راز آن نامه چه بود؟

آنچه می‌خوانید گفتگو با دکتر جواد منصوری است. وی که در زمان ارسال پیام تاریخی امام خمینی به دبیر کل کمیته مرکزى حزب کمونیست اتحاد شوروى، به عنوان مشاور آسیا و اقیانوسیه وزیر وقت امورخارجه فعالیت می‌کرد، در این گفتگو به ماجرای زمینه‌ها، آثار و پیامدهای نامه تاریخی امام خمینی به میخائیل گورباچوف، پرداخته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

*این مرگ بر آمریکا و شوروی که می‌گویید واقعا برای آنان مرگ می‌آورد

معاون اسبق آسیا و اقیانوسیه وزیر امورخارجه با بیان اینکه حضرت امام (ره) بر اساس دیدگاه و تحلیل خود، ایمان قطعی به فروپاشی نظام سلطه در شوروی و آمریکا، غرب و شرق و کمونیزم و سرمایه‌داری داشتند، عنوان کرد: در سال 1364 ایشان به صراحت خطاب به مردم فرمودند: این مرگ بر آمریکا و شوروی که می‌گویید واقعا برای آنان مرگ می‌آورد. لذا دیدگاه امام این بود که شوروی و کمونیزم رفتنی است، همچنان که سرمایه‌داری و سلطه سرمایه‌داری رفتنی است هر چند با مقداری تاخیر زمانی، اما تصور ما این بود که امام با تحلیل خود، سقوط کمونیزم را قطعی می‌داند.

دکتر جواد منصوری ادامه داد: در سال 66 لئونید ایلیچ برژنف از دنیا رفت، او بسیار قدرتمند بوده و تقریبا بسیاری از اقدامات در زمان او انجام شد، اما بعد از او دولت شوروی سقوط شدیدی از نظر مدیریت و کارآمدی داشت. دو نفر نیز قبل از آقای گورباچف به قدرت رسیده و به فاصله کمی فوت کردند و سومین نفر گورباچف بود که نسبتا جوان‌تر بود.

*مکتب و نظام شما ماندنی نیست!

وی توضیح داد: زمانی که میخائیل گورباچف به صدارت اتحاد جماهیر شوروی رسید، گفت: ما کمونیزم را احیا می‌کنیم و شعار اصلاحات دوگانه پرسترویکا (اصلاحات اقتصادی) و گلاسنوست (فضای باز سیاسی) را مطرح کرد، امام خمینی (ره) در واقع می‌خواستند بگویند شما نمی‌توانید شوروی را بازسازی کنید و این مکتب و نظامی که درست کرده‌اید، ماندنی نیست لذا تصمیم گرفت این موضوع را با صدور آن نامه تاریخی به گورباچف اطلاع دهد.

*ایران در شرایط حساسی بود

سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در پاکستان با اشاره به زمان صدور این نامه از سوی امام راحل(ره)، افزود: زمانی که امام (ره) این نامه را نوشتند پذیرش قطعنامه 598 به تازگی اتفاق افتاده بود و ما دچار یک مشکل بسیار سخت برای بازسازی کشور بودیم، علاوه بر آن فتوای مرگ سلمان رشدی نیز صادر شده بود که همین دو مسئله فشار زیادی بر کشور و وزارت امور خارجه می‌آورد؛ چراکه از یک سو تامین نیازهای کشور برای بازسازی هزینه داشت و از دیگر سو موجی توسط کشورهای مختلف علیه ایران به دلیل حکم ارتداد نویسنده کتاب آیات شیطانی به راه افتاد بود.

*متن نامه تعجب همگان را برانگیخت!

منصوری اضافه کرد: در چنین فضایی، ناگهان امام نامه‌ای را برای گورباچف می‌نویسند؛ واقعیت این است که وقتی ما متن نامه را دیدیم بسیار تعجب کردیم و گمان‌مان این بود اینکه رسما به یک کشور بگوییم شما سقوط می‌کنید، در پایان خط هستید، به اسلام بپیوندید، در چاه سرمایه‌داری غرب نیفتید و... طوفان سومی علیه ما در دنیا ایجاد خواهد کرد.

وی تاکید کرد: حتی برخی‌ها در آن زمان به امام راحل گفتند: اگر امکان دارد این نامه را 6 ماه بعد نزد گورباچف ببریم که اوضاع کمی آرام‌تر شود! اما امام (ره) فرمودند: خیر، دیر می‌شود.

