فرهنگ کتاب و کتابخوانی در خانواده‌ها نهادینه شود؛

ترویج مطالعه، لازمه غنابخشی به کتاب زندگی جوانان

گسترش مطالعه نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌هاست

مطالعه فواید بسیاری ازجمله افزایش اطلاعات، تقویت کارکرد مغز، کاهش استرس، افزایش دایره لغات، ایجاد خلاقیت، جلوگیری از بروز برخی بیماری‌ها ازجمله آلزایمر و... را به‌دنبال دارد و از گذشته مطالعه کتب تاریخی و کتبی همچون اشعار حافظ و سعدی و بزرگان، رواج داشت و به‌تبع آن فرزندان نیز با الگوگیری از والدین و فضای خانواده مطالعه در اوقات مختلف را در برنامه روزانه خود داشتند.

به مرور و با ورود فناوری‌ها، نقش مطالعه و کتاب در زندگی‌ها کمرنگ شد و این روزها میزان مطالعه نسبت به گذشته بسیار کمتر شده است. به جرأت می‌توان گفت گویا در این دوره مردم با کتاب و کتابخوانی بیگانه شده و حتی گریزان از آن هستند و این در حالی است که در بسیاری از جوامع برنامه‌ریزی‌ها برای افزایش سرانه مطالعه و آشتی با کتاب و کتابخوانی در سطح جامعه و خانواده‌ها انجام می‌شود.

میزان مطالعه در کشور ما نیز طی سال‌های اخیر به‌شدت کاهش یافته و به‌جز بحث گرانی کاغذ که صنعت نشر و کتاب در ایران را تحت تأثیر قرار داده است، کاهش تقاضا نیز موجب تشدید کاهش نشر کتاب شد.

طبق آخرین اظهارنظرها استان همدان رتبه 15 کشوری سرانه مطالعه غیر درسی را به خود اختصاص داده است همچنین بر اساس گفته‌های مسئولان مربوطه، وضعیت فرهنگ کتاب و کتابخوانی استان همدان به‌عنوان یکی از معدود استان‌های فرهنگی کشور مطلوب بوده و به ازای هر 100 نفر 68 نفر عضو کتابخانه‌های عمومی استان همدان هستند درحالی‌که به طور میانگین در کشور 49 نفر به ازای هر 100 نفر در کتابخانه‌ها عضویت دارند؛ البته عدم تمایل افراد به مطالعه دلایل متعددی دارد که به‌منظور آگاهی از میزان مطالعه جوانان اقشار مختلف در همدان به گفت‌و‌گو با تعدادی از آن‌ها نشستیم.

یک جوان دانشجوی 22 ساله در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با بیان اینکه دانشجوی سال سوم رشته مدیریت است، اظهار کرد: در حال حاضر بیشتر خواندن کتاب‌های درسی می‌خوانم.

مینا دلدار با تأکید بر اینکه علاقه‌مند به مطالعه کتاب‌های غیردرسی نیز هستم، گفت: قبل از ورود به دانشگاه در کنار مطالعه تحصیلی، کتاب‌های ادبی و رمان نیز مطالعه می‌کردم اما اکنون فرصتم محدود شده و کمتر پیش می‌آید که کتاب غیر درسی بخوانم.

وی با یادآوری این نکته که معتقدم با توجه به مسائل و مشکلات اکثر افراد فقط مطالعات مرتبط با حوزه فعالیتی و یا درسی خود را دارند، بیان کرد: این نوع مطالعه نیز جزو سرانه مطالعه محسوب می‌شود.

این دانشجوی همدانی با بیان اینکه افزایش مطالعه نیاز به فرهنگ‌سازی دارد، افزود: کاهش تمایل افراد در جامعه به کتاب و کتابخوانی دلایل متعددی دارد که باید این دلایل شناسایی و برای رفع موانع افزایش سرانه مطالعه اقدام شود.

سامان مهماندوست ورزشکار 25 ساله همدانی نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با بیان اینکه تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم ادامه داده‌ام، تصریح کرد: مطالعه چندانی ندارم و بیشتر مطالب را از فضای مجازی و آن هم در حوزه مسائل اجتماعی پیگیری می‌کنم.

وی به مطالعه کتب مرتبط با حوزه ورزش در گذشته اشاره کرد و ادامه داد: به دلیل احساس نیاز به فراگیری برخی مطالب مرتبط ورزشی در گذشته کتاب‌هایی در این حوزه مطالعه می‌کردم و شاید اکنون تا زمانی که با مشکل و یا مسئله‌ای در حوزه ورزشی مواجه نشوم تمایلی به مطالعه نداشته باشم.

این جوان ورزشکار با بیان اینکه معتقدم کتابخوانی نیاز به ذهن آزاد و بدون دغدغه دارد، خاطرنشان کرد: ذهن من به‌عنوان یک جوان، درگیر پیدا کردن یک کار با درآمد مناسب، پس‌انداز و در صورت امکان تشکیل خانواده است با وجود این همه دغدغه فکری دیگر وقتی برای مطالعه ندارم.

