دکتر علی طاهری در گفت‌و‌گو با سپهرغرب به تشریح رابطه انسان امروز و نهج‌البلاغه پرداخت؛

هرآنچه در نهج‌البلاغه مطرح شده را امام به عمل در جامعه آزموده است

مفاهیم بلند نهج‌البلاغه همه در مسیر عبودیت انسان است

جهان به‌سرعت در حال پیشرفت است و انسان امروزی به‌زعم خودش همه قلل علم را درنوردیده و در بسیاری از وجوه به داشته‌ها قانع نیست و ماجراجویی‌اش برای یافتن، همچنان ادامه دارد. دراین‌بین اما با وجود همه پیشرفت‌های تکنولوژی، میان «دین و انسان معاصر» تعارضی وجود ندارد و بیراه نیست اگر بگوییم پیشرفت‌ها و تحولات، تحول در عرصه ابزار زندگی است که رفاه و آسایش بیشتر را برای انسان به وجود آورده، اما انسان از آن جهت که انسان است همواره نیازمند تقوا و عدالت و آموزه‌های دینی است.

البته شاید یک عده مبالغه می‌کنند که دین و مفاهیم دینی با موضوعات امروز زندگی بشر منافات دارد اما این‌طور نبوده و دین همواره نسبت به عدالت تأکید دارد، اما آیا بشر امروز با همه این تحولات صنعتی و دانشی احساس می‌کند که عدالت مفید نیست؟ خیر. جنگ‌هایی که به وجود آمده نیز حاکی از این است که به یک عده ظلم شده و مظلومان خواسته‌اند که عدالت محقق شود.

واقعیت این است که زندگی مادی و تمدن انسان معاصر تحولاتی پیدا کرده و آنچه امروز رخ داده این است که امکانات زندگی توسعه یافته، یعنی راه‌های ارتباطی نزدیک‌تر شده و امکانات فراوانی برای رفاه بشر به وجود آمده، که بر همین اساس می‌توان گفت تحولاتی که رخ داده ابزارهای زندگی است، اما انسانیت انسان تغییری نکرده و آنچه مربوط به انسان است همچنان سر جای خود وجود دارد.

انسان ازاین‌جهت که انسان است، عدالت، تقوا و آرامش را دوست دارد و این‌ها جنبه‌های انسانی انسان محسوب می‌شوند، ولی آنچه دنیای امروز به ما داده عبارت از ابزارهایی است که بتوانیم با آن‌ها زندگی بهتری داشته باشیم که دین هم هرگز این راحتی‌ها را منع نمی‌کند مثلاً نمی‌گوید که انسان از هواپیما استفاده نکند، این هواپیما ابزار راحتی بشر است و تعارضی بین موضوعات دین که مربوط به روح و فهم انسان است با انسان معاصر نیست.

با ذکر این نکات آنچه محل توجه ما در این گزارش است یافتن راهی برای زندگی بهتر است با اتکا به آنچه که در اختیار داریم و در طول زمان نه‌تنها کهنه نشده بلکه پاسخگوی نیازهای ماست، رجوع به کتابی که مفسر و مبَیِن قرآنش می‌خوانند و شاید آن‌طور که باید به آن نپرداخته‌ایم. نهج‌البلاغه‌ای که طی قرون و اعصار مختلف برای همه وجوه زندگی انسان برنامه‌ ارائه می‌کند به‌ویژه برای تحقق معنویتی که انسان به آن نیازمند است؛ از عدالت اجتماعی و اقتصادی گرفته تا عرفان و معرفت؛ هیچ‌یک از این مفاهیم که امام علی (ع) مطرح کرده تاریخ‌بردار نیست و دوست و دشمن را به تحسین وا داشته است.

با ذکر این مقدمه آنچه در ادامه می‌آید گفت‌و‌گوی خبرنگار سپهرغرب با عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی پیرامون جایگاه نهج‌البلاغه در زندگی انسان معاصر است که از نظر می‌گذرانید:

دکتر علی طاهری در ابتدای سخنان خود نهج‌البلاغه را نیاز جامعه امروز خواند و عنوان کرد: نهج‌البلاغه تفسیر قرآن بوده و قرآن کتاب زندگی است، البته در طول دوران پس از انقلاب تلاش‌هایی برای معرفی نهج‌البلاغه و گسترش معارف آن در میان بخش‌های مختلف جامعه صورت گرفته اما قطعاً کافی نبوده و هم‌تراز نهج‌البلاغه نیست.

وی خاطرنشان کرد: با این حال امیدوارم همه بخش‌های جامعه، نهادهای مردمی، سازمان‌ها و مؤسسات دولتی، همه و همه تلاش کنند تا بیش‌ازپیش نهج‌البلاغه را به جامعه بشری و البته بخش‌های مختلف جامعه خود معرفی کنیم.

 هر آنچه از سیاست و عدالت و مسائل اجتماعی در نهج‌البلاغه آمده در مسیر عبودیت است

این استاد دانشگاه ادامه داد: آنچه که مسلم است نهج‌البلاغه کتابی همه‌جانبه بوده و «انسان» را در همه ابعاد مورد توجه قرار داده؛ همان مقدار معرفت و عرفان در نهج‌البلاغه جایگاه دارد که سیاست و اجتماع جایگاه دارد، همان مقدار به عبادت پرداخته شده که تلاش و کار و زندگی مورد اهمیت قرار گرفته، اما نکته حائز اهمیت اینکه محور اصلی همه آن‌ها در راستای عبودیت و بندگی خداست.

طاهری تصریح کرد: در واقع سیاست، عبادت، مسائل اجتماعی و عرفان در نهج‌البلاغه در راستای عبودیت و بندگی توجیه می‌شوند.