*پیام حضور خانم دباغ با هیئت ایرانی واضح بود

سفیر اسبق ایران در پکن ادامه داد: به هر حال با مذاکرات صورت گرفته تیمی به سرپرستی آیت‌الله جوادی آملی هماهنگ شد که مرحوم خانم دباغ نیز که در آن زمان نماینده مجلس بود نیز با هیئت ایرانی به مسکو اعزام شدند و حضور ایشان بسیار معنادار بود، چراکه تبلیغات در سطح جهانی (که هنوز هم کم و بیش ادامه دارد) این بود که اسلام ضد زن بوده و جمهوری اسلامی به زنان بها نمی‌دهد، لذا وقتی یک زن به عنوان فرستاده رهبری و در کسوت نماینده مجلس نزد یک قدرت بزرگ حاضر شده و با مقامات این کشور گفتگو کرد، ذهنیت‌ها را تغییر داد. به هر ترتیب نامه توسط آیت‌الله جوادی آملی، معاون بین‌الملل وزارت امور خارجه و خانم دباغ با حضور سفیر ایران در مسکو به آقای گورباچف تحویل و توضیحاتی هم داده شد.

دکتر منصوری با اشاره به اینکه متن نامه جای تحلیل و تفسیر مفصل داشته و دارای رموز بسیاری است، ابراز کرد: وقتی متن نامه به گورباچف عرضه می‌شود بسیار تعجب کرده و می‌گوید: کمونیزم از بین رفتنی نیست! ما با دو برنامه‌ای که داریم شوروی و کمونیزم را حفظ می‌کنیم.

*متن نامه در سطح جهان بازتاب پیدا کرد

وی متذکر شد: بعد از بازگشت هیئت اعزامی به ایران، شرایط به گونه‌ای بود که نامه در دو بخش در سطح جهانی مورد بحث قرار گرفت؛ نخست محتوای نامه که یک پیام فوق‌العاده داشته و امام (ره) به صراحت گفته بود کمونیزم رفتنی است و شوروی نمی‌ماند و دیگر اینکه شوروی به سمت غرب نرفته و به دامن اسلام برگردد.

*آیا امام به دنبال رابطه با شرق برای بازسازی ایران بود؟!

این مولف و نویسنده برجسته تصریح کرد: تبلیغات رسانه‌ای مربوط به نامه این‌طور نشان می‌داد که ایران بعد از جنگ تحمیلی نیاز به بازسازی داشته و چون غرب طی 150 سال رفتار نامناسبی با ایران داشته امام (ره) تمایلی ندارد به سمت غرب برود لذا این نامه اجازه‌ای بوده برای اینکه دولت به سمت شرق برود! که این تحلیل نشان داد این تبلیغات‌چی‌ها اصلا مضمون نامه را نفهمیده و انحرافی می‌اندیشند.

*مبادا به دامن غرب بیفتید

منصوری با تأکید بر اینکه هدف امام (ره) از صدور نامه جنبه ارشادی و انسانی داشته و از باب امر به معروف و نهی از منکر بود، گفت: امام حتی نمی‌خواستند سودی نصیب ایران شود و از روی خیرخواهی مردم شوروی را دعوت به اسلام کرده بودند که غربی‌ها نه این را فهمیدند و نه می‌خواستند بفهمند.

*و سال 1371 شوروی فروپاشید

وی در ادامه تشریح کرد: در سال 1371 شوروی از هم فروپاشید، بنده آن زمان سفیر ایران در پاکستان بودم، سفرای خارجی مقیم پاکستان، مقامات پاکستانی، سردبیر روزنامه‌ها و برخی از اساتید دانشگاه به من مراجعه کرده و سوال می‌کردند امام خمینی (ره) از کجا فهمید شوروی متلاشی شده و کمونیزم از بین می‌رود؟ من جواب سیاسی نمی‌توانستم بدهم، متوجه جواب معرفتی و عرفانی هم نمی‌شدند در نهایت می‌گفتم امام راحل بینش و تفکراتی دارند که می‌توانند روند قضایا را تحلیل کنند. یکی از سفرا گفت: سوال من سوال سفیر آمریکا هم هست، اما چون شما با او حرف نمی‌زنید از من خواست بپرسم که امام خمینی از کجا فهمیدند شوروی از بین می‌رود؟ من گفتم به همان دلیلی که گفت آمریکا از بین می‌رود! و واقعاً هم این مساله برای آمریکا مهم‌تر شده بود، هنوز هم به این فکر می‌کنند که امام خمینی (ره) چطور به این رسید که ما به این روزگاری که الان افتادیم، مبتلا خواهیم شد؛ زیرا همان‌طور که مستحضرید در حال حاضر وضعیت در داخل آمریکا به گونه‌ای است که چندین کتاب نوشته شده با عناوین پایان عصر آمریکا، آمریکا در سراشیبی و... که از تالیفات خود آمریکایی‌ها است، به عبارت دیگر حرف امام در سال 1364 در حال رخداد بوده و آخرین خبر از آمریکا این است که تا سال 2024 یا جنگ داخلی آمریکا را ساقط می‌کند یا رئیس جمهور این کشور با عملکرد خود.

