نقـــــش طراحی شهــــری بر ســــلامت روان

اغلب ساکنان شهری در سراسر طول روز به منظور انجام امور روزمره نظیر حضور در محل کار، رفتن به مراکز آموزشی، تفریح و انجام خریدهای خود در فضاهای عمومی شهری به رفت و آمد می‌پردازند. بدیهی است که در حین تردد، تماشای چشم‌اندازهای اطراف می‌تواند به بهترین شکل ممکن آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد و اثراتی مثبت یا منفی بر ذهن آن‌ها به جای بگذارد. به عنوان مثال، وجود فضاهای سبز یا دیوارنگاری‌های زیبا در مسیر عبور و مرور شهرنشینان، آن‌ها را از یکنواختی فضاهای کسل کننده اداری یا حتی آپارتمان‌های مسکونی بتنی رها می‌کند و دریچه‌ای از نشاط به روی آن‌ها می‌گشاید.

بسیاری از منتقدان شهری و حتی روانشناسان بر این باور هستند که طراحی شهرها ارتباط بسیار نزدیکی با ابتلای ساکنان به مشکلات روانی دارد به طوری که طبق گزارش‌ها، شهرنشینان در مقایسه با ساکنان روستاها به میزان 40 درصد افسردگی و 20 درصد نگرانی بیشتری را در دوران زندگی خود تجربه می‌کنند. علاوه بر این، شاید علت شیوع بیشتر اسکیزوفرنی، نوعی بیماری روانی مزمن که نحوه تفکر، احساسات و رفتار فرد مبتلا تأثیر می‌گذارد و همچنین نرخ بالای انزوای اجتماعی ساکنان شهری به نوع طراحی محل سکونت آن‌ها مرتبط باشد. اما خبر خوش اینکه، گسترش ویروس کرونا با وجود تمام لطمه‌های جبران ناپذیر خود بر زندگی بشر و کره خاکی، پرده از نیاز انسان به سکونت در شهرهایی زیست پذیر تر و پایدارتر را به تصویر کشید که امید است مدیران با آگاهی از آن به بازطراحی دوباره مناطق شهری بپردازند تا نه تنها از نظر جسمی، بلکه از لحاظ روانی نیز وضعیت زندگی شهرنشینان را نسبت به گذشته بهبود بخشند. از نگاه منتقدان بسیار، بحران کرونا نقش طراحی قلمرو عمومی را بر سلامت ساکنان شهری، هم از نظر حفظ سلامت و هم پیشگیری از ابتلاء به ویروس نشان داد و مدیران را به تأمل در بازطراحی فضاهای شهری برانگیخت.

 چگونه می‌توان شهرهایی زیست پذیر تر در پساکرونا به وجود آورد؟

گروهی از محققان اهل لندن در انگلستان چنین استدلال کرده‌اند که چنانچه در طراحی سازه‌های مسکونی، عمومی و به طور کلی شهرها، توجه بیشتری به دسترسی ساکنان به فضاهای سبز با کیفیت و مملو از گیاهان و حیات وحش شود، آنگاه نه تنها ساکنان به انجام فعالیت‌های جسمی بیشتر سوق داده می‌شوند بلکه از نظر روانی نیز، بهبودهای قابل توجهی را تجربه خواهند کرد. به عنوان مثال، ایجاد پشت بام‌های سبز در مجتمع‌های مسکونی در کنار تمام مزایای خود می‌تواند ساکنان را به حضور در آن و برقراری ارتباط اجتماعی با یکدیگر دعوت کند که این امر به سهم خود در کاهش انزوای اجتماعی و به حداقل رساندن افسردگی میان شهرنشینان نقش مهمی ایفا می‌کند. این در حالی است که در بعضی از شهرهای جهان، علیرغم سکونت میلیون‌ها نفر جمعیت، اغلب مردم احساس تنهایی می‌کنند که این وضعیت، منجر به بیماری‌های روانی مختلفی میان آنان می‌شود و جالب اینکه بسیاری از منتقدان علت این امر را به نوع طراحی شهرها نسبت داده‌اند. در این خصوص، تنها طراحی شهری مورد توجه نیست، بلکه معماری سازه‌ها و خانه‌های مسکونی نیز نقش مهمی در کاهش سلامت روان شهرنشینان ایفا می‌کند. اغلب آپارتمان‌های مسکونی امروزی به ویژه در شهرهای پرتراکم به گونه‌ای طراحی شده که امکان انجام بسیاری از فعالیت‌ها را در منزل به حداقل رسانده است ضمن اینکه در فاصله دور از خدمات عمومی، پارک‌ها و فضاهای سبز قرار دارد و همین امر، زمینه را برای تشدید افسردگی ساکنان فراهم آورده است.

بدیهی است که دسترسی به فضاهای سبز و گسترش پیاده‌روی از داغ‌ترین موضوعات مرتبط با طراحی شهری بود که طی دوران کرونا ذهن اغلب مدیران شهری را به خود درگیر کرد. نبود دسترسی کافی مردم به این فضاها طی این روزهای استرس‌زا بیش از همیشه بر برنامه‌ریزان آشکار شد و اغلب آن‌ها از همان ابتدای شیوع بیماری برای حل آن، خلاقیت‌های زیادی را پیاده کردند. جالب است بدانید که روانشناسان پس از انجام مطالعات زیاد به این نتیجه رسیده‌اند که محیط زندگی شلوغ و پر هرج و مرج به ویژه خانه‌های مسکونی کوچک و به هم ریخته می‌تواند افزایش کورتیزول را در پی داشته باشد که این هورمون خود منبعی از افزایش اضطراب میان انسان‌ها محسوب می‌شود.

 تغییر نگرش بشر در مورد شهر زیست‌پذیر در دوران کرونا

گزارش‌ها حاکی است که زیست پذیر تر ین شهرهای جهان در ایالات متحده آمریکا و اروپا واقع شده و این در حالی است که همین نقاط، بالاترین نرخ ابتلاء به ویروس کرونا و مرگ‌های ناشی از آن در جهان را نیز از آن خود کرده‌اند. 

بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که طراحی این شهرها از نقص‌های بسیاری برخوردار است چرا که طبق استدلال محققان، طراحی شهری نقش مهمی در میزان شیوع بیماری کووید -19 به عهده داشته است. در واقع، گسترش ویروس کرونا نشان داد که شاخص‌های تعیین شهرهای باکیفیت جهان باید تغییر پیدا کند و نقش طراحی شهری در میزان تأمین سلامت جسمی و روانی مردم در اولویت آن‌ها قرار گیرد. در این صورت، بدون شک شهرهایی که تا کنون در لیست باکیفیت‌ترین نقاط دنیا قرار داشتند، میزان زیست پذیری شأن بیشتر تحت تأثیر نرخ شیوع کرونا قرار خواهد گرفت و جایگاه خود را از دست خواهد داد.