مهارت‌ها و بایدها و نبایدهای اخلاق اجتماعی با استناد به دعای مکارم‌الاخلاق

کتاب «اصول و راهبردهای اخلاق اجتماعی اسلام: برگرفته از دعای مکارم الاخلاق» نوشته احمد کریمی از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در 500 نسخه در 166 صفحه منتشر شده است.

این کتاب تلاش می‌کند با استناد به دعای مکارم‌الاخلاق صحیفه سجادیه، اصول، راهبردها، مهارت‌ها و بایدها و نبایدهای اخلاق اجتماعی را از متن دعا استخراج کند، موقعیت‌های مختلف اجتماعی که نیازمند تصمیمی اخلاقی است را بیابد و درد و درمان را در حوزه اخلاق اجتماعی معرفی کند. از این‌رو این مطالعه، به اخلاق کاربردی یا عملی نزدیک می‌شود و تحت عنوان عام‌تر اخلاق هنجاری یا دستوری قرار می‌گیرد که نشان می‌دهد در یک موقعیت خاص، چه امری مطلوب و وظیفه اخلاقی است و چه امری نامطلوب بوده و نباید انجام پذیرد. از این جهت، می‌توان آن را به‌عنوان مدخلی برای اخلاق اجتماعی در اسلام در نظر گرفت.

این اثر مجموعاً در هفت فصل سامان یافته که چشم‌اندازهای اخلاق اجتماعی در دعای مکارم‌الاخلاق، هدف در اخلاق اجتماعی، راهبردهای ارتباطی در اخلاق اجتماعی، اصول و مهارت‌های تصمیم اخلاقی در کنش اجتماعی، آسیب‌ها، ناهنجاری‌ها و درمان در اخلاق اجتماعی دعا، اخلاق اجتماعی در اقتصاد زندگی و کسب‌وکار و کلام آخر، به ترتیب عشناوین فصل‌های آن هستند.

به استناد این پژوهش، دعای مکارم‌الاخلاق ضمن توجه به وجود شخصیت‌ها و منش‌های متفاوت، آن را زمینه تولید رفتارهای اجتماعی متنوع می‌داند و تلاش می‌کند تا راه‌حلی اخلاقی برای تعارض‌ها و تنش‌های میان انسان‌ها بیابد. مطابق این مطالعه، کنشگران اجتماعی همواره در حال تأثیر و تأثر بر یکدیگر هستند و اخلاق اجتماعی دعا تلاش دارد تا روابط کنشگران را در قالب اخلاق هنجاری یاد دهد که در صورت کاربست آن‌ها، هویت دینی و اخلاقی جامعه شکل ‌گیرد یا بهبود بیابد.

تأکید دعا بر هنجارها و فضیلت‌های اخلاق اجتماعی، توجه به صفات میان‌فردی مختلف، توجه به آسیب‌های مختلف اخلاق اجتماعی، کنترل و مدیریت خود، میل‌ها و نفرت‌ها در حوزه هیجان‌ها، آموزش‌ مهارت‌هایی در حوزه اخلاق و... ازجمله موضوعات دیگری است که نویسنده در بخش پایانی این کتاب، از متن دعا استخراج و تدوین کرده است.

در بخشی از مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «در بخش دوم این طرح با محوریت رواداری و مدارا در جامعه و با رویکردهای مختلف الهیئتی، عرفانی و فقهی به این موضوع پرداخته شده است.

 بخش سوم با محوریت بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و معطوف به مهم‌ترین نکات اخلاقی اجتماعی آن است.

 راهکارهای اصلاح اخلاقی، به ویژه در سطح کلان اجتماعی و نیز موضوع عدالت و جایگاه آن در رشد اخلاقی جامعه، با استفاده از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، به ویژه آنچه در این بیانیه آمده، بررسی شده است.

بخش چهارم را می‌توان شروع گامی نو دانست که به مسائلی مانند شوخی، شعر و به طور کلی هنر در ایجاد نشاط اجتماعی و کاهش ملال و کسالت می‌پردازد. 

البته کارکرد هنر و به ویژه شعر و ادبیات، بسی بیش این‌هاست و از دیدگاه برخی فیلسوفان، به ویژه فیلسوفان اخلاق معاصر، هنز از راه احساس‌ها و عاطفه‌های انسانی که خاستگاه اصلی حیات اخلاقی است، در افت و خیز اخلاقی و دینی افراد اثر دارد.»