این مبارز انقلابی متذکر شد: نکته حائز اهمیت این است که این نامه آثار زیادی در دنیا داشت؛ نخست اینکه شوروی از هم فروپاشید و کشور تجزیه شده و دیگر نامی از آن باقی نماند، دوم اینکه کمونیزم آن‌چنان رفت که دیگر اسمی هم از او مطرح نیست و مسئله سوم این بود که بسیاری در دنیا به این فکر کردند امام (ره) از کجا فهمید کمونیزم و شوروی از بین می‌رود. چون صرفا موضوع این نبود که شوروی چطور نظام فکری خود را تغییر داد، بلکه علاوه بر فروپاشی، دیوار برلین هم از بین رفت و به این ترتیب 15 کشور جدید ایجاد شده و شرایط کاملاً تغییر کرد.

*خدمت آقای گورباچف به مردم شوروی

منصوری در ادامه بر این نکته نیز تاکید کرد که آقای گورباچف یک کار تاریخی و خدمت بزرگ به مردم کرده و بدون جنگ داخل،کشتار و خونریزی رسماً بیانیه داد تا استان‌ها به سمت استقلال بروند و افزود: وقتی بیانیه گورباچف از رادیو مسکو خوانده شد در دنیا انقلاب رخ داد. چون باور نمی‌کردند پیش‌بینی امام (ره) عینیت پیدا کند اما همه دیدند آقای گورباچف جدی است و به مردم شوروی هم هشدار داد که مبادا در دام سرمایه‌داری بیفتید.

وی یادآوری کرد: آقای گورباچف بعد‌ها هم در مصاحبه مفصلی گفت من آن روز پیام نامه امام (ره) را نفهمیدم، اما حق با او بود ما از دین فاصله گرفته بودیم و هر بلایی سر ما آمد به این دلیل بود. توصیه می‌کنم دولت روسیه در مورد مسائل دینی تجدیدنظر کرده و دین را به عنوان یکی از اصول حاکمیتی خود بداند.

*چین محدودیت مذهبی در کشورش را برداشت

سفیر اسبق ایران در پکن اعلام کرد: این صحبت‌ها در کشور چین نیز انعکاس پیدا کرد و از سال 1376 به بعد در روسیه و چین تحولات جدی رخ داد. چین محدودیت مذاهب دینی را برداشته و دشمنی با مذهب را کنار گذاشت، آزادی دینی را هم تا جایی که به دولت آسیب نزنند به رسمیت شناخت. این موضوع تا آنجا ادامه یافت که در حال حاضر شاهد این هستیم که آن‌ها بعضا می‌پذیرند مبلغانی از ایران و سایر کشورها برای آموزش دینی به چین و روسیه بروند.

منصوری اظهار کرد: آمریکایی‌ها نیز بعد از فروپاشی شوروی برای تک‌قطبی کردن دنیا برنامه‌ریزی کردند، که البته اکنون بعد از 30 سال فهمیده‌اند چه اشتباه و ضربه بزرگی از این تفکر خورده‌اند.

وی در ادامه سخنان خود با تصریح به اینکه این نامه در سطح بین‌المللی بازتاب زیادی داشت و غربی‌ها نیز متوجه اشتباهات اساسی خود شدند، گفت: بعد از این نامه خیلی‌ها نگران بودند که ایران به سمت شوروی برود لذا سعی در تعدیل روابط خود با ایران داشتند،: آمریکایی‌ها نیز بعد از جنگ، منعطف‌تر شده بودند که البته به نتیجه نرسیدند.

این محقق و مولف برجسته کشور اضافه کرد: بعد از این نامه، دنیا نگاه متفاوتی نسبت به امام و جمهوری اسلامی پیدا کرد؛ اگرچه دشمنی‌ها، تبلیغات منفی، تهدیدها و تحریم‌ها همچنان ادامه دارد اما نگاه به ایران متفاوت است؛ چراکه تا آن زمان تصور این بود که جمهوری اسلامی نیز نظیر سایر کشورها با معادلات سیاسی قابل برخورد است اما بعد از آن متوجه شدند قضایا به شکل دیگری سیر می‌کند.

*غرب تمام سرمایه‌اش را برای نابودی مردم ایران به کار گرفته

منصوری در بخش پایانی سخنان خود با تاکید بر اینکه عزم غرب و بعد از ارسال نامه امام به گورباچف این بود که تمامی سرمایه‌گذاری خود را روی تغییر فرهنگ و ارزش‌های دینی ما بگذارد و این عزم کماکان ادامه دارد، افزود: کاهش جمعیت به طور جدی نیز در دستور کار غرب است و وزیر دفاع وقت آمریکا صراحتا گفته بود ما باید نسل ملت ایران را منقرض کنیم زیرا تا زمانی که این مردم روی کار هستند ما نمی‌توانیم بر منطقه مسلط شویم. لذا دست دشمنی برنداشته و هنوز هم شاهد عداوت و خصومت آن‌ها با کشور و ملت ایران هستیم.