مهماندوست در پاسخ به این سؤال که آیا تأمین مسائل اقتصادی به‌تنهایی پاسخگوی تمام مسائل در جامعه است، یادآور شد: به طور قطع فرهنگ نیز در جوامع نقش مهمی دارد اما تا زمانی که دیگر مشکلات و دغدغه‌ها به‌ویژه مشکلات اقتصادی وجود داشته باشد افراد جامعه کمتر تمایل به مباحث فرهنگی و موضوع کتاب و کتابخوانی خواهند داشت.

بانوی خانه‌دار همدانی نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با بیان اینکه علاقه‌مند به مطالعه است، اظهار کرد: بیشتر در اوقات فراغت مطالعه دارم و با وجود داشتن فرزند محصل نیز در تلاشم تا از این علاقه‌مندی خود نگذرم.

ریحانه محمدپور با تأکید بر اینکه همه اقشار به‌ویژه زنان نیازمند مطالعه در حوزه‌های مختلف هستند، گفت: زنان باسواد در هر جامعه‌ای با مطالعه و افزایش آگاهی‌های خود نسبت به مسائل روز است که بیشتر می‌شوند، باید برنامه‌ریزی‌ها برای ایجاد این فرهنگ انجام شود.

وی با بیان اینکه مادران و به طور کلی والدین برای فرزندان الگو هستند، تصریح کرد: زمانی که در خانواده فرهنگ مطالعه و کتابخوانی وجود داشته باشد قطعاً فرزندان نیز با الگوگیری به سمت کتاب و کتابخوانی می‌روند و این امر در جامعه اثرات مطلوبی خواهد داشت.

وی افزود: حدود چهار سال است عضو کتابخانه هستم و از کتاب‌های آن نیز استفاده می‌کنم اما معتقدم با توجه به جمعیت همدان تعداد کتابخانه‌های موجود محدود بوده و نیاز به افزایش محیط کتابخانه‌ای است.

مهدی سرایی جوان راننده نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با بیان اینکه در جامعه امروزی باید افراد تلاش کنند به هر نحو اطلاعات خود در زمینه‌های مختلف را بالا ببرند، خاطرنشان کرد: گرچه تمام وقت خود را با توجه به شغلم درگیر رانندگی هستم اما سعی می‌کنم در حد امکان مطالعه نیز داشته باشم.

وی با تأکید بر اینکه البته مطالعه بنده مثل یک کتابخوان حرفه‌ای نیست و شاید به طور میانگین در طول هفته سه ساعت کتاب بخوانم، یادآور شد: البته با توجه به بالا بودن قیمت کتاب فراهم کردن کتاب‌های مورد علاقه سخت شده و شاید یکی از دلایل کم شدن مطالعه در بین افراد نیز همین موضوع باشد.

وی با تأکید بر اینکه با سرعت پیشرفت امروزی افراد می‌بایست سواد خود را در حوزه‌های مختلف بالا ببرند، بیان کرد: علاقه بسیاری به مباحث علمی دارم و حتی مطالب مرتبط با این حوزه را از طریق فضای مجازی دنبال می‌کنم.

محمود دائمی فعال فرهنگی نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با اذعان بر اینکه فرصت بیشتری را به مطالعه اختصاص می‌دهد، افزود: فعالان این حوزه همواره مطالعه دارند اما در شرایط کنونی این توفیق دوچندان و فرصت بیشتری به این منظور فراهم شده است.

وی با تأکید بر اینکه مطالعه یکی از اصول ترویج فرهنگ و توسعه جوامع است، تصریح کرد: متأسفانه امروزه شاهد کمرنگ شدن فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه و خانواده‌ها هستیم که این امر آسیبی جدی است.

دائمی با بیان اینکه همواره افراد مختلف را تشویق به کتابخوانی می‌کنم، ادامه داد: معتقدم هر جامعه‌ای که به لحاظ فرهنگی تقویت شده باشد، آسیب‌ها و مشکلات کمتری خواهد داشت.

وی یکی از ضعف‌های موجود در کتابخانه‌ها را محدود بودن منابع ارائه شده به مراجعه‌کنندگان دانست و خاطرنشان کرد: کتابخانه‌ها باید تأمین‌کننده نیاز همه اقشار باشند و امکان دسترسی به کتب مختلف برای عموم مردم فراهم شود چراکه در این صورت با سهولت دسترسی به کتاب، افراد ترغیب به مطالعه می‌شوند.

وی با بیان اینکه شرایط کرونایی فرصت مغتنمی برای گسترش فرهنگ کتابخوانی در بین اقشار مختلف جامعه است، یادآور شد: متولیان امور فرهنگی باید با برنامه‌ریزی دقیق و اصولی به‌منظور تحقق این امر تلاش می‌کردند و در این میان برنامه ویژه‌ای نیز برای جوانان پیش‌بینی می‌شد.

