به‌جای «چمن» چه گیاهانی در شهرها قابل کاشت هستند؟

از شبدر سفید تا کیاشیتو!

مهم‌ترین علت اشتباه بودن استفاده از پوشش چمن در فضاهای عمومی شهری، آب‌بر بودن بیش از حد و بسیار زیاد چمن است؛ آبیاری چمن به‌ویژه در ساعات میانی روز موجب هدررفت آب و مصرف بیش از حد منابع آبی می‌شود. این مصرف بالا به‌ویژه در زمانی که کشور و اکثر استان‌ها با کمبود آب و خالی شدن سفره‌های آب‌های زیرزمینی مواجه‌اند، ابعاد وخیم‌تری به خود گرفته است. این اتلاف منابع آبی کشور برای کاشت و نگهداشت چمن درحالی است که نباید از شیوه‌های سنتی آبیاری چمن‌ها هم که بیشتر به‌صورت غرق‌آبی و آبیاری بارانی است، غافل شد!

اشکال دیگری که به چمن‌کاری وارد است، هزینه بالای نگهداری و کاشت آن بوده؛ بذر این چمن‌ها قیمت بالایی دارند و گاهی از انواع وارداتی آن‌ها نیز استفاده می‌شود که ارزبری زیادی دارند و کاشتشان نیز نیاز به نفرات زیادی دارد؛ چمن علاوه‌بر مصرف آبی بسیار زیاد، هزینه‌های نگهداری بالایی دارد؛ همچنین نیروهای زیادی از آب دادن تا هرس کردن و کوتاه کردن آن‌ها نیاز بوده، چمن د‌ر تمام طول سال و د‌ر هر چهار فصل، ‌نیازمند‌ روزانه دو تا چهار ساعت آبیاری است!

«تولید گازهای سمی» از دیگر معایب پوشش چمن است؛ به‌طوری که اگر آب مورد نیاز در زمان مقرر تأمین نشود، خراب می‌شوند و با تولید گازهای سمی سبب آلودگی هوایی و تخریب خاک هستند، حتی اگر آبیاری در زمان مقرر نیز تأمین شود، چمن نقشی در تولید اکسیژن و تلطیف هوا ندارد و صرفاً جنبه زیبایی دارد.

جایگزین کردن چمن با سایر گونه‌های گیاهی در سال‌های گذشته در دیگر کشورهای جهان با نتایج مطلوبی همراه بوده است و این گونه‌های جایگزین علاوه‌بر تلطیف هوا و مصرف آبی بسیار کمتر، در زیباسازی فضای شهری نیز مؤثر بوده‌اند؛ بسیاری از کشورها جایگزین‌های مناسبی به‌عنوان پوشش گیاهی شهری به‌جای چمن یافته‌اند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

1. دایکوندرا

دایکوندرا یک گیاه دائمی است که به‌دلیل رنگ زیبا و برگ‌های کلیوی‌شکل و درعین‌حال انبوهی و تراکم آن، از گیاهان پوششی پُرطرفدار است؛ این گیاه به‌صورت رونده در سطح خاک توسعه می‌یابد و سطح زمین را با برگ‌های سبز روشن تا تیره می‌پوشاند. دایکوندرا ریشه‌های سطحی دارد و طول آن به 5 تا 15 سانتی‌متر می‌رسد که به همین دلیل نیاز به هرس و چمن‌زنی ندارد؛ کشورهای شرق اروپا این گونه را جایگزین چمن در سطح شهرهای خود کرده‌اند!

دایکوندرا به‌طور معمول در مناطق معتدل تا گرم کاشته می‌شود و اگر ریشه‌ها پس از آبیاری دچار یخ‌زدگی نشوند، سرمای زمستان را نیز تحمل می‌کند؛ اگر به‌عنوان پوشش در فاصله میان سنگ‌فرش‌ها به‌کار رود، منظره زیبایی ایجاد می‌کند و برای کاشت در باغ‌های صخره‌ای و بین سنگ‌ها نیز مناسب است و در محل کشت خود مانع از جوانه‌زنی بذرهای علف هرز می‌شود؛ دایکوندرا برای رشد مناسب، نیاز به آفتاب کامل یا سایه آفتاب دارد، نیاز آبی متوسط داشته و در خاک مناسب با زهکشی خوب، رشد بهتری دارد.

2. کیاشیتو

کیاشیتو از بهترین جایگزین‌های چمن با توجه به نیازها و اقلیم کشور است؛ گیاهی پوششی با ساختاری متراکم است که به‌سرعت ترمیم می‌شود. این گیاه تاکنون به‌عنوان گیاه پوششی در بلوارها، سقف‌ها، فضاهای سبز عمومی و خانگی به‌کار رفته است. کیاشیتو به‌دلیل داشتن برگ‌های زیبا و گلدهی فصلی آن، یکی از زیبایی‌های فضای سبز شهرها محسوب می‌شود.

کیاشیتو می‌تواند در سطوح به‌عنوان جایگزین کارآمد و ارزان چمن به‌کار رود؛ این گیاه آب کمی مصرف می‌کند، به چمن‌زنی و نگهداری چندانی نیاز ندارد، علف هرز نداشته و به پاخور مقاوم است؛ استفاده از کیاشیتو در کشورهای شرق آسیا و آمریکا نتایج مطلوبی را به‌ همراه داشته است.