وی اظهار کرد: با این وصف، نیاز جامعه امروز برای شناخت و عمل به نهج‌البلاغه بیش از هر زمان دیگری ملموس بوده و خوشبختانه ازآنجایی‌که امام علیه‌السلام احاطه کامل بر وجود، ابعاد شخصیتی و زوایای پنهان روح انسان دارد مطالبی که با پیش‌فرض‌های مذکور در نهج‌البلاغه مطرح شده دقیقه منعکس‌کننده حساس‌ترین و تأثیرگذارترین بیانات در تنظیم رفتار انسانی در بندگی خدا در ابعاد مختلف از حیث فردی و اجتماعی است.

 مفاهیم عالیه نهج‌البلاغه تعیین‌کننده مسیر درست انسان‌ها

این استاد دانشگاه متذکر شد: بیراه نیست اگر بگوییم هر حکمت، نامه و خطبه نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام متناسب با شرایط هر انسانی، جامعه‌ای و گروه اجتماعی و البته تعیین‌کننده مسیر درست است.

طاهری اذعان کرد: لازم است در ابعاد مختلف نهج‌البلاغه اشاره کنم که امام دنیا را با آن حاق واقعیتش، آخرت را با آنچه که تحقق پیدا خواهد کرد و مسیر انسان را از دنیا به آخرت به زیباترین شکل با بهره‌گیری از بهترین تشبیهات، استعارات و کنایه‌ها مطرح کرده است.

 نهج‌البلاغه هم از حیث محتوا در اوج است هم بلاغت

وی گفت: نهج‌البلاغه هم از حیث محتوا در اوج است هم از حیث الفاظ و ظواهر و بلاغت و بیان. برای اینکه این کتاب، امام‌البلاغت بوده و در اوج بلاغت است و همان‌طور که فرموده‌اند «فوق کلام مخلوق و دون کلام خالق» است.

 گوینده مفاهیم بلند نهج‌البلاغه خودش به غایت وارد میدان عمل شده

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی ابراز کرد: یکی از ویژگی‌های نهج‌البلاغه که کمتر به آن توجه شده این است که گوینده این کتاب در هر عرصه‌ای که مطلبی را نقل کرده در همان عرصه خودش به غایت وارد میدان عمل شده اگر عدالت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را مطرح می‌کند در برج و بارو این‌ها را مطرح نکرده بلکه در کف جامعه و زمانی که متولی حکومت و سیاست بوده به بیان آن‌ها پرداخته، اگر بحث عرفانی را مطرح می‌کند خودش در اوج قله‌های عرفان است اگر بحث جهاد را مطرح می‌کند خودش پیشتاز عرصه جهاد و دفاع است و سایر موارد نیز به همین شکل مطرح شده است.

 هر آنچه در نهج‌البلاغه مطرح شده را امام عمل در جامعه آزموده است

طاهری ادامه داد: امتیاز اصلی نهج‌البلاغه آن است هر موضوعی که مولا علی علیه‌السلام، جامعه را به سوی آن فرامی‌خواند همان‌ها را به عمل در جامعه آزموده است.

وی تصریح کرد: البته شاید این موارد مراتب تشکیکی داشته باشد؛ قطعاً عرفان امام را از افراد عادی جامعه نمی‌توان انتظار داشت، همین‌طور عدالت و سیاست امام اما به‌هرحال هر مقدار در جامعه قابل حصول و دست‌یابی باشد به حد توان افراد جامعه باید به‌دنبال آن رفت.

این استاد دانشگاه مطرح کرد: برخی کتاب‌ها آن‌قدر حرف دارند که کتاب‌های بسیاری باید در مورد آن‌ها نوشته شود، نهج‌البلاغه از این قِسم کتاب‌هاست، بایستی شروح مختلفی که تا امروز نوشته شده منطبق با شرایط امروزی بازنویسی شده و متناسب با شرایط روحی و اجتماعی بشر امروز مورد تأمل و دقت نظر قرار بگیرد به همین جهت توجه بیش‌ازپیش به جایگاه نهج‌البلاغه ضرورت دارد و این وظیفه همه مؤسسات علمی، افراد تحصیل‌کرده و اهل علم و اهل فضل است.

طاهری ابراز امیدواری کرد: انتظار می‌رود و البته حق هم آن است که جامعه توجه بیشتری به نهج‌البلاغه کرده و بیشترین بهره‌های معنوی را در دنیای پیچیده امروز که سرشار از گستردگی ارتباطات است بر مبنای آموزه‌های نهج‌البلاغه رقم بزنیم.

وی در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به فعالیت‌هایی که برای ترویج نهج‌البلاغه صورت می‌گیرد، بیان کرد: در استان همدان نیز در کنار فعالیت‌هایی که در سراسر کشور انجام می‌شود تلاش‌هایی صورت گرفته و اگرچه وجود بنیاد نهج‌البلاغه امام علی (ع) استان، مؤسسه نهج‌البلاغه و مجموعه جوان حکیم که مسابقه نهج‌البلاغه برگزار کرده و تا امروز قریب به 300 حکمت را در میان جوانان مسابقه گذاشته و جوایز خوبی هم اهدا کرده‌اند، کارهای خوبی است که جا دارد از مؤسسات حامی ازجمله سازمان تبلیغات تشکر کنم اما همه این‌ها در معرفی نهج‌البلاغه و عمل به اندیشه مطرح شده در این کتاب شریف ناکافی است و امید دارم که بیش از این برای تعمیم مفاهیم بلند نهج‌البلاغه بکوشیم.