصویب خواهد رسید.

این طراح شهری با لحن انتقادگونه افزود: البته تصویب این طرح همان‌طور که عنوان شد به حال شهر همدان تأثیر نخواهد داشت و حتی ممکن است آثار و پیامدهای منفی آن شهر را دچار مشکل کند.

سجادزاده با تأکید براینکه طی چند سال اخیر که فرآیند تدوین طرح در دستورکار استان بوده به واقع گوش شنوایی برای انجام اصلاحات و رویکردهای واقع‌بینانه در تهیه این طرح دیده نشده ابراز کرد: خوشبختانه حتی در صورت تصویب این طرح بیش از 90 درصد آن به دلیل آنکه مشاور طرح مباحث حقوقی، مالکیتی و زیرساختی را در نظر نگرفته قابلیت اجرا ندارد.

وی افزود: در واقع در بسیاری از بخش‌ها آنچه به‌عنوان طرح جامع برای شهر همدان تدوین شده بیشتر شبیه به خیال‌پردازی است که به‌نظر می‌رسد هر شهردار و یا شورای شهر که در رأس مدیریت شهر قرار گیرد امکان اجرای آن را نخواهد داشت.

این طراح شهری با تأکید براینکه در بخش‌هایی هم که امکان اجرای طرح وجود دارد نارسایی‌های بسیاری قابل مشاهده است، اظهارکرد: ازجمله این نارسایی‌ها در اصلی‌ترین محورها یعنی در بحث توسعه شهر و جهت این توسعه، نظام پهنه‌بندی فعالیت‌ها و عملکردها، فقدان یکسری اصول راهبردی توسعه شهر (از آنجا همدان یک شهر تاریخی و طبیعی است)، حوزه ترافیک شهر و زیست محیطی است که یا به کل دیده نشده و یا اینکه اگر هم دیده شده نگاه درستی نبوده است.

سجادزاده با تأکید براینکه بسیاری از بخش‌های دیده شده در طرح نیز جنبه علمی ندارد گفت: در خوش‌بینانه‌ترین حالت حداکثر پنج تا 10 درصد از این طرح تدوین شده قابلیت اجرا شدن دارد.

وی با تأکید براینکه 90 درصد این طرح زیر سؤال است اذعان کرد: به لحاظ مباحث اجتماعی، زیست‌محیطی، حقوقی و غیره نیز حرفی برای گفتن ندارد.

این طراح شهری با بیان اینکه انتظار از مدیران شهر، با وجود اینکه بارها بر ضرورت توجه برای پیگیری این ایرادها و نواقص، به بحث کلیشه‌ای و حوصله‌بری بدل شده است گفت: بارها به این عزیزان تأکید کرده‌ایم که با مباحث شهری، سیاسی برخورد نکنند اما آنچه قابل مشاهده است درست بر عکس این خواسته بوده به طوری‌که طرح جامع در لوای غیر کارشناسی و با دید سیاسی تدوین شده است.

سجادزاده با اشاره به اینکه بازهم انتظار می‌رود این عزیزان برای مباحث این‌چنینی از ظرفیت محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی بهره ببرند بلکه بتوانند نارسایی‌ها ونواقص را تا حدودی مرتفع کنند اذعان کرد: بنده شخصاً 27 مورد نقص اساسی را در خصوص ناکارآمدی طرح جامع تدوین شده احصا کرده و بارها در رسانه‌ها به بیان آن‌ها پرداختم اما تاکنون طی چند ماه گذشته شاهد قدم مثبتی حتی ازسوی مدیریت شهری به‌ویژه شورای شهر جدید برای پیگیری مباحث عنوان‌شده نبودم به‌طوری‌که به‌نظر می‌رسد این موضوع در اولویت کاری آن‌ها نیست.

وی با اشاره به اینکه درحال حاضر در وضعیت بلاتکلیفی قرار گرفته‌ایم ابراز کرد: بازهم تأکید می‌کنم سیاست‌ها و راهبردی‌های کلی طرح فعلی بیانگر فقدان پیوست‌های مطالعات فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی است پس تصحیح این طرح نیازمند سیستم یکپارچه شهری بوده که در آن استانداری، راه و شهرسازی، شهرداری و دیگر دستگاه‌های تأثیرگذار به وظایف تعریف‌شده خود جامه عمل بپوشانند.

مع‌الوصف بر طبق قانون، بازنگری طرح جامع همدان باید سال 96 ارائه و تصویب می‌شد اما امسال، بعد از سه سال تأخیر در حالی توسط مشاور ارائه شد که انتقادات زیادی از سوی کارشناسان، مدیران و مسئولان همدان به آن وارد است و همچنان این طرح در سکوت مطلق مدیران مرتبط گام به گام در حال پیشروی است.

چنانکه گفته شد در صورت تصویب این طرح معیوب نه‌تنها شهر توسعه و پیشرفتی را نخواهد داشت بلکه عقب‌گردی به آسیب‌های بیشتر خواهد داشت که این آسیب‌ها قابل جبران نخواهد بود. البته ذکر این نکته ضروری است که عدم تصویب طرح جامع (طرح علمی و کارشناسی‌شده) نیز آینده شهر را در بلاتکلیفی فرو خواهد برد؛ بنابراین انتظار می‌رود دستگاه‌ها و نهادهای متولی هرچه سریع‌تر به رفع نواقص عنوان‌شده از طریق جلب نظر کارشناسان و متخصصان بپردازند تا نتیجه طرح جامع ناقص پس سال‌ها تأخیر و سردرگمی کلان‌شهری فرو رفته در آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی نباشد.