این فعال فرهنگی با تأکید بر اینکه می‌شود از ظرفیت مساجد، پایگاه‌های بسیج و مراکز فرهنگی در محلات برای ایجاد کتابخانه‌های هرچند کوچک بهره برد، اظهار کرد: مساجد و پایگاه‌های بسیج می‌توانند با توجه به جامعه هدف خود کتبی را در حوزه‌های مختلف به مراجعه‌کنندگان ارائه دهند.

سمانه سیاحی هنرمند و گرافیست 20 ساله نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با بیان اینکه مطالعه به‌ویژه در حوزه هنر را دنبال می‌کند، گفت: معتقدم افراد حتی به‌منظور ارتقای خود در حرفه و جایگاه شغلی باید مطالعه داشته و اطلاعات خود را به‌روز کنند.

وی با تأکید بر اینکه افراد علاقه‌مند به مطالعه به هر نحوی این مهم را دنبال می‌کنند، بیان کرد: بهانه‌هایی مثل قیمت بالای کتاب، نداشتن فرصت و... تنها برای توجیه عدم مطالعه است وگرنه فردی که به مطالعه علاقه داشته باشد در طول روز و یا حتی در طول هفته فرصتی را به این مهم اختصاص می‌دهد.

این گرافیست با بیان اینکه آراستن ذهن به مطالب علمی و پرمحتوا ارزش افراد را بیشتر از آرایش ظاهری بالا می‌برد، افزود: دنیای امروز دنیای رقابت افکار و علوم است و هرچه افراد در بالا بردن علم خود در حوزه‌های مختلف بیشتر تلاش کنند جایگاه اجتماعی و شخصی بالاتری نیز در جامعه خواهند داشت.

وی با تأکید بر اینکه با ایجاد و افزایش تعداد کتابخانه‌ها در مناطق مختلف دیگر بهانه‌ای برای وجود موانع مطالعه نیست، تصریح کرد: حداقل در همدان کتابخانه‌های خوبی داریم که افراد می‌توانند به‌تناسب حوزه خود در آن‌ها عضو شده و از کتاب‌های آن استفاده کنند.

سیاحی با بیان اینکه البته معتقدم کتابخانه‌ها نیز به کتاب‌های روز و منابع مختلفی تجهیز شوند، ادامه داد: فراهم بودن محیطی مناسب و مطلوب برای حضور افراد امکان استفاده از کتب منبع را نیز فراهم می‌کند که در پژوهش‌ها و تحقیقات به این کتاب‌ها نیاز است.

وی با اشاره به در دسترس بودن کتاب‌های الکترونیک افزود: افرادی که به دلیل کوچک بودن فضای زندگی و یا مسائل دیگر قادر به خریدن کتاب‌ نیستند می‌توانند از این کتاب‌ها استفاده کنند که البته برخی کتابخانه‌ها این فرصت را برای اعضا فراهم کرده‌اند.

کتاب و کتابخوانی یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های توسعه شناخته می‌شود که نقش مهمی در شکوفایی افراد داشته و آن‌ها را در فهم و درک درست از نادرست کمک می‌کند؛ با نهادینه کردن فرهنگ مطالعه با برنامه‌ریزی صحیح و ارائه راهکارهای درست می‌توان این مهم را در جامعه محقق کرد.

این روزها افراد برای عدم رغبت به کتابخوانی دلایل مختلفی همچون قیمت بالای کتاب، نداشتن فرصت کافی، مشغله زیاد و مواردی ازاین‌دست را عنوان می‌کنند؛ این حرف‌ها توجیه‌های قابل قبولی نیست اما مسئولان باید موانع موجود را رفع کرده و با برنامه‌ریزی دقیق، دسترسی به کتاب و فضاهای فرهنگی به این منظور را فراهم کنند تا شاهد افزایش سرانه مطالعه درسی و غیردرسی باشیم؛ گرچه جوانان امروزی با وجود فراهم بودن ابزار الکترونیکی و در دسترس از این فرصت استفاده نمی‌کنند اما خانواده‌ها و دستگاه‌های فرهنگ‌ساز باید در این خصوص ورود کرده و مطالعه کردن و آشنایی با کتاب و کتابخوانی را از زمان کودکی به فرزندان بیاموزند.

گرچه فرهنگ‌سازی به‌منظور توسعه کتابخوانی در جامعه امری زمان‌بر است اما سرمایه‌گذاری در این حوزه هزینه نبوده و در اصل سرمایه‌سازی برای آینده کشور است که منجر به توسعه و پیشرفت خواهد شد و البته به این منظور باید زیرساخت‌های لازم فراهم شود.

افزایش سرانه مطالعه نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌ها و نهادینه‌سازی فرهنگ کتابخوانی بوده و اگرچه خانواده نقش مهمی در این خصوص دارد اما متولیان امور فرهنگی نیز باید با برنامه‌ریزی دقیق و درست در تحقق این امر تلاش کنند.