3. فرانکنیا

فرانکنیا به‌عنوان یکی از رایج‌ترین جایگزین‌های چمن اخیراً در فضاهای سبز پارک‌ها زیاد به‌کار رفته است؛ فرانکنیا گیاه رونده با حداکثر ارتفاع پنج سانتی‌متر است که از طریق ساقه‌های آن گسترش می‌یابد و پوشش خوبی را به‌عنوان جایگزین چمن ایجاد می‌کند. برگ‌های آن سبز تیره و مخملی است و در فصل بهار گل‌های صورتی‌رنگ بسیار کوچک و پراکنده دارد؛ تاحدی به سرما مقاوم است، اما در زمستان رنگ آن به قرمز تیره تغییر می‌یابد و با گرم شدن هوا مجدداً رنگ سبز پدیدار می‌شود.

فرانکنیا به گرما نیز تا 35 درجه سانتی‌گراد مقاوم است و در آفتاب کامل و سایه آفتاب به‌خوبی رشد می‌کند، همچنین به خاک سنگی و شور تاحدی مقاوم است؛ نیاز آبی آن کم بوده و در مناطق معتدل روزانه یک‌بار آبیاری نیاز دارد. نقطه ضعف اصلی فرانکنیا این است که به‌عنوان جایگزین چمن قابلیت پاخوری کافی ندارد، همچنین در برابر علف‌های هرز قدرت رقابت کمی دارد و ازاین‌رو نیاز به وجین دائم هست؛ این گیاه در قاره آمریکا و کشور استرالیا جایگزین چمن شده است.

4. شبدر سفید

شبدر سفید گیاهی پوششی است که در علف‌زارها، چمن‌زارها و مراتع معتدل به‌صورت خودرو دیده می‌شود. این گیاه توسط ساقه‌های خزنده رشد می‌کند و توسعه می‌یابد، طول آن به حدود 10 تا 20 سانتی متر می‌رسد، چمن شبدر تمام طول تابستان بدون نیاز به آبیاری یا با آبیاری بسیار کم، در بیشتر مناطق ایالات ‌متحده سبز باقی می‌ماند! شبدر نسبتاً در مقابل خشک‌سالی مقاوم است و وقتی که در اوایل بهار سبز می‌شود، تا نخستین یخبندان زمستان سبز باقی می‌ماند.

حتی در دمای بالاتر ممکن است تمام زمستان را نیز سبز باقی بماند؛ شبدر یک گیاه اصلاح‌کننده نیتروژن خاک است و خودش کود مورد نیازش را تولید می‌‌کند، به‌علاوه گیاهان اطراف آن سالم‌‌تر و شاداب‌‌تر خواهند بود. شبدر با انواع خاک‌های نامرغوب سازگار است و می‌‌توان آن را در خاک‌‌های فقیر نیز کاشت. عمر شبدر کوتاه است و باید پس از هر دو تا سه سال تجدید بذرپاشی شود.

5. جگن علفزار

«جگن علفزار» از جایگزین‌های چمن است که شباهت نسبی با چمن دارد؛ اگرچه ظاهری یک‌دست مانند چمن‌های رایج ندارد، اما زیبایی طبیعی و خاص خود را دارد و نیاز آبی آن بسیار کم است، از گیاهان نیمه‌آفتابی و سایه‌دوست محسوب می‌شود و بیشتر برای مناطق کوهپایه‌ای مناسب است. نیاز آبی گیاه در هفته اول بیشتر بوده و روزی یک‌بار آبیاری برای آن مناسب است. پس از یک هفته به‌مرور آبیاری آن کاهش می‌یابد و در هفته چهارم به یک‌بار در هفته در فصل‌های گرم سال می‌رسد!

درصورتی که در طول هفته باران ببارد، نیازی به آبیاری بیش از اندازه نیست و در طول ماه‌های سرد، آبیاری نیاز ندارد؛ جگن علفزار در گرمای شدید ممکن است به حالت خواب برود، اما در زمستان سبز می‌ماند.

6. هلکسین

چمن هلکسین که به‌دلیل برگ‌های ریزش به آن اشک نوزاد یا چمن عروس هم گفته می‌شود، گیاهی رونده با بافت ریز، متراکم و سریع‌الرشد است و تراکم بالای آن مانع رشد علف هرز می‌شود. در تابستان گل‌دهی دارد و گل‌های آن به‌ رنگ صورتی یا سفید است. هلکسین در تمام طول سال حتی در زمستان سبز می‌ماند، آفتاب مستقیم را نمی‌پسندد و در نور غیر مستقیم بهترین رشد را دارد، رطوبت را دوست دارد و برای مناطق گرم و خشک مناسب نیست.

این گیاه که نیاز آبی کمی دارد، درصورتی که بر اثر گرما و کم‌آبی آسیب ببیند با بهبود شرایط ترمیم خواهد شد؛ مگر آنکه با ادامه شرایط ریشه گیاه نیز خشک شده باشد، در این صورت نقاط آسیب‌دیده باید کشت مجدد شود، همچنین درصورتی که هوا به زیر صفر درجه برسد نیز ممکن است به‌مرور ریشه‌ها خشک شوند.